Postawy rodzicielskie i ich wpływ na osobowość dziecka

Motto:
„Dziecko rodzi się czyste i od rodziców uczy się cnoty
lub występku, dziecko bowiem podobne jest
do lustra, które tylko odbija, co się przed nim znajduje.”

Rodzina jest pierwszym i naturalnym ¶rodowiskiem, do którego dziecko wchodzi przez sam fakt narodzin. Od momentu narodzin aż do pełnej dojrzało¶ci rodzina ponosi główn± odpowiedzialno¶ć za zaspokojenie jego potrzeb i wychowanie.
Zaangażowanie rodziców w sprawy wychowania ma decyduj±ce znaczenie dla przyszłych losów dziecka, dla kształtowania się jego niepowtarzalnej jednostki oraz specyficznych cech charakteru. To kształtowanie rozpoczyna się od najwcze¶niejszych momentów życia dziecka.
Ważnym elementem w wychowaniu dziecka jest wła¶ciwa postawa rodzicielska. Oczywi¶cie podlega ona zmianom w miarę dorastania dziecka. Jeżeli rodzice wraz z rozwojem dziecka nie przyjmuj± odpowiedniej postawy, wła¶ciwej dla danego okresu, prowadzi to do sytuacji konfliktowych. Wła¶ciwe postawy rodziców sprzyjaj± kształtowaniu się poż±danych zachowań u dzieci.
Co to s± postawy rodzicielskie?
Postawa rodzicielska to względnie trwały sposób odniesienia emocjonalnego, uczuciowego, umysłowego i działaniowego wobec dziecka i jego rozwoju. Mówi±c ja¶niej, to sposób odnoszenia się do dziecka i postępowania z nim.
W literaturze psychologicznej i pedagogicznej wymienia się prawidłowe i nieprawidłowe postawy rodzicielskie.
Prawidłowe postawy rodzicielskie to:
· uznawanie praw dziecka.
· akceptacji,
· współdziałania.
Nieprawidłowe postawy rodzicielskie to:
· nadmiernie wymagaj±ca,
· nadmiernie chroni±ca,
· unikaj±ca,
· odtr±caj±ca.
Postawa okre¶lana jako uznawanie praw dziecka charakteryzuje się gotowo¶ci± do poznania i zrozumienia etapów i ogólnych procesów rozwojowych dziecka, a także tych zwi±zanych z rozwojem potrzeb, postaw, systemu warto¶ci. Rodzice o takiej postawie traktuj± dziecko osobowo, systematycznie poszerzaj± obszary jego samodzielno¶ci i niezależno¶ci, staraj± się o wspólne uzgadnianie działań. Rodzice unikaj± przesadnej dyscypliny i rygoru, oczekuj±c od dziecka dojrzałego zachowania się i zawsze s± chętni, aby w tym pomóc. Umiej± być przyjacielem dziecka, poważnie traktuj±c jego przeżycia, jak to czyni± wobec innych dorosłych członków rodziny.
Kiedy rodzice uznaj± prawa dziecka, może ono wyrobić w sobie lojalno¶ć i solidarno¶ć w stosunku do innych członków rodziny, wie, że nie musi zawsze polegać na rodzicach i być od nich zależne, może działać z własnej inicjatywy, staje się więc twórcze.
Postawa akceptacji to taki sposób odniesienia do dziecka, w którym rodzice akceptuj± dziecko takim, jakim ono jest, tzn. znaj± dobrze jego możliwo¶ci intelektualne czy sprawno¶ciowe i nie wymagaj± osi±gnięć przekraczaj±cych je. Rodzice dziecko kochaj±, chwal± je, w przypadku niegrzeczno¶ci gani± jego zachowanie, ale nie potępiaj± jego osoby.
Je¶li dziecko jest akceptowane, to jest wesołe, przyjacielskie, miłe, usłużne, współczuj±ce, a dzięki poczuciu bezpieczeństwa odważne.
Postawa współdziałania cechuje się trwałym i systematycznym zainteresowaniem rodziców zabaw±, prac± i innymi czynno¶ciami oraz problemami dziecka. Dziecko uczestniczy w życiu rodzinnym, w pracy domowej i rozrywkach takich, które s± dostosowane do jego potrzeb, możliwo¶ci fizycznych i wieku. Nawi±zuje ono w ten sposób kontakt uczuciowy i współuczestniczy w różnych zajęciach z rodzicami, które przeradzaj± się potem w dyskusję i wymianę pogl±dów.
Przy rodzicielskiej postawie współdziałania dziecko jest ufne, zwraca się do rodziców o pomoc, jest z siebie zadowolone, wytrwałe, zdolne do współdziałania z innymi, umie troszczyć się o siebie i innych, jest zdolne do podejmowania samodzielnych zobowi±zań.
Prawidłowe postawy rodzicielskie s± bardzo potrzebne dla rozwoju osobowo¶ci dziecka. Samo dziecko i otaczaj±ce je osoby wiedz±, że wła¶nie to dziecko jest m±drze kochane. Bardzo często, zwłaszcza w obecnym trudnym i zabieganym życiu, występuj± negatywne postawy rodzicielskie.
Postawa nadmiernie wymagaj±ca cechuje się stałym korygowaniem, strofowaniem, poprawianiem zachowań dziecka: jego ubioru, fryzury, wysławiania się. Rodzice patrz± przez pryzmat idealnego wzorca syna czy córki i nieustannie okazuj± niezadowolenie z postępów dziecka czy to w nauce, czy w relacjach interpersonalnych, czy też w zajęciach domowych. Dziecko jest pod presj± przesadnych wymagań rodziców i nie może im sprostać.
Postawa nadmiernego wymagania powoduje u dziecka brak wiary we własne siły, niepewno¶ć, lękliwo¶ć, uległo¶ć, a także brak zdolno¶ci do koncentracji.
Postawa nadmiernie chroni±ca jest przeciwieństwem postawy nadmiernie wymagaj±cej. Charakteryzuje się tym, że praktycznie nie stawia się dziecku żadnych wymagań, natomiast stara się usun±ć z pola jego aktywno¶ci wszystkie trudy, prace wymagaj±ce wysiłku fizycznego czy psychicznego a także duchowego. Nie informuje się dziecka o problemach rodziny. Osoby z tak± postaw± uważaj±, że dziecko, gdy będzie dorosłe, pozna gorycz i trudy życia, a w okresie dzieciństwa winno być z dala od tych zdarzeń i sytuacji.
Nadmierne chronienie dziecka powoduje opóĽnienie dojrzało¶ci społecznej, całkowit± zależno¶ć od rodziców, bierno¶ć, brak inicjatywy, a czasem odwrotnie: nadmiern± pewno¶ć siebie, cechy egoistyczne, niepow¶ci±gliwo¶ć, zuchwalstwo, zarozumialstwo, nieumiejętno¶ć życia w grupie.
Postawa unikaj±ca to taka postawa, w której rodzice nie okazuj± w sposób czytelny swoich uczuć wobec dziecka, może się zdarzać, że oczekiwania dziecka, wspólne z nim przebywanie jest dla rodziców trudne, gdyż nie potrafi± zaspokoić jego potrzeb emocjonalnych, a nieraz też poznawczych. Rodzice pozornie s± liberalni, a w rezultacie niedbali. Bywaj± też beztroscy aż do braku odpowiedzialno¶ci. Cechuje ich brak zainteresowania sprawami dziecka, które jest zostawione bez pomocy.
Kiedy rodzice wykazuj± postawę unikania kontaktu z dzieckiem, najczę¶ciej kończy się to niezdolno¶ci± dziecka do nawi±zywania trwałych więzi uczuciowych, zamykanie się w sobie, nieufno¶ci±, bojaĽliwo¶ci±, konfliktowo¶ci± z kolegami. Dziecko łatwo popada w konflikty ze szkoł± i rodzicami.
Postawa odtr±caj±ca wyraża się w zniecierpliwieniu trudami opiekowania się i wychowywania dziecka. Ujawnia się także bezradno¶ć rodziców wobec pojawiaj±cych się problemów, wynikaj±cych z rozwoju i uczestnictwa dziecka w różnych grupach rówie¶niczych. Dziecko jest dla rodziców ciężarem. Rodzice nie lubi± dziecka, żywi± do niego urazę, często za to, że nie spełniło ich oczekiwań. Stale je krytykuj±, kieruj± nim, stosuj±c surowe kary i represje.
Taka postawa kształtuje u dziecka agresję, nieposłuszeństwo, uciekanie się do kłamstwa. Dziecko ci±gle odtr±cane wierzy, że jest złe, nic nie umie, do niczego się nie nadaje.
Niewła¶ciwe postawy rodzicielskie mog± doprowadzić do zaburzeń w zachowaniu dziecka, a po jakim¶ czasie do trwałych ujemnych rysów osobowo¶ci. Postawy rodziców maj± ogromny wpływ na kształtowanie się obrazu wła¶ciwego „ja” i poczucia własnej warto¶ci.
Postawy obojga rodziców wobec dziecka nie bywaj± zawsze tego samego typu. Dużym problemem jest niezgodno¶ć i odmienno¶ć opinii drugiej osoby na temat wychowania dziecka. Jasne zasady postępowania pozwalaj± dziecku uporz±dkować otaczaj±cy ¶wiat oraz powoduj±, że czuj± się bezpiecznie. Zdarza się, że u małżonków występuj± odmienne wzory postaw wychowawczych. Krzyżowanie się skrajnych postaw sprzyja powstawaniu nerwic dziecięcych. Ważnym elementem wychowania jest więc konsekwencja rodziców i tworzenie wspólnego frontu. Matka i ojciec s± autorytetami dziecka i czasem ż±daj± od niego przeciwnych, odmiennych i sprzecznych zachowań. Matka godzi się na co¶, a ojciec zdecydowanie zabrania. Jak czuje się wtedy dziecko? Co my¶li? Ma chaos w głowie i zastanawia się, kogo ma słuchać. Sprytny mały człowiek próbuje wtedy manipulować rodzicami, mówi±c, że tata wła¶nie mu na to pozwolił lub odwrotnie. Wspólne stanowiska rodziców powinny być ustalone. Dobrze byłoby, gdyby zamiary rodziców nie były różne i przeciwstawne, lecz oparte na wzajemnej akceptacji i szacunku rodziców do siebie i dziecka, wtedy jest szansa na to, że nawet odmienno¶ć typów postaw matki i ojca nie będzie miała szkodliwego wpływu na dziecko, a będzie Ľródłem większego bogactwa doznań emocjonalnych.
Podsumowuj±c, należy stwierdzić, że nie każda postawa rodziców wobec dziecka jest równie warto¶ciowa i korzystna dla jego rozwoju. Odmienne postawy rodzicielskie poci±gaj± za sob± różne następstwa wychowawcze u dzieci. Negatywne postawy rodzicielskie charakteryzuj±ce się unikaniem, chłodem uczuciowym w stosunku do dziecka, niezaspokojeniem jego potrzeb, ciepła, życzliwo¶ci, miło¶ci, kontaktów - powoduj± u dzieci zahamowania w sferze uczuciowej, trudno¶ci w nawi±zywaniu i utrwalaniu więzi uczuciowej z innymi, brakiem ufno¶ci. Ogólnie można powiedzieć, że rodzice, przejawiaj±cy wła¶ciwe, pozytywne postawy rodzicielskie wobec dziecka, z chęci± otaczaj± je opiek±, dostrzegaj± i zaspakajaj± jego potrzeby, wykazuj± dużo cierpliwo¶ci i gotowo¶ci. Łatwo też nawi±zuj± kontakt z dzieckiem, który jest przyjemny dla obu stron i oparty na uczuciu wzajemnej sympatii i zrozumienia.
Tylko wła¶ciwe, czyli „zdrowe” postawy rodzicielskie stwarzaj± odpowiednie warunki psychospołeczne dla prawidłowego rozwoju dziecka, wywieraj± głęboki wpływ na dziecko. Względnie stałe nastawienie emocjonalne, którym przepojona jest postawa rodziców, wywołuje u dziecka reakcję w postaci specyficznego zachowania się. Wyniki licznie przeprowadzonych badań wskazuj± na szeroki zakres wpływu postępowania rodziców na dzieci. Na psychice dzieci pozostawia ¶lad uczuciowy stosunek rodziców, a ponadto oddziaływuj± na ni± różne ¶rodki wychowawcze stosowane przez nich w sposób mniej lub bardziej przypadkowy czy zamierzony.
Podstawowym elementem decyduj±cym o powodzeniu rodziców w zakresie wychowania jest wła¶nie ich stosunek uczuciowy do dziecka nazywany postaw± rodzicielsk±. Niestety, nie zawsze postawy rodzicielskie s± takie, jakie być powinny. My¶lę, że jest to sprawa do rozważenia w wielu domach.
Czasem mówi się o dzieciach „trudnych” do wychowania. Lepiej byłoby mówić nie o dziecku trudnym, a o dziecku, któremu jest trudno. Siła wpływu rodziców na dziecko jest bardzo duża. Ważne, aby wpływ ten był pozytywny, a nie negatywny.
Reasumuj±c, należy stwierdzić, iż wychowanie rodzinne, jak każde ludzkie oddziaływanie, niesie warto¶ci pozytywne i zagrożenia. Z jednej strony stanowi centrum przekazywania warto¶ci etycznych, z drugiej za¶ każde odchylenie w zachowaniu dziecka można tłumaczyć zaburzeniami stosunków rodzinnych.

BIBLIOGRAFIA:

· Skórzyńska Z., Przyczyny trudno¶ci wychowawczych. Warszawa 1971, PZWS.
· Ziemska M., Postawy rodzicielskie. Warszawa 1985, Nasza Księgarnia.
· Ziemska M., Rodzina a osobowo¶ć. Warszawa 1975, Wiedza Powszechna.
· Wychowanie w rodzinie. Praca pod redakcj± Franciszka Adamskiego. Kraków 1982, Nasza Księgarnia.

---