PODSTAWOWE POJĘCIA W PEDAGOGICE
Pedagogika to należąca do nauk społecznych, nauka o wychowaniu. Jej polska nazwa pochodzi od greckiego (paidagogos - niewolnik opiekujący się chłopcami). Początkowo termin obejmował opiekę, nauczanie i wychowanie dzieci , z czasem pedagogami zaczęto nazywać osoby zajmujące się wychowaniem zarówno praktycznym jak i teoretycznym. Zajmuje się ona formułowaniem teorii, celów, treści, metod, środków i form procesu wychowania, a także stanowi zasób wiedzy praktycznej na ten temat.
Zadaniem pedagogiki jako nauki jest wyposażenie tych, którzy organizują przebieg nauczania i wychowania w wiedzę o skuteczności różnego rodzaju zabiegów dydaktyczno-wychowawczych. Towarzyszą temu celowi następujące zadania:
gromadzenie wiadomości o rzeczywistości wychowawczej;
analiza tej rzeczywistości, wykrywanie związków i zależności między elementami owej rzeczywistości i wyjaśnianie ich;
dostarczanie wiedzy potrzebnej do przekształcania rzeczywistości wychowawczej
Wychowanie - to całość zamierzonych oddziaływań środowiska społecznego, przyrodniczego na jednostkę, trwające całe życie. W zakres pojęcia wchodzi:
wychowanie naturalne pod wpływem środowiska w którym jednostka funkcjonuje -rodzina, kontakty społeczne , obyczaje, religia
wychowanie instytucjonalne - celowe, planowe oddziaływanie instytucji wychowujących takich jak: przedszkola, szkoły, internaty, domy dziecka
samowychowanie
Oddziaływanie to ma wpływ na stosunek jednostki do otaczającego świata, kształtowanie się systemu wartości, norm , celu życia.
W pedagogice istnieją definicje, które kładą nacisk na celowe dokonywanie zmian w osobowości człowieka pod wpływem czynników zewnętrznych. Jednostka stanowi w nich przedmiot oddziaływań.
Druga grupa definicji mówi o wychowaniu indywidualnym, czyli wspomaganiu rozwoju jednostki poprzez pobudzanie do działania, ale pośrednio, wpływając nie na wychowanka lecz na warunki w których działa.
Wychowanie przekazuje jednostkom dziedzictwo kulturowe , wzory zachowań - utrzymuje ciągłość kulturową społeczeństw, a jednocześnie przygotowuje do uczestnictwa i przekształcania rzeczywistości społecznej.
Nauczanie - działalność nauczyciela , o charakterze planowej , celowej pracy, ukierunkowanej na wyposażenie uczniów w wiadomości, umiejętności i nawyki oraz rozwijanie ich zdolności. Nauczanie związane jest z uczeniem się , obydwa pojęcia tworzą wspólnie pojęcie kształcenia.
Nauczanie jest przedmiotem badań dydaktyki.
Kształcenie - to zarówno proces nauczania jak i uczenia się, czyli całość poczynań umożliwiających jednostce uzyskanie wiedzy o przyrodzie, kulturze , społeczeństwie , a także osiągnięcie wszechstronnego rozwoju osobowości , rozwijanie uzdolnień, zainteresowań, ogólnej sprawności umysłowej i fizycznej.
W procesie kształcenia człowieka wyrabiają się odpowiednie do celów kształcenia postawy i przekonania. Kształcenie może odbywać się w instytucjach jak i przybierać formę samokształcenia . Wynikiem kształcenia jest wykształcenie.
Można wyodrębnić:
Kształcenie ogólne - umożliwia zdobywanie wiedzy i sprawności potrzebnych niezależnie od pełnionej roli społecznej.
Kształcenie zawężone - zapewnia zdobycie kwalifikacji w określonej specjalności.
W kształceniu wyróżnia się trzy poziomy:
podstawowy (lub elementarny),
średni,
wyższy
Osobowość to wewnętrzny system regulacji pozwalający na adaptacje i wewnętrzną integrację myśli ,ucznia zachowania w określonym środowisku w wymiarze czasowym (poczucie stabilności).
Osobowość jest także definiowana jako charakterystyczny, względnie stały sposób reagowania jednostki na środowisko społeczno - przyrodnicze, a także sposób wchodzenia z nim w interakcje.
Osobowość kształtowana jest przez całe życie, szczególnie w okresie dzieciństwa oraz młodości poprzez wpływ bodźców zewnętrznych w procesie socjalizacji , a także własnej aktywności jednostki. Istotną rolę odgrywają tu również wrodzone cechy biofizyczne.
Edukacja
proces zdobywania wiedzy , polega na zdobywaniu wiedzy w szkole lub poza nią . W Polsce edukacja podlega Ministerstwu Edukacji i Sportu (MENiS).
pojęcie używane dla określenia stanu wiedzy danej osoby, społeczeństwa ,narodu. W tym kontekście mówi się o dobrej lub złej edukacji, wystarczającej lub niewystarczającej.
wychowanie, głównie pod względem umysłowym; wykształcenie, nauka
kształcenie; ogół czynności i procesów mających na celu przekazywanie wiedzy, kształtowanie określonych cech i umiejętności
Edukacja ma swoje znaczenie już od wieków. W XV wieku dzięki wynalazkowi druku przez Jana Gutenberga nastąpił rozwój oświaty ; do edukacji używano już wtedy książek drukowanych.
Często rozróżnia się edukację na formalną (szkolną) i nieformalną (pozaszkolną).
Uczenie się - jedno z podstawowych pojęć psychologii - to proces zdobywania wiadomości, nawyków sprawności, prowadzący do stałych zmian w zachowaniu.
Uczenie można rozpatrywać jako czynność lub jako proces:
czynność - wtedy gdy chcemy sobie coś przyswoić np. wiersz
proces - to układy czynności.
O tym czy dana czynność lub proces zachodzi wnioskujemy na podstawie zaobserwowanych zmian - uczenie więc jest procesem nabywania doświadczeń wyrażające się modyfikacją zachowania.
Uczenie się może mieć charakter zamierzony jak i niezamierzony.
W pedagogice uczenie się odnoszone jest do czynności ucznia. Efekty uczenia się zależne są między innymi od pamięci , koncentracji uwagi , motywacji , zainteresowań ,zdolności.
Samokształcenie - samodzielne zdobywanie wiadomości, umiejętności i sprawności praktycznych z określonej dziedziny wiedzy. W szerszym ujęciu - kształtowanie własnej osobowości według własnego wzoru ideału.
Oświata - pojęcie "oświata" używane jest często zamiennie z wyrażeniem "system oświaty". Według Słownika Pedagogicznego W. Okonia jest to ogół odpowiednio powiązanych ze sobą placówek i instytucji wychowania bezpośredniego i pośredniego, umożliwiających obywatelom zdobywanie ogólnego i zawodowego wykształcenia oraz wszechstronny rozwój osobowości.
Samowychowanie - termin wieloznaczny, utożsamiony z aktywnością własną jednostki, pracą człowieka nad sobą, doskonaleniem samego siebie, autoformacją, kształtowaniem samego siebie, samourzeczywistnieniem, czy samorealizacją; wyróżnia sie dwa przeciwstawne stanowiska teoretycznie nadające odmienny sens pojęciu samowychowanie; sokratejskie i prometejskie Samowychowanie - samokontrolowanie i sankcjonowanie zgodności własnych zachowań z przyjętymi wzorcami
KIERUNKI I TENDENCJE W PEDAGOGICE
Antypedagogika - nurt w pedagogice negujący tradycyjną formę wychowania opierającą się na zasadzie "sterowania" życiem dziecka.
Antypedagogika w założeniu oddaje wolność do samodecydowania o sobie dziecku, a rolę nauczyciela sprowadza do "przewodnika" w myśl zasady lepiej wspierać zamiast wychowywać. Podstawowym warunkiem tego wspierania jest jego dobrowolność. Zdaniem antypedagogiki, dominującą w obecnym wychowaniu rolę wychowawcy i zasadę wychowawca wie lepiej niż wychowanek, co jest dla niego dobre, należy zastąpić prawem dziecka do wyboru opartym na zaufaniu, że wybierze ono dobrze, bo wychowanek wie lepiej niż wychowca, co jest dla niego dobre.
Antypedagogika upomniała się o takie wartości jak:
wolność;
równość;
przyjaźń;
samostanowienie;
odpowiedzialność każdego za siebie samego
Metodologia badań pedagogicznych
Postęp pedagogiki , w sensie zdobywania nowej wiedzy o wychowaniu, uzależniony jest od odpowiednich badań pedagogicznych z zastosowaniem właściwych metod.
Metody badań pedagogicznych
eksperyment pedagogiczny
monografia pedagogiczna
metoda indywidualnych przypadków
metoda sondażu diagnostycznego
Techniki badań pedagogicznych
obserwacja
wywiad
ankieta
badanie dokumentów
analiza treści
techniki projekcyjne
Narzędzia badawcze
kwestionariusz wywiadu
kwestionariusz ankiety
narzędzia socjometrii
narzędzia obserwacji
skale
SUBDYSCYPLINY PEDAGOGICZNE
Andragogika - dział pedagogiki zajmujący się kształceniem dorosłych, procesami kształcenia, wychowania , samokształcenia i samowychowania ludzi dorosłych. Bada, opisuje i analizuje cele, treści, systemy, formy i metody w/w procesów oraz ich uwarunkowania społeczne, ekonomiczne, kulturowe, cywilizacyjne i biologiczne .Odpowiada na pytanie, jakim może być człowiek dorosły, jaki poziom rozwoju i sprawności może osiągnąć, jeśli stworzy mu się optymalne warunki edukacji a on sam podejmie autokreację .Umożliwia zrozumienie procesu przekształcania potencjału jednostki w realną zdolność do sprawnego funkcjonowania we wszystkich rolach społecznych.
Oligofrenopedagogika - dział pedagogiki specjalnej zajmujący się wychowaniem i nauczaniem osób upośledzonych umysłowo. Przedmiotem jest jednostka upośledzona umysłowo i proces jej rehabilitacji obejmujący wszechstronny rozwój i przystosowanie do życia w społeczeństwie ludzi pełnosprawnych.
Kształcenie zintegrowane ( dydaktyka wychowania) - system nauczania w klasach I-III szkoły podstawowej , polegający na łagodnym przejściu od wychowania przedszkolnego do edukacji prowadzonej w systemie szkolnym. Nauczyciel prowadzi te zajęcia według ustalonego przez siebie planu, dostosowując czas zajęć i przerw do aktywności uczniów. W kształceniu zintegrowanym nie ma wyodrębnionych przedmiotów nauczania.
Teoria wychowania - jako odrębna dyscyplina pedagogiczna pojawiła się w Polsce w okresie powojennym. Zajmuje się ona wychowaniem , tj. kształtowaniem postaw i cech osobowości uczniów oraz stwarzaniem warunków do samowychowania. Pełni rolę służebną w stosunku do praktyki pedagogicznej, rozwiązując problemy rodziców, wychowawców, nauczycieli.
Zadania teorii wychowania
formułowanie celów wychowania;
projektowanie działalności wychowawczej;
analiza czynników psychospołecznych
Pedeutologia — dział pedagogiki zajmujący się nauczycielem. W założeniu miała to być nauka badając samokształcenie , czy też doskonalenie się nauczycieli. Dziś jest to jedna z dynamicznie rozwijających się części pedagogiki i obejmuje nie tylko samokształcenie nauczycieli, lecz także badania nad:
cechami osobowości nauczycieli (wychowawców) i wpływem tych cech na proces kształcenia i wychowania ,
rolą społeczną nauczyciela (wychowawcy) - oczekiwaniami społecznymi wobec nauczycieli, trudnością roli społecznej itp.,
efektywnością kształcenia jako wynikiem pewnej pracy nauczyciela
Procesami starzenia się organizmów zajmują gerontologia (procesy starzenia się) i geriatria (choroby wieku starczego). Nauka zajmująca się starzeniem to gerontologia. Gerontologii nie należy mylić geriatrią , która jest nauką o chorobach wieku podeszłego.
Pedagogika porównawcza to dział pedagogiki zajmujący się porównywaniem i ocenianiem efektów zastosowania różnych systemów wychowawczych w różnych krajach oraz różnych epokach. Bazuje na historii wychowania socjologii, na naukach z zakresu organizacji i zarządzania oświatą, statystyce, ekonomii