ĆWICZENIE X

TEMAT: NAUCZYCIEL

PEDEUTOLOGIA (z greckiego: paideute's- nauczyciel, logos- słowo, nauka) - czyli nauki o nauczycielu, wychowawcy. Powstanie pedeutologii przypada na przełom XIX i XX w.

Jest to dział pedagogiki, w którym głównym kierunkiem badań jest: osobowość nauczyciela, jego talent i autorytet, dobór kandydatów do zawodu nauczycielskiego i kształcenie nauczycieli, etyka zawodu, kształtowanie się zawodu i funkcji społecznej nauczycielstwa.

NAUCZYCIEL (wg Wincentego Okonia)

- pracownik o uznanych przez władze oświatowe kwalifikacjach do nauczania i
wychowywania dzieci, młodzieży oraz dorosłych. Kwalifikacje te uzyskuje się przez
ukończenie zakładu kształcenia nauczyciela oraz przez zdanie odpowiednich egzaminów.

Bycie nauczycielem jest równoznaczne z byciem nauczycielem humanistą - to
człowiek gruntownie wykształcony, w pełni otwarty na drugiego człowieka, na obronę jego ludzkiej godności, na podmiotowość każdej osoby i harmonijny jej rozwój, urzeczywistniony w warunkach wolności i demokracji.

Poza tym nauczyciel humanista (wg S. Korczyńskiego):

• głosi prawdę opartą na podstawach naukowych (uznając prawo każdej jednostki);

• przeciwstawia się wykorzystywaniu dóbr szeroko podjętej kultury przeciwko
  człowiekowi;

• uznaje proces edukacyjny nie za dogmat, lecz za fenomen społeczno-kulturowy.

UCZEŃ MUSI BYĆ W CZASIE LEKCJI - ZAJĘTY, A NAUCZYCIEL - PRZEJĘTY

jest to najbardziej lapidarna recepta na zrealizowanie wszystkich postulatów, zasad i
zaleceń nauczyciela, który jest człowiekiem odpowiedzialnym za to, co robi i chce mieć trochę satysfakcji ze swojej ciężkiej, niezbyt wdzięcznej pracy.

SPOŁECZNA ROLA NAUCZYCIELA (NAUCZYCIEL PRZYSZŁOŚCI)

1. Dawny nauczyciel - wychowawca nie był członkiem tej samej społeczności uczniów i rodziców - dziś zaś jest to ważnym wymaganiem, stawianym w jego pracy.

2. Dawny nauczyciel - wychowawca był izolowany i niezależny w działaniu od swoich kolegów w zawodzie - obecnie musi być członkiem zorganizowanego zespołu, który dzieli odpowiedzialność za uzyskiwane wyniki.

3. Dawny nauczyciel - wychowawca był odpowiedzialny jedynie za postępy powierzonej mu klasy w zakresie nauczanego przedmiotu - teraz jest odpowiedzialny za całokształt rozwoju indywidualnego każdego dziecka.

4. Dawny nauczyciel - wychowawca był nadawcą informacji, instrukcji, wyjaśnień, a także ocen oraz nadzorcą powierzonej mu gromady - dzisiaj oczekuje się od niego, że będzie organizatorem, przewodnikiem i kierownikiem pracy uczniów.

5. Dawny nauczyciel - wychowawca miał za zadanie forsować zwyczaje, tradycje i normy etyczne w szkole bez wiązania ich z życiem społecznym i nauczaniem - dziś ma on wprowadzić te normy i zwyczaje z szeroko zorganizowanego życia społeczności szkolnej, której sam jest członkiem.

6. Dawny nauczyciel - wychowawca domagał się dla siebie poszanowania z racji tego, że jest nauczycielem - natomiast dzisiaj nie może żądać dla siebie szacunku z innego tytułu jak tylko z tego, że jest istotą ludzką.

DYSPOZYCJE NAUCZYCIELA

DYSPOZYCJA - zespół cech psychofizycznych stanowiących o uzdolnieniu do
wykonywania czynności określonego typu np.: technicznych, artystycznych, sportowych i innych (wg Okonia).

DYSPOZYCJE NAUCZYCIELA

dyspozycje dyspozycje dyspozycje dyspozycje dyspozycje dyspozycje do

organizatorskie kierownicze partnerskie przewodnika przywódcze współpracy

DYSPOZYCJE ORGANIZATORSKIE:

• przez inteligencję i koordynację ujmuje w jedną całość osoby, rzeczy i stosunki istotne dla działania wychowawczego;

• dobrze planuje oraz przewiduje przyszłość;

• wykazuje pomysłowość, inicjatywę oraz elastyczność w stosowaniu różnych rozwiązań i podejmowaniu decyzji;

• trafnie i wyczerpująco wyłania zadania, rozdziela je.

DYSPOZYCJE KIEROWNICZE:

• rozważnie podejmuje decyzje kierownicze i dostosowuje do realiów sytuacji;

• decyzje kierownicze były akceptowane lub co najmniej nie budziły sprzeciwu u
  wychowanków;

• dobrze przygotowuje wychowanków do określonych decyzji - dostosowuje je do możliwości, potrzeb, oczekiwań.

DYSPOZYCJE PARTNERSKIE:

• wysłuchuje ich zdania i bierze pod uwagę;

• dąży do uzgodnienia z wychowankami wspólnych przedsięwzięć;

• występuje w oczach wychowanków jako współwykonawca określonych zamierzeń.
  

DYSPOZYCJE PRZEWODNIKA I DORADCY:

• stara się zrozumieć dążenia, potrzeby i oczekiwania wychowanków;

• lojalnie i szczerze wyraża i uzasadnia własne stanowisko;

• rzetelnie i sumiennie wywiązuje się z podjętych wobec wychowanków zobowiązań;

• występuje jako członek i reprezentant zespołu wychowanków.

DYSPOZYCJE PRZYWÓDCZE:

• dba o pozyskanie sobie sympatii i popularności w zespole;

• dąży do odegrania w zespole roli osoby niezbędnej do realizacji tych celów zespołu, które z wychowawczego punktu widzenia zasługują na zaakceptowanie;

• dąży do podsunięcia zespołowi takich zamierzeń i przedsięwzięć, w realizacji
  których jego udział okaże się niezbędny;

• nawiązuje kontakty z członkami zajmującymi pozycje przywódcze w zespole.
  

DYSPOZYCJE DO WSPÓŁPRACY:

• dąży do porozumienia z innymi wychowawcami w kwestiach celów, form i metod wychowania;

• solidarnie wspiera własnym postępowaniem oddziaływania innych wychowawców;

• stara się postępować z wychowankami w taki sposób, aby jego oddziaływania nie popadły w kolizję z oddziaływaniami innych wychowawców.

AUTORYTET NAUCZYCIELA-WYCHOWAWCY

O autorytecie nauczyciela-wychowawcy mówimy wówczas, gdy wychowanek wykazuje tendencję do podporządkowania się z własnej woli decyzjom wychowawcy, a co więcej, stara się postępować, żeby uzyskać akceptację wychowawcy. To podporządkowanie się wychowawcy wiąże się z kolei zawsze z uświadomieniem sobie przez wychowanków, iż wychowawca ma pewne możliwości nagradzania i karania.

Autorytet władzy - wywołanie następstw w zakresie warunków zewnętrznych wychowanka (kary fizyczne, pozbawienie pewnych swobód lub przyjemności, upokorzenie wobec klasy itp.).

Autorytet osobisty (autorytet właściwy) - polega na tym, że pewne sposoby odnoszenia się wychowawcy do wychowanka mogą mieć dla tego drugiego bezpośrednio charakter nagród, a inne kar - bez żadnych dalszych następstw. Tak, więc nagrody i kary zawierają się w tym samym stosunku wychowawczym. Wychowanek chcąc pozyskiwać sobie ze strony wychowawcy zachowania nagradzające go, unikać zaś karzących, stara się sam postępować zgodnie z wolą wychowawcy.

CECHY KIERUNKOWE NAUCZYCIELA

(CELE KIERUNKOWE NAUCZYCIELA)

MORALNOŚĆ NAUCZYCIELA

Wśród cech kierunkowych (wymienianych przez H. Muszyńskiego), a więc celów, które zasługują na to, aby je osiągnąć, znajdziemy:

• postawy etyczno-wychowawcze;

• stosunek do wychowanka;

• takt wychowawczy;

• stosunek do zadań w dziedzinie wychowania.

Moralność zawodowa nauczyciela-wychowawcy wynika z oczekiwań, jakie społeczeństwo wiąże z jego działaniem. Oczekuje ono przede wszystkim, że wychowawca uczyni wszystko, aby wychowanek wyrósł na pełnowartościową jednostkę. Wychowankowie zaś dodatkowo (świadomie lub nieświadomie) oczekują tego, że nauczyciel działać będzie z maksymalnym poszanowaniem ich podstawowych potrzeb, jak: bezpieczeństwo, swoboda, zaufanie, ciepły i życzliwy kontakt i inne.

Te oczekiwania wychowanków determinują w dużym stopniu te cechy, który dobry
nauczyciel powinien przejawiać w stosunku do wychowanków:

• podnosić poczucie osobistej wartości wychowanka;

• odnosić się do wychowanka życzliwie i wyrozumiale, starać się dostrzec w nim dodatnie cechy, intencje;

• odnosić się z powagą, zrozumieniem i dyskrecją do życia osobistego wychowanka;

• odwoływać się do ambicji, rozsądku, dojrzałości i samodzielności wychowanka;

• sprawiedliwie, konsekwentnie i w sposób otwarty, ale nacechowany życzliwością oceniać wychowanka;

• traktować każdą niejasność lub wątpliwość na korzyść wychowanka;

• życzliwie i uważnie uwzględniać prośby i życzenia wychowanka;

• uzasadniać wychowankowi własne decyzje;

• traktować przeszłe wykroczenia, już "rozliczone" jako niebyłe.

TYPY NAUCZYCIELI (STYLE ODDZIAŁYWAŃ WYCHOWAWCZYCH)

TYPY NAUCZYCIELI

autokratyczny demokratyczny liberalny

surowo życzliwy

autokratyczny autokratyczny

NAUCZYCIEL AUTOKRATYCZNY - jest wrogo nastawiony do dzieci, stawia grupie
zadania bez dyskusji z nią. Udziela kar i pochwał jednostkom w grupie na podstawie oceny ich stosunku do niego. Prowadzi do dezintegracji grupy, narastania rywalizacji między członkami. Taka grupa dobrze pracuje tylko pod kontrolą nauczyciela.

1. surowo autokratyczny - wymaga natychmiastowego podporządkowania i bezwzględnej dyscypliny, nie stosuje pochwał. Jest typem skoncentrowanym na sobie, dominującym, władczym, żądnym panowania, często używa gróźb, kar, wyolbrzymia niepowodzenia, przeważają, nakazy, zakazy, wymówki. U uczniów w takiej atmosferze pojawia się upór, sprzeciw i negatywne nastawienie do nauczyciela;

2. życzliwy autokrata - nie uświadamia sobie, że jest autokratą, opiekuje się uczniami, jest lubiany przez niektórych, ale przy głębszym poznaniu nauczyciela rodzi się mocna niechęć do niego.

NAUCZYCIEL DEMOKRATYCZNY - żyje problemami grupy, autentycznie nią kieruje i czuje się za nią odpowiedzialny, wymienia poglądy z uczniami, planuje i współpracuje grupą, zajmuje się jednostkami nie tracąc zainteresowania całą grupą, zachęca do podejmowania decyzji, nie narzuca własnej woli, ośmiela do wyrażania opinii, pomaga, doradza, stosuje wzmocnienia nie tylko pozytywne, ale i negatywne, lecz czyni to w sposób obiektywny i wyważony, akceptuje młodzież, życzliwie jest do niej nastawiony, pobudza do aktywności i osiągania lepszych wyników.

NAUCZYCIEL LIBERALNY -jest niezdyscyplinowany, niepewny w postępowaniu, mało decyzyjny, czeka na jakieś dyrektywy i zasłania się przepisami, nie ma jasno przemyślanych celów, decyzje pozostawia grupie, nie pobudza, ale i nie zniechęca uczniów; nie pomaga swą radą, nie podsuwa pomysłów, nie zajmuje się uczniami, grupa pod jego kierownictwem nie przejawia zapału do pracy i odpowiedzialności, nie orientuje się w tym, co należy robić, często uchyla się od pracy.

LITERATURA:

1. Okoń W.: "Słownik pedagogiczny", PWN, 1981 r.

2. Korczyński S.: "Obraz nauczyciela w polskiej myśli pedeutologicznej", Opole, 1992 r.

3. Czabański B.: "Elementy dydaktyki ogólnej", AWF Wrocław, 1994 r.

4. Kozłowski I.: "Nauczyciel a zawód", Warszawa, 1966 r.

5

---