Schizofrenia (Morbus Bleuleri, MB) to nazwa choroby uznawanej za najgłębsze zaburzenie psychiczne. Znajduje się w grupie psychoz endogennych.

Schizofrenia jest uznawana za chorobę społeczną, gdyż statystycznie co setny człowiek może na nią zapaść. Słowo "schizofrenia" dosłownie oznacza "rozszczepienie umysłu", ale nie w sensie posiadania więcej niż jednej osobowości, jest to rozszczepienie pomiędzy myśleniem i czuciem.
Schizofrenia z uwagi na bogactwo przeżyć chorego bywa też określana mianem "choroba królewska".

Historia

To zagadkowe, tajemnicze zaburzenie, które od stuleci z jednej strony napawało lękiem, z drugiej strony jego istota budziła zaciekawienie, gdyż koncentrują się w niej najważniejsze zagadnienia psychiki ludzkiej.
Pierwsze wzmianki o schizofrenii znajdują się już w piśmiennictwie starożytnym, między innymi w Piśmie Świętym. O ile depresja czy padaczka już w starożytności zostały wyodrębnione jako choroby, schizofrenia najdłużej utrzymała znamię opętania przez moce tajemne.
Pierwsze próby klasyfikacyjne schizofrenii zostały podjęte dopiero w drugiej połowie XIX wieku. W 1860 roku Morel dokonał podziału form schizofrenii na paranoidalną, katatoniczną, hebrefreniczną i prostą.
W 1896 r. Kraepelin połączył wówczas znane zespoły chorobowe (urojenia, katatonia, hebefrenia, otępienie proste) w jedną diagnozę którą nazwał dementia praecox. W jego opinii narastające otępienie to zejście procesu chorobowego. Jednak dzisiaj uważa się że jest to raczej objaw uboczny związany ze społeczną izolacją chorego, i że nie jest to skutkiem samej choroby. Przy czym należy zaznaczyć, że chodzi tu raczej o stępienie emocjonalne niż intelektualne.
W 1911 roku Eugeniusz Bleuer stworzył pojęcie schizofrenii od greckiego schizo - rozszczepiam i fren - umysł, wola. Za objawy schizofrenii Bleuer uznał autyzm oraz rozszczepienie osobowości. W odróżnieniu od Kraepelina nie uważał aby musiała się ona kończyć otępieniem. Nie był też pewny czy ma do czynienia z jedną czy też z grupą chorób.

Dane ogólne

Częstość występowania

W wielu podręcznikach podaje się że 1% ogólnej populacji w społeczeństwach cywilizowanych zapada na schizofrenię, w równym stopniu kobiety i mężczyźni; a obraz chorobowy nie przedstawia istotnych różnic u obu płci. Są to stare dane oparte na badaniu WHO Jablenskyego i Sartoriusa (1992).

Nowsze badania (J.J. McGrath 2004) dowodzą znacznych różnic w występowaniu schizofrenii w zależności od badanej populacji (różnice nawet 5-krotne), a mężczyźni chorują 1,4 raza częściej niż kobiety ¹.

Inne badanie prowadzone w Irlandii (Cavan-Monaghan Study, 2002) dało jeszcze bardziej zaskakujący wynik, gdzie okazało się, że kobiety mogą chorować nawet 7,5 raza rzadziej niż mężczyźni ². Wynik ten dotyczy przypadków gdzie nie było żadnych wątpliwości diagnostycznych.

Około jednej czwartej pacjentów szpitali psychiatrycznych stanowią chorzy na schizofrenię. Jednak znaczna większość chorych jest nieświadoma swoich objawów i nigdy nie trafia do psychiatry.

Wiek

Pierwsze objawy ujawniają się zwykle w okresie dojrzewania, a więc wtedy gdy dopiero kształtuje się struktura osobowości. Najpóźniej ujawnia się postać paranoidalna. Najczęściej występuje między 15/16 a 30 rokiem życia. Fakt, że w tym okresie są największe szanse rozbicia osobowości nie jest bez znaczenia. Przy wszystkich blaskach młodości jest to okres życia niezwykle trudny, nieraz tragiczny w spięciu między marzeniem a rzeczywistością, w dążeniu do sprawdzenia siebie, w łamaniu młodzieńczych ideałów. Możliwość zachorowania w wieku dziecięcym lub po 40 r.ż. jest bardzo mało prawdopodobna. Prawdopodobieństwo zachorowania na schizofrenię dziecięcą wynosi mniej niż 1 na 10,000. ³

• W dzieciństwie jednak spotyka się zwykle tylko poszczególne fragmenty schizofrenii jak dziwaczność zachowania lub mowy, ataki lęku z omamami itd. Nalezy jednak pamiętać, że autyzm dziecięcy, przez lata utożsamiany ze schizofrenią, dziś stanowi odrębną jednostkę kliniczną. Fragmenty te nie tworzą jednak pełnego obrazu schizofrenii, ani zazwyczaj nie mają nic wspólnego z samą chorobą i są to objawy najczęściej obecnie przypisywane dopiero niedawno wyodrębnionym jednostkom nozologicznym.

• Schizofrenia która pojawia się po raz pierwszy w okresie pełnej dojrzałości lub starości, okazuje się nierzadko nawrotem; przebyty w młodości epizod chorobowy mógł minąć niepostrzeżenie. Może też wiązać się z okresem przejściowym, zwłaszcza u kobiet, czy też z organicznymi uszkodzeniami mózgu.

Dziedziczność

Istnieje zależność pomiędzy ryzykiem zachorowania na schizofrenię, a stopniem pokrewieństwa z osobą chorą. Badania rodzin, bliźniąt i adopcyjne dostarczają dowodów na rolę czynników genetycznych w etiologii schizofrenii. ⁴ Można sądzić, że dziedziczona jest predyspozycja do schizofrenii, która daje efekt w postaci choroby dopiero w połączeniu ze środowiskowymi czynnikami ryzyka. Dokładny model dziedziczenia schizofrenii pozostaje nieznany. Podobnie jak w przypadku innych chorób złożonych sugerowany jest raczej udział wielu genów, o relatywnie niewielkim wpływie, których efekt kumuluje się. Na znaczenie interakcji czynników genetycznych i środowiskowych wspólnie zwiększających podatność na zachorowanie wydają się wskazywać m.in. wyniki badań adopcyjnych.

Czynniki cywilizacyjne i ekonomiczne

Badania wskazują że odsetek zachorowalności na schizofrenię wśród ludów pierwotnych jest znacznie niższy niż w społeczeństwach cywilizowanych. Obraz psychoz jest nieco odmienny, przeważają formy ostre - zbliżone do katatonii. Przy wejściu pierwotnych ludów w krąg cywilizacji zachodniej, liczba przypadków wzrasta, a obraz chorobowy upodabnia się do spotykanego w naszej kulturze. Czynniki ekonomiczne nie mają znaczenia przy częstotliwości zachorowań.

Początek choroby

Schizofrenia może zacząć się nagle, dramatycznie, nie pozostawiając wątpliwości że mamy do czynienia z chorobą umysłową, lub skrycie gdy miesiącami, lub nawet latami najbliższe otoczenie nie orientuje się w rozwijającym się procesie chorobowym. Dopiero nagłe zaostrzenie czy postępująca degradacja sygnalizuje psychozę.

Początek choroby nagły

W tym przypadku uderza nagła zmiana w sposobie zachowywania się. Może być to atak szału - silne podniecenie z dominującym uczuciem lęku, ostry stan zmącenia, osłupienie, dziwaczność, rozkojarzenie, omamy, ucieczka, próby samobójstwa czy samookaleczania najczęściej zadawane ostrymi narzędziami tj. żyletki etc.

Początek choroby powolny

W tym przypadku fasada jest zachowana, chory pozornie się nie zmienił, zachowuje formy towarzyskie, pracuje. Zmianę raczej się wyczuwa niż zauważa. Chory czuje jak by był z innego świata. Zmiany mogą być bardzo nieznaczne jak częstsze wybuchy śmiechu, szukanie samotnosci, zaniedbywania podstawowych czynności jak higiena, nadmierna pobożność, porzucenie dawnych zainteresowań itd. Zmiana bywa czasem tak dyskretna, iż epizod schizofreniczny mija niepostrzeżony i dopiero nawrót choroby w zaostrzonej formie po kilku miesiącach czy nawet latach przypomina otoczeniu, że chory kiedyś zachowywał się dziwnie.

Początek choroby nerwicowy

Istnieją "pseudonerwicowe" formy schizofrenii, w których na pierwszy plan wysuwają się objawy hipochondryczne, neurasteniczne, anankastyczne czy histeryczne. W takim wypadku ciężko odróżnić schizofrenię od nerwicy. Jedynym objawem różniącym te choroby moze być poczucie inności i obcości.

Paragnomen

Zdarza się, że wybuch choroby jest na kilka tygodni lub miesięcy poprzedzony krótkim epizodem niezwykłego zachowania się, niezgodnego z charakterem i dotychczasową linią życiową chorego. Może być to czyn niespodziewany, pozbawiony motywu.

Objawy

Schizofrenia wiąże się z upośledzeniem percepcji, myślenia i emocji.

W/g ICD-10: "Zaburzenia schizofreniczne cechują się w ogólności podstawowymi i charakterystycznymi zakłóceniami myślenia i spostrzegania oraz niedostosowanym i spłyconym afektem. Jasna świadomość i sprawność intelektu są zwykle zachowane, choć z czasem mogą powstawać pewne deficyty poznawcze. Najważniejsze objawy psychopatologiczne obejmują: echo myśli, nasyłanie oraz zabieranie myśli, rozgłaśnianie (odsłonięcie) myśli, spostrzeżenia urojeniowe oraz urojenia oddziaływania wpływu i owładnięcia, głosy omamowe komentujące lub dyskutujące o pacjencie w trzeciej osobie, zaburzenia myślenia i objawy negatywne.
Przebieg schizofrenii może być albo ciągły, albo epizodyczny, z postępującym lub stabilnym deficytem, lub też może być to jeden lub więcej epizodów z pełną lub częściową remisją..."

Kryteria jakościowe diagnozowania schizofrenii dotyczą objawów:

• pozytywnych (inaczej "wytwórczych"), czyli dodatkowych w stosunku do normalnego funkcjonowania):

• halucynacji

• urojeń

• dziwacznych zachowań

• trudności w komunikacji

• negatywnych (zmniejszających zdolności normalnego zachowania):

• ubóstwa mowy

• anhedonii - niezdolność do spontanicznego przeżywania pozytywnych uczuć (np. radości, zadowolenia i optymizmu w ogóle)

• apatii

• nieuwagi

• otępienia

• zahamowania ekspresji twarzy

• trudności prowadzenia aktywności społecznej (rodzinnej, małżeńskiej, zawodowej, czynności samoobsługowych).

Rodzaje schizofrenii wg DSM IV

• rezydualna

• paranoidalna

• zdezorganizowana, daw. hebefreniczna

• katatoniczna

• schizofrenia niezróżnicowana

Rodzaje schizofrenii wg.T.Crow

Przedstawił on ciekawą koncepcję typologiczną schizofrenii, uważaną za jedną z ważniejszych i potwierdzoną przez innych badaczy:

SCHIZOFRENIA TYPU I: przeważają w niej objawy wytwórcze tzw. pozytywne (urojenia, omamy, zaburzenia w tresci myslenia np. myslenie magiczne) w ośrodkowym układzie nerwowym nie obserwuje się zmian anatomicznych - prawdopodobnie podłozem tych objawów jest nieprawidłowe przekaźnictwo synaptyczne neuronów.

SCHIZOFRENIA TYPU II: przeważają w niej objawy negatywne (np. zaburzenia ruchowe, agolia - niezdolność mówienia itp.) obserwuje sie zmniany w ośrodkowym ukladzie nerwowym np. poszerzenie komór bocznych mózgu.

Jeżeli chodzi o rokowania to zdecydowanie są lepsze w przypadku schizofrenii typu I - pacjenci reagują dobrze na leczenie farmakologiczne itd. W przypadku typu II wystepuja znaczne usposledzenia w funkcjonowaniu jednostki i są gorsze prognozy lecznicze.

Znane osoby cierpiące na schizofrenię

Wiele znanych osób zapadało na schizofrenię. Jedną z nich był Wacław Niżyński. U niego choroba rozpoczęła się przez paragnomen. Chory na schizofrenię był również świetny rysownik Edmund Monsiel, u którego choroba wyzwoliła talent i była inspiracją twórczości.

Inni chorzy na schizofrenię:

• Philip Kindred Dick

• Antonin Artaud

• Vincent van Gogh

• Georg Hegel

• Fryderyk Hölderin

• Alfred Kubin

• Gerard de Nerval

• Sylvia Plath

• August Strindberg

• Emanuel Swedenborg

• Virginia Woolf

• John Nash Jr

• Syd Barrett

• Wacław Niżyński

• Piotr Łuszcz

Jako tych którzy chorowali na schizofrenię podaje się też Isaaca Newtona, jednak istnieją też opinie że cierpiał on na Syndrom Aspergera.

---