Stanisław Witkiewicz, Sztuka i krytyka u nas,
[w:] S. Witkiewicz, Dzieła zebrane, red. J. Jakubowski i M. Olszaniecka,
t. 1, Kraków 1971.
WSTĘP
Jan Z. Jakubowski, Stanisław Witkiewicz (próba portretu).
Autor: najgłośniejszej w dziejach polskiej krytyki artystycznej książki, słynnych monografii o Juliuszu Kossaku, Aleksandrze Gierymskim i Matejce, propagator stylu zakopiańskiego w budownictwie i złotnictwie, autor najpiękniejszej książki w naszej literaturze o Tatrach (Na przełęczy) i opowiadań społeczno-filozoficznych, malarz, myśliciel, moralista, pisarz społeczny. Gorący entuzjazm oraz namiętne sprzeciwy. Najpiękniejszy i najbardziej sugestywny wizerunek Witkiewicza - epitafium Żeromskiego z 1916.
Ur. 8 maja 1851 na Żmudzi, wygnanie 1864-67 w Tomsku z ojcem. Studia malarskie w Petersburgu 1868-71, Monachium 1872-75. Na stałe w Zakopanem od 1890. Gruźlica, kuracja w Loranie w 1904, od 1908 na stałe aż do śmierci 5 września 1915.
Pozytywizm (technika światłocienia, naturalizm, „praca u podstaw”) + młodopolski kult sztuki.
Działalność pisarsko-krytyczna dopiero od 1884 na łamach „Wędrowca”. Dwie pierwsze książki: Sztuka i Na przełęczy (impresjonizm, „zbiór obrazów i wrażeń”). Jako pierwszy zaatakował kult wielkiego patriotycznego tematu, nie, co, ale jak. Założenie obiektywnego odtwarzanie rzeczywistości. Brak błędu nauczania w dziełach malarskich. Głęboka kultura literacka, patronami Mickiewicz i Tołstoj.
Sztuka…: tendencja walki, polemiki. Oryginalność rodzajowa artykułów Witkiewicza: „dusza artysty” + „potrzeba działania i walki”, temperament polemisty-wyznawcy + postawa badacza-teoretyka. Zbieżność poglądów Verona i Witkiewicza. Istotne: obiektywna krytyka.
1886 szkic Tatry w śniegu.
1891 Na przełęczy: Tatry stałym motywem twórczości Witkiewicza. Impresjonizm, podziw dla mickiewiczowskich opisów przyrody. Pociągały go społeczne tendencje naturalizmu. Ideał opisu nie w drobiazgowości, ale wrażenia. Zachwyt nad gwarą podhalańską. Spostrzeżenia nad życiem. Nie dba o ścisłe relacje, chronologię i inne realia opisywanej wycieczki.
Obszerne studia: Kossak, Gierymski, Matejko. Powrót do kraju młodości - okiem człowieka dojrzałego. Łączność między życiem artysty a jego dorobkiem nie jest zawsze tak jasna i harmonijna. Studium Matejko 1908: zainteresowanie malarzem stałe, walka z kultem artysty. Treść myślowa obrazów Matejki odbijała się ujemnie na jego talencie malarskim, obciążała je grzechem literatury.
Gawędy Witkiewicza w Zakopanem: nigdy niespisane, duży wpływ na słuchaczy, prorok, moralista, który nie dowodzi, ale reweluje prawdy o życiu wsparte osobistym doświadczeniem. Wiara, że sztuka stworzy więź solidaryzmu narodowego ponad klasami. Elementy utopijnego socjalizmu.
Maria Olszaniecka, Wstęp.
Po Sztukę… sięgają tylko historycy sztuki i literatury. Wśród współczesnych wywołała entuzjazm.
Pierwsze kroki krytyka.
1875 List do redaktora w „Opiekunie Domowym”: zaatakowanie profesora filozofii, Henryka Struve'a. Ocena sytuacji w polskiej krytyce (skostnienie i nieporadność), jej reprezentantem Struve. Odpowiedź: odmówienie wszelkich kompetencji Witkiewiczowi do wyrokowania o poglądach estetycznych Struvego…
Ciężka praca zarobkowa, gruźlica. 1883 pierwsza w życiu stała posada, małżeństwo z Marią Pietrzkiewiczówną, stabilizacja, redakcja „Wędrowca”. Pierwsze artykuły: charakter informacyjny o malarzach europejskich.
Polemika ze Struvem.
Wieloodcinkowe studium Malarstwo i krytyka u nas: doskonały polemista, bezwzględny krytyk krytyków i zadecydowany przeciwnik nieprecyzyjnej, tzw. idealistyczne, estetyki. Polemika ze Struvem: krytyka artystyczna + konkretne postulaty, sformułowanie swoich pojęć estetycznych, uzasadnienie potrzeby i możliwości istnienia obiektywnej krytyki artystycznej. Nie Taine, lecz koncepcje Zoli: „dzieło sztuki jest skrawkiem natury widzianym przez temperament artysty”. Krytyka Struva: jego podział na gatunki, wyznaczone przez temat, treść dzieła, hierarchia rodzajów (dzieła sztuki religijnej, potem historycznej, na końcu rodzajowej), brak poszukiwania oryginalności u artystów.
Studium Struvego o Bitwie pod Grunwaldem Matejki - Witkiewicz: przykład krytyki nie artystycznej, ale literackiej, nie fachowej, lecz amatorskiej, krytyki traktującej elementy treściowe jako podstawową siłę w dziele malarskim, wykazał nonsensowność, brak logiki, nieznajomość warsztatu malarskiego, niewrażliwość na malarskość obrazu.
Powodów do ingerencji dostarczali mu też: Karol Matuszewski i Wiktor Gomulicki.
Pierwszy przegląd artystyczny poświęcony czeskiemu malarzowi, Brozikowi.
Zaatakowanie współczesnej krytyki: teoretyczne rozważania, oraz błędów i „potworności” wybranych krytyków (Struve, Matuszewski, Gomulicki, Łaszczyński, Breza, Zawadzki) oraz demonstracja prawidłowego rozbioru obrazu Brozika.
Polemika ze Struvem - konfrontacja ich postaw estetycznych, poglądów na sztukę i krytykę. Struve: wartość dzieła wiązał z siłą jego oddziaływania (ideał piękna, interpretowanego psychologicznie). Witkiewicz: piękno pojęciem abstrakcyjnym, przeciwstawia mu „czyste piękno malarskie, wrodzone”, które tkwi w dziele.
Krytyk „Wędrowca”.
Ruch artystyczny - krytycy, artyści, pisarze, mimo braków i niedojrzałości. „Wędrowiec” bardzo aktywny.
Rozprawa z „poważnym stylem historycznym” - o obrazach Lessera: rażąca dysproporcja między ich prawdziwą wartością artystyczną a hymnami pochwalnymi krytyki warszawskiej. Zaprezentował malarstwo spełniające warunki prawdziwej sztuki: Album M. i A. Gierymskich Sygietyńskiego (w dużej mierze uwagi Witkiewicza). Rozpatrzenie Pana Tadeusza przy zastosowaniu narzędzi analizy obrazu malarskiego do obrazu literackiego. Od 1886 pisma tatrzańskie. Sprzeciw wobec tematycznego, literackiego rozpatrywania sensu i wartości obrazu malarskiego.
Wokół Matejki - „malarza idei”.
Walka - obraz Joanna d'Arc Matejki. Zupełny bezkrytycyzm wobec dzieła mistrza. Matejko: a pogoni za apostolstwem zmarnował swój talent. Niebezpieczeństwo dla malarza: uznanie supremacji treści nad formą, poszukiwanie źródła inspiracji w ideach, a nie w świecie realnym. Witkiewicz-samouk podejmował walkę ze szkolnymi dogmatami w imię wolnej, niekrępowanej z zewnątrz, idącej za swymi naturalnymi skłonnościami indywidualności twórczej i prawdy natury, która stanowi niewyczerpane źródło inwencji. Krytyka uczniów i krytyka obrazów Matejki. Bunt uczniów przeciw konserwatyzmowi i ciasnocie ich nauczania - Witkiewicz wystąpił ze swoistą obroną malarza (poszukiwanie zalet, wyszukanie istotnych źródeł potęgi artysty).
Na drogach i bezdrożach realizmu.
Odejście z „Wędrowca”, współpraca z różnymi pismami: „Kłosy”, „Wisła”, „Kraj”, „Kurier Warszawski”. Zwrot ku malarstwu, nie krytyce.
Przykład krytyki Witkiewicza subiektywnej i literatyzującej - Chełmoński.
Batalia o realizm. Obrazy Rosena. Realizm w ujęciu Witkiewicza nie niweczy wartości treści i pomysłu, nie jest mechanicznym naśladownictwem rzeczywistości, lecz odtworzeniem prawdy życia, nie eliminuje wyrazu indywidualności artysty i samodzielności jego talentu, lecz stanowi konieczny pierwiastek dzieła sztuki. Atak ze strony polskich malarzy z Monachium. Patetyczna obrona i z pasją Witkiewicza. Szkic Juliusz Kossak: przykład krytyki, mającej na celu „wniknięcie w ducha artysty, wytłumaczenie jego indywidualności”, zrozumienie odrębnych cech jego talentu. Sprawa Kurzawy: atak na komitet i jury dorocznego konkursu TZSP za niedocenianie obrazu Kurzawy (artykuł Samobójstwo talentu).
1889 myśl wydania swoich prac w osobnej książce. Obrona Gierymskiego przed zarzutami Maszyńskiego i Brezy, „jedyny malarz polski, który rzeczywiście nie jest malarzem”, z którym żaden ze współczesnych i dawnych artystów nie wytrzymuje porównania. Józef Brandt - talenty samodzielne i oryginalne (Gierymski) oraz siły drugorzędne, tworzące na zasadzie kompilacji cudzych osiągnięć (Brandt). Maniera: przeradzanie się stylu w manierę, która zagraża wielkim indywidualnościom twórczym, deprawuje słabsze, szukające oparcia w cudzych wzorach talenty.
Sztuka i krytyka u nas.
Pierwsze wydanie: komponowanie tomu, druk i walka z cenzurą do 1890. Witkiewicz z rodziną w Zakopanem. Nakład (40 egz.) wykupiony. Drugie wydanie. Tarnowski: ton polemiczny, chwalono go za dobre podejście, naświetlenie gamy artystów, objaśnienia dla niewtajemniczonych… Zarzuty: pogląd na rolę treści i tematu w dziele sztuki, cel i istotę sztuki, kryteria oceny. Krytyka stylu i formy jego polemik, nadczułość zmysłu krytycznego, brak analizy, słabość lub brak programu pozytywnego. Najsilniejszy atak Jellenty.
1891 wyjazd do Berlina w charakterze sprawozdawcy „Kuriera Warszawskiego” na międzynarodową wystawę sztuki. Entuzjazm.
Pojedynek z Gersonem i Jankowskim w obronie impresjonizmu.
Artykuł Styl zakopiański zainicjował walkę o plastykę polską, odrębną, legitymującą naszą narodową tożsamość na fundamencie sztuki ludowej.
Impresjonizm - entuzjazm, bez zastrzeżeń. Polemika z Cz. Jankowskim, z Gersonem i wykład o technice impresjonistycznego malowania.
Impresjonizm: negacja wartości tematu, prymat formy nad treścią, dekoracyjność, uznanie barwy za podstawowy element kształtowania malarskiej wizji, artystyczna nobilitacja pejzażu, bezwzględna aprobata wszelkich przejawów twórczych indywidualności artysty. Polemika z Jankowskim, odpowiedź Gersona o stylu zakopiańskim Witkiewicza.
Jeszcze o krytyce.
1898 działania zmierzające do wznowienia Sztuki…
Jeszcze… - trzecią wielką dyskusją z krytykami (krakowskimi), polemika z ks. Morawskim i Tarnowskim, krytycy, którzy przystąpili do dyskutowania jego poglądów na sztukę z szacunkiem, powagą i życzliwością. Obaj polemiści za podstawowe konstytuanty dzieła sztuki uznają prawdę, twórczość (idealizacja rzeczywistości) i piękno (idealistyczna filozofia sztuki). Witkiewicz: prawda celem sztuki.
Witkiewicza interesował wzajemny stosunek fotografii i malarstwa.
Adieu d'un critique d'art.
Wznowienie Sztuki… + 5 artykułów z lat 1891-1898. Pełna deklaracja lojalności dla „nowych ludzi” - w przedmowie. Nadrzędność praw sztuki nad normami estetyki.
Polemika z inwazją tendencji subiektywistycznych w krytyce (modernizm).
Celem walki była wielkość sztuki, jej warunkiem poziom artystyczny, środkiem usunięcie elementów hamujących swobodny rozwój indywidualności twórczych - konwencjonalizmu i utylitaryzmu.
Witkiewicz podporządkował pojęcie „prawdy natury” idei autonomii sztuki. O sztuce myślał przede wszystkim jako malarz.
TEKST
Przedmowa do III wydania Sztuki i krytyki u nas.
„Książka ta jest historią walki o niezależne stanowisko sztuki w dziedzinie ludzkiej myśli i o niezawisłość indywidualności w sztuce”. Dawna krytyka: „przystępowała do sztuki nie jak sumienny badacz do nieznanego sobie zjawiska, tylko jak sędzia z paragrafami ustaw o ideałach estetycznych lub jak mędrzec”, który mówi, „co jest prawdą, co fałszem, co pięknem, co brzydotą, co dobrem, a co złem”. Nie badała sztuki, lecz określała i sądziła. Na szczęście sztuka była niezależna. „Artysta, żeby tworzyć, nie potrzebuje zastanawiać się nad swoją sztuką, badać jej stosunku do siebie, natury i reszty ludzi”. Krytyka z zasady subiektywna, jest nonsensem.
Przedmowa do I wydania Sztuki i krytyki u nas.
Sztuka, wg Taine'a, „wyrasta jak roślina na gruncie, złożonym z pierwiastków danej rasy, danej epoki cywilizacyjnej i, dodać należy, indywidualności artysty”. „Gdzie jest człowiek, tam jest i sztuka”. Dziś wiadomo, że „bezwzględne piękno” niekoniecznie musi być czystym, oderwanym pojęciem, nie jest jedynym celem sztuki. Do zrozumienia sztuki - psychologia. Krytyka musi być obiektywna, mieć otwarte widnokręgi ludzkiej myśli.
Krytyka.
Malarstwo i krytyka u nas.*
„Krytyka jest łatwą, a sztuka trudną” - błędne. Krytyka trudna. Artyści rasą subiektywną. Większość z nich maniakami. Każdy za właściwy uznawał swój sposób tworzenia. „Krytyk - to sumienie artysty, samowiedza sztuki, wielka, otwarta źrenica prawdy, nie prószona żadnym prochem subiektywizmu”. Krytyka sztuki jest jej teorią, filozofią. Ma rację Hipolit Taine, ale nie obyło się bez błędów. W Niemczech gorzej z krytyką, bo gorzej ze sztuką.
Profesor Struve - krytyk: gruntowne studium estetyki, znajomości historii sztuki, analityk, sędzia. Krytyka malarstwa historycznego - jest niezrozumiałe, wymysł teoretyczny. To, co dla Struvego jest stylem historycznym, to indywidualność Matejki. Malarstwo religijne.
Struve i jeden z obrazów Matejki.
Krytyk, K. Matuszewski - duże opisy treści obrazów, rozprawki historyczne lub społeczne. Wiktor Gomulicki: „Lotna wyobraźnia, serce czułe i zdolne do uniesień; nadzwyczajna wrażliwość, głęboki subiektywizm, brak trzeźwej obserwacji i skłonność do frazeologii”.
Sztuka nie jest u nas rozwinięta: artyści albo wyjeżdżają, albo tworzą w odosobnieniu, dla siebie, nie dla krytyki. Odparcie zarzutów Struva, np. bezdusznego doktrynerstwa.
Struve i jego estetyka: klasyfikacja dzieł wg tematu, idei, jakości światła. Zbijanie przekonań Struva.
Impresjonizm.*
U nas nic nowego nie powstaje. Impresjonizm - nowy wyraz, idea. Przyszedł, nie wiadomo, kiedy. Zdanie Czesława Jankowskiego o nowym kierunku: przybliżenie, dziwactwo, dobry impresjonizm umiarkowany (czystość kolorytu i siłą niezwykłego światła) - w sumie chaotyczność pojęć. Obrazy Segantiniego. Gerson nie widzi nic nienormalnego, nic nowego w impresjonizmie. Gerson i Jankowski błądzą - widzą kierunki, cele, obowiązki sztuki, a nie indywiduum. Bruecke o przyczynach impresjonizmu - dzisiejszego wibryzmu. Barwy w impresjonizmie.
Jeszcze o krytyce.*
Ks. M. Morawski i St. hr. Tarnowski. Poglądy przeciwników. Obaj przywiązują wielkie znaczenie do prawdy w sztuce, a redukują ją do najmniejszej wartości i postawienia na jej miejsce innych zasad. Słowo „twórczość” oznacza dzieło rąk ludzkich. Różnica między nim a przeciwnikami: on mówi o sztuce, oni - jaka powinna być. Znaczenie fotografii dla sztuki jeszcze nie zbadane. Jedność i rozmaitość powinny służyć akcji całości, celowości. „Prawo dążenia do absolutu”. Tarnowski: prawda i piękno konieczne w sztuce. Klasyfikacja dzieł podług ich treści anegdotycznej i hierarchia artystyczna, oparta na takim podziale, nie mają podstawy.
Sztuka.
Mickiewicz jako kolorysta.
„Talent, indywidualność i rozum są zasadniczymi warunkami twórczości artystycznej i bez nich tylko błahe lub połowiczne dzieła wydawać można”. Wielka indywidualność + mały talent = dziwactwo. Talent i indywidualność + (konieczne) inteligencja + dzieła uważane za doskonałe. Mickiewicz widział psychologię człowieka i naturę, plastyczny w opisaniu kształtu jak Homer. „Barwa obok kształtu jest istotą malarstwa”. Analiza Pana Tadeusza - obraz kolorystyczny. Mickiewicz widzi człowieka i naturę jak malarz. Barwy, kształt, natężenie światła i zakres jego promieniowania. Równowaga barw i świateł - harmonia. Sztuka nie jest naturą, często potrzebne są inne środki wyrazu. Homer - geniuszem, lecz barbarzyńcą. Mickiewicz - geniuszem, lecz artystą. Dziełom pozwala przetrwać prawda, nie pojęcia moralne i umysłowe.
„Największy” obraz Matejki.*
Estetyczne teorie Taine'a wychodzą ze słusznego założenia zależności zjawisk artystycznych, ale grzeszą jednostronnością, nieuwzględnianą wiele czynników twórczości artystycznej. Wpływ na artystę: społeczeństwo, talent i indywidualność mniej ważne. U nas bogactwo u arystokracji, Żydów i Niemców - mały wpływ na rozwinięcie sztuki: portrety, konie. Nasi artyści wyjeżdżają za granicę.
W „robocie malarskiej” - dwa wybitne momenta: naśladowanie natury i wynalezienie środków przedstawienia jej w warunkach tej sztuki. Materiały: kształt, światło i barwa, narzędzia: rysunek, perspektywa, harmonia barw i logika. Matejko podobny do malarzy staroniemieckich i przedrenesansowych. Kierunek indywidualny. W miarę, jak Matejko zdobywał większą rutynę, rozmach i wprawę w robocie - jego postaci mężnieli, starzeli się. Twarze wypracowane, wyręczone wzruszeniami i uczuciami.
Ważne światło. Matejko od dawna nie zwraca uwagi na loiczne* oświetlenie obrazu. Nie wiadomo, co w obrazie Joanna d'Arc jest istotne.
Koloryt w malarstwie Malarstwo nie jest naturą, choć ma ją odtworzyć, naśladować - potrzebne inne środki. Jako kolorysta: Brandt, A. Gierymski i jego brat. Matejko stracił zdolność przeciwstawiania tonów ciepłych i zimnych.
Kompozycja.
Nauczanie w malarstwie. Mnóstwo epizodów, chaotyczność. W naturze Matejki nie leży symbolika (zbyt indywidualny, oryginalny).
Matejko jest realistą, maluje nienaturalnie - idealistycznie.
Wystawa sztuki w Krakowie.
Szkoła krakowska.
To pierwsza i wielka wystawa sztuki polskiej, ale nie ogólna - popis krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych. Szkoła powinna kształcić artystów, ta ma program jednolity, bez różnicowania indywidualności uczniów. Nauczycielem malarzy może być tylko ten, u którego nie widać maniery, lecz wzór dla wszystkich. Uczniowie przejmowali od mistrza: linię, barwę, sposób modelowania, kompozycję przeładowaną. Mistrz na górze, otoczony czcią, nauczyciele zmanieryzowani. Zniszczenie (stłumienie) talentu Rossowskiego i Krzesz.
Portrety.
Przy portretach ważna indywidualność pozującego. Ważna psychologia widza. Matejko, Rodakowski, Bilińska, Horowitz.
Henryk Siemiradzki.
Tytuł obrazu - co malarz chciał widzom powiedzieć.
Fryne.
Każdy obraz uważany jest za jednolity przedmiot, jednolity ton ogólny. We Fryne Siemiradzkiego: cała rozmaitość siły rysowania. Analiza obrazu.
Józef Chełmoński.
Po wystawie jego obrazów: za dużo życia w obrazie! Pierwszy zaczął malować chłopa rzeczywistego. Jest uczniem Gersona. Silna indywidualność. Pobyt za granicą: pieniądze, ale talent się wyczerpywał (zapominał), wrócił do kraju.
Trwałe nieporozumienie.
Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych odrzuciło obrazy Chełmońskiego. Opis obrazów. Opis obrazów na wystawie - nędza.
Przegląd artystyczny.*
Obraz Brozika.
Zgromadzenie szablonowych wyrazów, doprowadzonych do krańców banalności. Najpierw naśladował Matejkę, Makarta, teraz Munkaczego. Historyczność obrazu - do zbadania przez archeologów i historyków.
Obraz Munkaczego.
Temat religijny: który artysta najlepiej oddał Chrystusa? Obraz Munkaczego malowany jest na wyraz, uczucie. Mniej ważny realizm.
Piechowski, Matejko, Szymanowski
Grunwald Matejki a Oczepiny Piechowskiego: natłok szczegółów, zatracenie całości obrazu, błędy perspektywy linijnej i nieobecność logiki światłocienia i harmonii barw… Błąd Matejki i prasy: Matejko malarzem-filozofem, głębokie poglądy na dzieje narodu. Krytyka zmanieryzowanej szkoły krakowskiej. Malarz nie powinien umieć tylko malować, ale też patrzeć.
Lesser, Brozik, Wertheimer.
Obrazy Girona.
Wystawy konkursowe.
Na wystawę paryską.
Ważne dla artysty - umieć patrzeć, Rosen tego się jeszcze nie nauczył. Maluje duży obraz, jakby malował mały. Nielogiczne zastosowanie światłocienia. Konwencjonalne, rutyniczne obrazy, talent jego widać w rzadko malowanych pejzażach.
Juliusz Kossak.*
Stanisław Chlebowski.
W Polsce każdy silniejszy talent, z wyjątkiem Matejki, wyjeżdża, by żyć szerszym życiem artystycznym. Chlebowski był nadwornym malarzem sułtana, namalował mnóstwo obrazów z historii Turcji.
Maniera.*
Aleksander Gierymski.
Maluje nie subiektywnie, ale to, co widać. Życie codzienne, unormowane. Życiem: przejaw siły, ruchu i uczucia, też blask słońca, mrok wieczoru, nieustanna gra barw i świateł. Jeszcze nie jest zmanieryzowany.
Obrazy Brandta.*
Nienaturalność, malownicze sylwety, nie postaci.
E. Meissonier.
Rzadki przykład nadzwyczajnie jednolitej, konsekwentnej i logicznie rozwijającej się natury artystycznej. Jego talent jest przeważnie rysowniczy.
Arnold Bocklin.
Swoją fantastyczną, dziwną poezję wyraża głównie kolorem. Nie tworzy potworności i dziwactwa. Jest głębokim myślicielem, poetą. Brak anegdoty - nie będzie popularny, będąc jednocześnie największym malarzem XIX wieku.
Krakowskie sądy.
Pomnik Mickiewicza.
Komitety ośmieszyły się: wierząc w swój wpływ, a nie tym, że dotąd nie postawiono żadnego pomnika. Pierwsza nagroda: projekt Godebskiego, druga: Krygiera, trzecia: Gadomskiego… niech Mickiewicz dalej czeka na pomnik, byleby był godny go.
List do ścisłego Komitetu Pomnika Mickiewicza.
Pomnik Mickiewicza jest potworny. Mickiewicz był indywidualistą. Opis rzeźby.
Samobójstwo talentu.*
Konkurs rzeźbiarski.
Z wystawy sztuki w Berlinie 1891 r.*
Wielką siłą ludzką - myśl. Powszechność ruchu artystycznego. Wystawy międzynarodowe: rozmaitość. Wpływ sztuki klasycznej. Opis poszczególnych dzieł.
Styl zakopiański.*
Cywilizacja. Twórczość artystyczna: znaczenie w umysłowości społeczeństw, doniosłość ekonomiczną. Nasze gusta są podrabianiem gustów cudzych. Wezwanie do sięgnięcia do kultury ludowej, góralskiej. Szkoła zakopiańska. Kobiety w twórczości artystycznej: inteligentne, pomysłowe, winą za ich niedociągnięcia system edukacji dla panien. Styl zakopiański.
Dopisek: zwycięstwo stylu zakopiańskiego.
Polemika osobista.
Profesorowi Struvemu.*
Struve nie zna się na sztuce, udowodnił mu to, a Struve uciekł się do osobistych insynuacji. Mija się z logiką. Zarzuty: Witkiewicz mści się za negatywną opinię o swojej twórczości, bezimienność - podpisuje się imieniem i nazwiskiem.
„W imię godności” (?).*
Jako pierwszy wystąpił przeciwko sądzeniu i klasyfikowaniu malarzy podług tematów. Walczy o uznanie indywidualności w obrazie. Odpowiedź „panom z Monachium”. Zarzut, że pomija stronę psychiczną w obrazie, że burzy, nie buduje.
Z powodu konkursu rzeźbiarskiego.
Odpowiedź p. Maszyńskiemu. Przytoczenie swoich słów i zestawienie z tekstem Maszyńskiego. Radzi czytać swoje artykuły sumienie i cytować sumiennie.
Opisane, mniej lub bardziej, we wstępie.
1