Niedostosowanie społeczne według Konopnickiego:
„Niedostosowanie jest problemem całkowicie społecznym, specyficznie społecznym. Rozumiemy przez to nie tylko fakt, że swymi skutkami obciąża bezpośrednio czy pośrednio różne warstwy społeczeństwa, ale także i to, że wydaje się być ono coraz groźniejszą chorobą społeczną”.
Typologia przyczyn niedostosowania społecznego podawana przez Jana Konopnickiego:
Przyczyny środowiskowe: warunki domowe - kulturalne, ekonomiczne; atmosfera w domu; stosunki pomiędzy domownikami; poziom bezpieczeństwa.
Przyczyny tkwiące w środowisku szkolnym: stosunek wychowawczy (wychowawca - wychowanek); stosunki uczniów między sobą; niepowodzenia szkolne dziecka.
Przyczyny tkwiące w środowisku wrodzonym: życie prenatalne dziecka; moment narodzin.
Niedostosowanie społeczne według Czapów i Jedlewskiego:
Wychowanie resocjalizujące zajmuje się osobami, które cechują „mniej lub bardziej trwałe reakcje dewiantyczne, wyróżnione nie ze względu na jakikolwiek system społeczny, ale ze względu na system społeczny ujmowany jako element konstelacji systemów społecznych, obejmujących ludzi tworzących zbiorowość współczesnego państwa.
Skrajne nasilenie tego rodzaju reakcji, czyli generalnych reakcji dewiantywnych, stanowi wyraz antagonistycznego ustosunkowania się do państwa i norm, które określają jego funkcjonowanie.
Czesław Czapów - etapy społecznego wykolejenia:
1. Stadium pierwsze- zwichnieta socjalizacja
Jednostki ma poczucie odrzucenia, odtrącenia, osamotnienia. Wywołuje to u niej: agresję w stosunku do otoczenia, bunt i wrogość wobec rodziców, niemożność skupienia uwagi, poczucie znudzenia, zniechęcenia, zniecierpliwienia, brak kontroli nad emocjami.
2. Stadium drugie - demoralizacja
Następuje utrwalanie wrogich reakcji stosunku do osób najbliższych, autorytetów i otoczenia. Osoba nie potrafi już nawiązać poprawnego bliskiego kontaktu emocjonalnego. Głód emocjonalny i społeczny, który w ten sposób powstaje, zaczyna zaspakajać poza domem i rodziną. Posiada pierwsze symptomy, objawy wykolejenia społecznego: ucieczki w alkohol, ucieczki z domu, ze szkoły, wybryki seksualne.
3. Stadium trzecie - socjalizacja podkulturowa
Aktywność antyspołeczna staje się automatyzmem i zaczyna sprawiać jednostce przyjemność. Nawiązuje kontakt z grupami chuligańskimi, przestępczymi lub z gangami. Satysfakcję przynoszą jej antyspołeczne wyczyny, dokonywane w towarzystwie kolegów z grupy. Poprzez taką działalność osoba popada w konflikt z prawem i moralnością.