PRZYCZYNY POWSTANIA DŁUGU PUBLICZNEGO
Jedną z przyczyn powstania długu publicznego jest zaciągania pożyczek na pokrycie deficytu budżetowego.
Uchwalając deficyt budżetowy władze zobowiązane są do pozyskania środków na jego pokrycie. Pożyczki zaciągnięte na ten cel nie stanowią dochodów budżetowych, a jedynie wpływy pieniężne o charakterze przychodów, które muszą być w przyszłości zwrócone. Wywołują one dodatkowe koszty i dlatego z pożyczek pieniężnych powinny być finansowane wydatki inwestycyjne. Nie powinno finansować się w ten sposób wydatków bieżących budżetu.
Należy zauważyć, że jedną z przyczyn powstania deficytu budżetowego jest konieczność obsługi długu publicznego.
Deficyt budżetowy przeobrażający się w dług publiczny występuje w okresach wojen i kryzysów gospodarczych. Wojny wywołują bardzo duże wydatki, których nie są w stanie pokryć dochody budżetowe. Pożyczki zaciągane w tym okresie obarczone są dużym stopniem ryzyka. Skutki zaciągania długów publicznych w okresie wojny, odczuwalne są przez wiele lat. Należy pamiętać, że po zakończeniu wojny, konieczne jest zaangażowanie państwa w odbudowę gospodarki.
Inną przyczyną zaciągania długu publicznego są trudności z zachowaniu płynności finansów państwa spowodowane kryzysem gospodarczym. Występuje wtedy zazwyczaj znaczny spadek dochodów państwa. Przestrzeganie zasady zrównoważenia wydatków i dochodów państwa może być nieuzasadnione, gdyż szkody wyrządzone w ten sposób mogą być większe, niż spowodowane zwiększeniem długu.
Następną przyczyną powstania długu publicznego jest polityka ekonomiczna państwa, która zakłada świadome utrzymywanie deficytu budżetowego i długu publicznego, jako narzędzi interwencjonalizmu państwowego. Głównym celem interwencjonalizmu jest podejmowanie działań prowadzących do podniesienia tempa wzrostu gospodarczego, ograniczenie bezrobocia do poziomu korzystnego dla gospodarki, pobudzenie popytu globalnego, którego niedostateczny poziom uznaje się za jedną z przyczyn wahań koniunkturalnych.
Skutkiem ubocznym nadmiernego interwencjonalizmu państwowego jest zagrożenie inflacją.
Przyczyną zaciągnięcia długu publicznego może być również osiągnięcie celu politycznego przez partię rządzącą. Dokonanie cięć w wydatkach publicznych może powodować niezadowolenie i spadek popularności ekipy rządzącej, a istnieje teza, która mówi o neutralności długu publicznego dla gospodarki i społeczeństwa. Biorąc to pod uwagę, znacznie korzystniejsze z punktu widzenia rządu, jest zwiększanie długu publicznego niż podatków.
Najbardziej niebezpieczną przyczyną zaciągania długu publicznego jest wpadnięcie Rządu w pułapkę zadłużenia. Dotychczasowe zadłużenie wpływa na dynamikę PKB poprzez odsetki, tzn. im większy poziom zadłużenia, tym większa kwota odsetek do spłacenia, a więc tym trudniej o zrównoważony budżet.
W sytuacji, gdy dług jest oprocentowany wyżej, niż wynosi tempo wzrostu PKB, to nawet, jeżeli Rząd nie zaciąga nowych długów, to zadłużenie rośnie od samego swojego ciężaru.
Badaniem wiarygodności kredytowej podmiotów pożyczających pieniądze, w tym również państw, zajmują się agencje ratingowe. Agencje te wystawiają oceny zdolności kredytowej. Obniżenie takiej oceny jest sygnałem, dla potencjalnych wierzycieli, że udzielenie ewentualnej pożyczki niesie za sobą zwiększone ryzyko, a co za tym idzie, pożyczki są udzielane na coraz większe oprocentowanie, a obligacje sprzedawane z coraz wyższymi gwarancjami, co pociąga za sobą coraz większe koszty. W końcu coraz trudniej znaleźć środki na pokrycie ciągle rosnącego deficytu budżetowego.
Obniżenie takiej oceny państwu może utrudnić działania firmom, znajdującym się nawet w bardzo dobrej kondycji, posiadających bardzo dobrą ocenę kredytową.
W sytuacji takiej znalazła się w chwili obecnej Japonia. Ciągle rosnąca deflacja, spadające systematycznie od 1990r. wpływy z podatków, jak i starzenie się społeczeństwa jest przyczyną ciągle rosnących kosztów utrzymania państwa. W roku bieżącym ustalono budżet, z którego wynika, że dług publiczny wzrośnie do 219% PKB. W ślad za tym analitycy rynkowi zatrudnieni przez wiodące agencje ratingowe obniżyli jej ocenę kredytową.
Japonia znalazła się na drugim miejscu listy CIA World Factbook, pod względem zadłużenia publicznego, po Zimbabwe.
Dla porównania dług publiczny Grecji, na koniec roku 2009, wynosił 113% PKB.
09.04.2010r.
Grażyna Bilska