Środki ochrony roślin i nawozy sztuczne. Zagrożenia dla człowieka i środowiska.

Związki organiczne pochodzenia antropogennego są dużym zagrożeniem dla życia i zdrowia ludzkiego oraz dla fauny i flory. Szczególnie znaczenie wśród tych związków mają środki ochrony roślin i nawozy sztuczne ze względu na powszechność stosowania, trwałość w środowisku oraz toksyczne właściwości.

Środki ochrony roślin - substancje lub ich mieszaniny oraz żywe organizmy, przeznaczone do ochrony roślin uprawnych przed organizmami szkodliwymi, niszczenia niepożądanych roślin, regulowania wzrostu, rozwoju i innych procesów biologicznych w roślinach uprawnych (z wyjątkiem nawozów) oraz do poprawy właściwości lub skuteczności tych substancji (adiuwanty).

W nazewnictwie międzynarodowym dla wszystkich środków ochrony roślin przyjęła się ogólna nazwa pestycydy. Termin środki ochrony roślin jest pojęciem węższym niż pojęcie pestycydy, ponieważ stosowane są tylko w produkcji roślinnej.

Pestycydy (łac. pestis - zaraza, pomór, caedo - zabijam) - substancje syntetyczne lub naturalne stosowane do zwalczania organizmów szkodliwych lub niepożądanych, używane głównie do ochrony roślin uprawnych, lasów, zbiorników wodnych, ale również zwierząt, ludzi, produktów żywnościowych, a także do niszczenia żywych organizmów, uznanych za szkodliwe, w budynkach inwentarskich, mieszkalnych, szpitalnych i magazynach.

Nawozy - substancje używane w uprawie roślin celem zwiększenia wysokości i jakości plonowania dzięki wzbogaceniu gleby w składniki pokarmowe niezbędne dla roślin i polepszeniu jej właściwości fizycznych, fizykochemicznych, chemicznych i biologicznych, pochodzenia mineralnego lub organicznego. Nawozy naturalne (organiczne) i nawozy sztuczne.

Klasyfikacja pestycydów

Istnieje kilka klasyfikacji pestycydów, które oparte są na zróżnicowanych kryteriach podziału. Najczęściej spotykanymi są: podział w zależności od kierunku zastosowania i sposobu działania oraz ze względu na strukturę chemiczną.

Podział pestycydów w zależności od kierunku zastosowania

1. Zoocydy - środki do zwalczania szkodników zwierzęcych:

1. Insektycydy - środki owadobójcze,

2. Rodentycydy - środki gryzoniobójcze,

3. Moluskocydy - środki mięczakobójcze,

4. Nematocydy - środki nicieniobójcze,

5. Larwicydy - środki larwobójcze,

6. Aficydy - środki mszycobójcze,

7. Akarycydy - środki roztoczobójcze,

8. Owicydy - środki do niszczenia jaj owadów i roztoczy.

2. Fungicydy - środki grzybobójcze.

3. Herbicydy - środki chwastobójcze.

4. Regulatory wzrostu - środki stymulujące lub hamujące procesy życiowe roślin:

1. Defolianty - środki do odlistniania roślin,

2. Desykanty - środki do wysuszania roślin,

3. Defloranty - środki do usuwania nadmiernej ilości kwiatów.

5. Atraktanty - środki zwabiające.

6. Repelenty - środki odstraszające.

Podział pestycydów pod względem chemicznym

1. Pestycydy nieorganiczne

1. Insektycydy arsenowe: zieleń paryska Cu(CH₃COO)₂ .Cu₃(AsO₂)₂, arsenian ołowiu PbHAsO₄,

2. Insektycydy fluorkowe: kryolit Na₃AlF₆ , fluorek sodu NaF, fluorokrzemian sodu Na₂SiF₆,

3. Herbicydy nieorganiczne: amidosulfonian amonu H₂NS(O₂)ONH₄, boraks Na₂B₄O₇, chloran sodu NaClO₃ ,

4. Fungicydy nieorganiczne: zasadowy chlorek miedzi(II) 3Cu(OH)₂ .CuCl₂ .H₂O, ciecz bordoska 3Cu(OH)₂ .CuSO₄ .CaSO₄ , siarka.

2. Pestycydy organiczne

1. Pestycydy chlororganiczne, np. HCH, DDT, metoksychlor,

2. Pestycydy fosforoorganiczne, np. monokrotofos, chlorfenwinfos, fenitrotion,

3. Karbaminiany, np. aminokarb, propoksur, karbaryl,

4. Pochodne kwasu fenoksyoctowego, np. 2,4-D; 2,4-DB; 2,4,5-T,

5. Pochodne triazynowe, np. symazyna, atrazyna, propazyna.

Klasyfikacja nawozów sztucznych

1. Nawozy mineralne, wysokoprocentowe, zawierają proste, bezpośrednio przyswajalne dla roślin lub po niewielkich tylko przemianach w glebie związki chemiczne; surowcami do produkcji są kopaliny, rudy, odpady przemysłu hutniczego, także odpady pochodzenia zwierzęcego; niektóre poprawiają strukturę gleby, zmieniają jej odczyn, usuwają toksyczne substancje; wyróżnia się nawozy:

• azotowe, najważniejsze z nawozów mineralnych, dzielą się na:

• saletrzane

• amonowe

• saletrzano-amonowe

• amidowe

• roztwory azotowe

• azotowe o spowolnionym działaniu

• fosforowe

• potasowe

• magnezowe

• siarkowe

• mikroelementowe

• wieloskładnikowe, nabierające coraz większego znaczenia w dobie intensyfikacji rolnictwa, produkuje się ich coraz więcej (np. amofosy, nitrofoska, polifoska, azofoska itp.); wyróżnia się tu nawozy mieszane i kompleksowe;

Nawozy wapniowe i wapniowo-magnezowe:

• tlenkowe

• węglanowe

Źródła zanieczyszczeń

Pestycydy zazwyczaj występują w następującej postaci:

• Substancji opylających - posiadają mała zawartość związku aktywnego, ze względu na fakt ze mogą zaszkodzić osobie opylającej,

• W postaci zawiesin - po rozcieńczeniu z woda uzyskuje się zawiesinę wodna. Stosuje się je jako opryski dla roślin.

• Proszków do tworzenia zawiesin wodnych - cechuje je obecność drobnych cząsteczek,

• Koncentratów do sporządzania emulsji, gdzie preparat handlowy z wodą tworzy emulsję;

• Aerozole - jako spryskiwacze. Produkowane są poprzez rozcieńczenie substancji aktywnej w rozpuszczalniku silnie parującym. Nie zachodzi konieczność rozpuszczenia z woda. Są one znane pod nazwa bombek aerozolowych..

Większość środków ochrony roślin i nawozów trafia bezpośrednio do środowiska - jest wysiewana do gleby lub rozpylana nad polami uprawnymi, plantacjami i lasami.

Do wód pestycydy przedostają się poprze:

• spływ powierzchniowy

• przenikanie przez glebę, erozja gleby,

• bezpośredni opad na powierzchnię wody przy spryskiwaniu pól i lasów przy użyciu samolotu,

• ze ściekami powstającymi przy produkcji pestycydów,

• ze ściekami powstającymi przy myciu urządzeń służących do spryskiwania,

• ze ściekami miejskimi (fungicydy i bakteriocydy),

• przy bezpośrednim stosowaniu do zwalczania roślin wodnych i owadów,

• ze ściekami z zakładów stosujących pestycydy, np. włókienniczych.

Ilość pestycydów w wodach zależy w znacznej mierze od intensywności upraw w badanym regionie, a co za tym idzie także od intensywności stosowania pestycydów, rodzaju upraw, pory roku, intensywności opadów oraz przepływu analizowanych cieków wodnych. Ważną drogą transportu pestycydów są też opady atmosferyczne, dzięki którym skażeniu ulegają zbiorniki wodne znajdujące się w dużej odległości od terenów rolniczych.

Pestycydy powinny charakteryzować się następującymi cechami:

• dużą toksycznością w stosunku do szkodników,

• małą toksycznością w stosunku do pozostałych organizmów, głównie wodnych i człowieka,

• odpowiednią trwałością, tak aby mogły spełnić swoje zadanie,

• dużą podatnością na degradację, tak aby po spełnieniu swojej funkcji szybko zanikały w środowisku.

Z powyższego widać, że charakterystyka pestycydów opiera się przede wszystkim na selektywnej toksyczności i trwałości w środowisku, ale także na możliwościach biokumulacji i mobilności.

Toksyczność

W Polsce obowiązuje podział pestycydów na 5 klas według ich toksyczności. Przynależność do danej grupy jest określona wartością LD₅₀ , czyli dawką śmiertelną wyrażoną w ilości miligramów substancji toksycznej na kilogram ciała, która po jednorazowym podaniu powoduje śmierć 50 % badanej populacji zwierząt. Dotyczy to badań prowadzonych na zwierzętach i związane jest z określeniem toksyczności ostrej.

Klasa toksyczności	LD50 [mg/kg]	Stopień zagrożenia
I	do 50	Trucizny
II	51 - 150	Trucizny
III	151 - 500	Substancje szkodliwe
IV	501 - 5000	Substancje szkodliwe
V	Powyżej 5000	Praktycznie nieszkodliwe

Trwałość w środowisku jest najbardziej decydującym czynnikiem przy rozważaniu zakresu ich stosowania. Stąd też podzielono je na 4 grupy.

Grupa	Trwałość w środowisku
Bardzo trwałe	powyżej 18 miesięcy
Trwałe	do 18 miesięcy
Nietrwałe	do 6 miesięcy
Szybko zanikające	do 3 miesięcy

Szczególnie groźne są tzw. substancje persystentne - to znaczy takie, które w związku ze swoją trwałością długo pozostają w obiegu. Przykładem może być np. osławione DDT i jego analogi oraz wiele innych

Wiele pestycydów posiada zdolność biokumulacji w organizmach żywych. Jest ona zazwyczaj większa w organizmach wodnych niż lądowych. Pestycydy skumulowane w organizmach żyjących w wodzie lub na lądzie mogą zostać biologicznie zwielokrotnione przez działanie łańcucha pokarmowego. Jest to szczególnie niebezpieczne dla organizmów znajdujących się na końcu łańcucha pokarmowego, takich jak drapieżnik lub człowiek. W swoim pokarmie przyjmują one dużą dawkę już wzbogaconych zanieczyszczeń.

Zagrożenie

Zamierzonym celem stosowania pestycydów jest niszczenie (zabijanie) form życia niekorzystnych lub szkodliwych dla człowieka. Założeniem idealnym jest pełna wybiórczość działania, tj. niszczące - toksyczne dla niepożądanych form, natomiast nieszkodliwe dla człowieka i pożytecznych zwierząt, owadów i roślin. W praktyce okazało się to nieosiągalne. Badania doświadczalne wykazały szkodliwy wpływ pestycydów na większość organizmów żywych, w tym także ludzi. Wzrastające możliwości analityczne wykazały, że człowiek i wszystkie organizmy są narażone na wpływ różnych dawek pestycydów. Od dużych w warunkach awaryjnych do małych, często na poziomie dopuszczalnym, ale szeroko rozpowszechnionych o nieprzewidzianych skutkach odległych. Daje to tej grupie związków specjalną pozycję, także w klasyfikacji toksykologicznej. Dlatego też konieczne stało się ciągłe monitorowanie tych związków w środowisku.

Ponieważ większość pestycydów jest toksyczna dla organizmów żywych, wykonując chemiczne zabiegi ochrony roślin, należy się liczyć z możliwością wystąpienia wielu ujemnych skutków ubocznych, które są związane z wprowadzeniem biologicznie aktywnych substancji do środowiska.

Niekorzystne oddziaływanie na środowisko nie ogranicza się do terenu, na którym wykonywany jest zabieg, ponieważ substancje toksyczne mogą przedostawać się do atmosfery i za jej pośrednictwem przemieszczać się na znaczne odległości od miejsca zastosowania.

Mimo, że nowoczesne technologie pozwalają na wprowadzanie do produkcji coraz mniej toksycznych środków ochrony roślin, to jednak ja dotąd nie wyprodukowano takiego preparatu, który byłby całkowicie nieszkodliwy dla zdrowia ludzi i zwierząt.

Zagrożenie dla środowiska

Pestycydy są zaliczane do środków chemicznych o wysokim stopniu ryzyka zagrożenia toksykologicznego. Są to bowiem substancje z natury toksyczne, działające nie tylko na organizmy szkodliwe, ale także na organizmy pożyteczne. Wśród pestycydów jest wiele znanych kancerogenów, mutagenów i teratogenów. W powiązaniu z omawianymi już właściwościami, takimi jak trwałość i zdolność do biokumulacji, stanowią one jedną z najbardziej toksycznych grup z jakimi człowiek ma kontakt. Praktycznie wszystkie pestycydy są w różnym stopniu toksyczne.

Działanie pestycydów nie ogranicza się tylko do organizmów szkodliwych, ale niszczą one także wszystkie organizmy (pożyteczne) bytujące na danym obszarze. W niektórych przypadkach może nastąpić przerwanie łańcucha pokarmowego dla wrogów naturalnych szkodnika. W efekcie po zabiegu najpierw następuje silne zniszczenie szkodnika. Gatunki pożyteczne i drapieżne giną z powodu braku pokarmu lub opuszczają pole. W następstwie pole zasiedlane jest przez nowy gatunek szkodnika (bądź przez odporny na pestycyd szczep tego samego gatunku, który przeżył oprysk), który na danym polu przeważnie nie ma wrogów naturalnych i w bardzo szybkim czasie dochodzi do jego gradacji. W wyniku znoszenia pestycydów przez wiatr lub spłukiwania ich przez ulewne deszcze dochodzi do skażenia zbiorników i cieków wodnych. W końcowym efekcie pestycydy trafiają do gleby. Zmiany, jakie zachodzą w glebie są długotrwałe i mało zauważalne. Jednak wiadomo, że pestycydy mogą powodować zmiany w powiązaniach między elementami biotycznymi gleby. Zmiany te mogą wpływać na wysokość i jakość plonu.

Innym ujemnym skutkiem masowego stosowania pestycydów jest uodpornienie się agrofagów na trucizny. Prawdopodobieństwo wytwarzania się odporności jest tym większe, im częściej stosuje się dany preparat oraz im więcej odpornych osobników znajduje się początkowo w populacji. Aby temu przeciwdziałać należy: przemiennie stosować preparaty oparte na różnych substancjach aktywnych, wprowadzać preparaty kombinowane (mieszane) oraz zmniejszać ogólną liczbę zabiegów przez stosowanie pestycydu we właściwym terminie i w odpowiednim stężeniu.

Wiele środków ochrony roślin, również tych uznawanych za selektywne, wykazuje znaczną toksyczność dla organizmów pożytecznych.

Szczególnie wrażliwe na obecność tych substancji w środowisku są organizmy wodne oraz wiele owadów będących tzw. „zapylaczami” np.: motyle i pszczoły miodne.

Jedną z najbardziej istotnych przyczyn obserwowanego w ostatnich latach wzrostu przypadków wytrucia pszczół jest specyficzny metabolizm substancji aktywnych niektórych obecnie stosowanych pestycydów. Przykładem może być malation wchodzący w skład takich środków ochrony roślin, jak: Fyfanon 500 EC, Pro Store 420EC, Pro Store 157UL. Są to środki do zwalczania szkodliwych dla roślin uprawnych owadów i roztoczy. Charakteryzują się one bardzo małą toksycznością dla organizmów stałocieplnych, w tym również dla ludzi, i zaliczane są do IV klasy toksyczności. Okres karencji substancji aktywnej wynosi 7 dni, a więc są to pestycydy jedne z bardziej bezpiecznych dla człowieka. Natomiast stanowią znaczne zagrożenie dla pszczół. Otóż, w wyniku przemian metabolicznych tej substancji w organizmie owadów, powstaje związek chemiczny o nazwie malaokson, który jest 1000-krotnie silniejszym związkiem toksycznym od wyjściowej substancji aktywnej. W praktyce zazwyczaj stosowane ilości tych preparatów chemicznych nie stanowią istotnego zagrożenia dla pszczół. Natomiast pobrane nawet w niewielkiej ilości przez pszczoły, a następnie zgromadzone jako zapas pokarmowy w gnieździe rodziny pszczelej, stanowią przysłowiową „bombę z opóźnionym działaniem”. Otóż pszczoły odżywiając się znoszonym pokarmem, nie wykorzystują zapasów. Ale przy braku dopływu pokarmu z zewnątrz zaczynają pobierać pokarm toksyczny zgromadzony wcześniej. Wówczas w organizmie pszczół zachodzą przemiany metaboliczne pobranych z pokarmem substancji biologicznie czynnych.

Ze stosowaniem nawozów mineralnych wiążą się oprócz oczywistych korzyści, także i szkody dla środowiska i człowieka, zwłaszcza zanieczyszczenia wód gruntowych i powierzchniowych powodujące eutrofizację, zakwaszenie, odkwaszenie lub zasolenie gleb, nadmierne nagromadzenie w roślinach szkodliwych substancji, czyli przenawożenie itp.

Uwaga skupiona jest zwłaszcza na roli nawozów azotowych i fosforowych jako czynnika powodującego nadmierne gromadzenie się w wodzie substancji pokarmowych dla żyjących tam roślin. Stosowanie nawozów wpływa ujemnie na porowatość i sprawność gleby oraz przynosi szkodę jej naturalnej żywności, niszczy bakterie glebowe konieczne do wiązania azotu lub do przemiany materii organicznej w taka postać azotu, jaka jest niezbędna dla wzrostu roślin.

Zagrożenie dla ludzi

Z badań wynika, że środki ochrony roślin mają szkodliwy wpływ na wszystkie ważne części organizmu człowieka.

Na wielkość zagrożenia powodowanego przez pestycydy wpływają między innymi następujące czynniki:

• rodzaj stosowanego środka i klasa jego toksyczności - najbardziej szkodliwymi pestycydami są środki I i II klasy toksyczności. Należy jednak pamiętać, że najwięcej zatruć wiąże się ze stosowaniem związków klasy III - stosunkowo mniej toksycznych, ale również niezwykle niebezpiecznych

• forma użytkowa preparatu - preparaty płynne do sporządzania emulsji wodnych, koncentraty zawiesinowe do rozcieńczania wodą i zaprawiania ziarna są bardziej niebezpieczne i szybciej przenikają przez odzież do skóry niż preparaty w formie proszków czy granulatów

• stężenie substancji aktywnej (odpowiedzialnej za szkodliwość pestycydu) - im bardziej skoncentrowane preparaty, tym większe zagrożenie dla zdrowia i życia

• rodzaj uprawy - stosowanie pestycydów przy uprawach wysokich wiąże się z większym zagrożeniem dla człowieka niż w przypadku upraw niskich

• czas narażenia - im dłuższy jest czas kontaktu z preparatem (również czas przebywania w pomieszczeniu, w którym wcześniej zastosowano środek ochrony roślin), tym większe jest zagrożenie zdrowia człowieka

• rodzaj aparatury - im mniej nowoczesna aparatura i technika stosowania preparatu, tym nie bezpieczniejsza jest praca z nim. Od rodzaju aparatury zależy również to, które części ciała są bezpośrednio narażone na kontakt z preparatem

• czynniki atmosferyczne - głównie temperatura i wilgotność powietrza. Prace z za stosowaniem pestycydów stają się bardziej niebezpieczne w podwyższonej temperaturze i wilgotności powietrza (szczególnie w szklarniach)

• droga przenikania substancji do wnętrza organizmu człowieka - najczęściej wchłanianie odbywa się przez skórę i układ oddechowy

Zatrucia pestycydami możemy podzielić na trzy kategorie:

• zatrucia ostre-spowodowane jednorazowym podaniem sporej ilości środka ochrony roślin Ostre zatrucia najczęściej wywołują pestycydy z grupy organofosforanów i fungicydów rtęcioorganicznych

• zatrucia przewlekle - spowodowane są wskutek kumulacji w organizmie człowieka nieznacznych ilości pestycydów w dłuższym okresie czasu, Zatrucia przewlekłe mogą dotyczyć osób zatrudnionych w pracy z pestycydami. Jednak narażona na przewlekłe zatrucie jest cała populacja ludzka, z powodu ogólnoświatowego, powszechnego użycia pestycydów, ich gromadzenia się w żywności, glebie, wodzie i powietrzu.

• skutki dalekosiężne - mogące się ujawnić po kilku czy kilkunastu latach i z tego względu często niezwykle trudne do identyfikacji i powiązania objawów z przyczynami mogą również być obserwowalne dopiero po kilku pokoleniach.

Zatrucia są wynikiem narażenia pracowników opryskujących pola uprawne, przypadkowego spożycia lub innego zetknięcia z pestycydami osób niewystarczająco chronionych. Zdążają się również przypadki wykorzystania pestycydów w celach samobójczych i zbrodniczych. Masowe zatrucia są wynikiem nie stosowania odpowiednich środków ostrożności lub ignorowania ostrzeżeń producentów.

Znany jest przypadek zatrucia 321 osób w Iraku, z których 35 zmarło na skutek spożycia ziarna przeznaczonego do siewu, które było konserwowane silnym środkiem grzybobójczym. Ziarno to, gdyby było użyte zgodnie z jego przeznaczeniem (do siewu) nie stanowiłoby żadnego zagrożenia dla ludzi.

Jeśli chodzi o zatrucia ludzi, zgodnie z badaniami Światowej Organizacji Zdrowia, oszacowano, że co roku około 1-1,5 miliona osób jest zatruwanych, i wśród nich około 5.000-40.000 osób umiera.

Zgromadzone w organizmie pestycydy wywierają wpływ na procesy rakotwórcze (mogą je zapoczątkowywać lub nasilać), są neurotoksyczne, zaburzają regulacje hormonalną i enzymatyczną.

Zgodnie z wynikami najnowszych prac badawczych u osób, które były wystawione na działanie pestycydów znacznie zwiększa się niebezpieczeństwo:

• zapaści na chorobę Parkinsona (o 70% ),

• zapaści na choroby nowotworowe,

• uszkodzeń wątroby i układu nerwowego,

• powstania zaćmy,

• powstania zaburzeń okołoporodowych i porodu,

• powstania zmian w układzie nerwowym związanych z padaczką, chorobą Alzheimera, stwardnieniem rozsianym,

• uszkodzeń układu pokarmowego.

Zapobieganiu bezpośrednim zatruciom, czy też gromadzeniu się pestycydów w organizmie ludzi i zwierząt pomaga przestrzeganie okresów karencji i prewencji.

PESTYCYDY CHLOROORGANICZNE

Należą tutaj (HCH, DDT, aldryna, heptachlor, lindan), nie rozpuszczają się w wodzie i jej roztworach, natomiast lipidach tak, ich obecność stwierdzono w ziarnach zbóż, nabiale i mięsie.

Wykorzystywany był powszechnie od początku lat 40. do początku lat 60. XX wieku. Na większą skalę zastosowano go w czasie II wojny światowej do ochrony wojsk sprzymierzonych przed tyfusem plamistym roznoszonym przez wszy. Wydawał się wprost idealnym środkiem do ochrony roślin, w latach 60. XX w. stosowany na całym świecie w potężnych ilościach.

Toksyczny dla owadów - wnikał w sposób kontaktowy przez przewód pokarmowy lub powłoki ciała i powodował zaburzenia pracy systemu nerwowego owadów. Początkowo związek uważano za nieszkodliwy dla ludzi, ssaków i ptaków. Okazało się jednak, że jest to bardzo trwały związek, w glebie ulega rozłożeniu dopiero po kilkunastu latach i ma zdolność kumulowania się we wszystkich organizmach żywych, także u ludzi. Największe jego stężenie zanotowano u zwierząt drapieżnych będących końcowym ogniwem łańcucha pokarmowego. Istnieją dowody potwierdzone licznymi badaniami naukowymi że ptaki (zwłaszcza drapieżne) zatrute DDT znoszą jaja, których skorupki są zbyt cienkie, w związku z czym pękają podczas wysiadywania.

Obecnie DDT nie jest używany w krajach wysoko rozwiniętych z powodu jego trwałości i nagromadzania się w organizmach żywych. W krajach trzeciego świata w dalszym ciągu jest używany do walki z malarią.

W organizmach żywych gromadzą się w tkance tłuszczowej.

Gdy dojdzie do zatrucia krytycznego najbardziej narażonym organem jest mózg. Symptomy dotyczące zatrucia-zaburzenia ze strony świadomości, bóle głowy, stany lękowe, nadpobudliwość ruchowa, padaczka, skurcze tężcowe kończyn, drgawki.

Działają neurotoksycznie marskość wątroby arytmia serca

Objawy ostrego zatrucia DDT u ludzi: wzmożona pobudliwość, zaburzenia koordynacji ruchów, bóle głowy, wymioty i drgawki, zgon na skutek porażenia ośrodka oddechowego i obrzęku płuc. Szacuje się, że dawka śmiertelna DDT dla człowieka wynosi około kilkunastu gramów.

w ponad trzydzieści lat po zakazie stosowania DDT w Stanach Zjednoczonych pestycyd ten jest nadal wykrywalny u ok. 10% ludzi, podczas gdy jego metabolit - DDE występuje u niemal każdego (badania na Uniwersytecie Berkeley w USA),

"…nie jest możliwe wycofanie DDT z przyrody. Nie można się go pozbyć. Choć upłynęło 30 lat od wycofania DDT ze sprzedaży [w Polsce w latach 70-tych XX wieku - przyp. autora], to nadal związek ten jest wykrywany w mleku kobiet" - prof. Jan Ludwicki z Państwowego Zakładu Higieny.

NAWOZY

Poważny problem stanowią zatrucia dzieci azotem, wywołanym nadmiernym stężeniem pierwiastka w wodzie powyżej 12 mg N/l). W glebie i jamie ustnej azotany mogą ulegać redukcji do azotynów. W przypadku spożycia np. z woda pitną azotyny mogą powodować u dzieci methemoglobinemię. Azotyny wywołują zaburzenia w procesie przenoszenia w organizmie tlenu przez hemoglobinę. Powstająca w wyniku obecności azotynów we krwi methemoglobina blokuje przekazywanie tlenu. Zamiana około 15% hemoglobiny w methemoglobinę powoduje sinicę, a powyżej 60% prowadzi do zgonu.

Często, mimo braku wyraźnych objawów sinicy, podwyższona zawartość azotanów w wodzie jest przyczyną chronicznego niedotlenienia organizmu, co powoduje nieprawidłowy jego rozwój.

Niedotlenienie jest szczególnie groźne dla rozwijającego się płodu i dla niemowląt. Może objawiać się w postaci wad rozwojowych, zwłaszcza ośrodkowego układu nerwowego, oraz opóźnienia rozwoju psychiki czy niedorozwoju umysłowego. Potwierdzone to zostało przez badania w Australii, gdzie w niektórych rejonach z powodów naturalnych (złoża geologiczne) poziom azotanów w wodach jest szczególnie wysoki.

Podwyższona zawartość azotanów w wodzie pitnej może być przyczyną nadciśnienia tętniczego i zawału serca. Stwierdzono także rakotwórczy charakter azotanów. W przewodzie pokarmowym w wyniku reakcji azotanów z aminami zawartymi w pożywieniu powstają N-nitrozoaminy, związki o bardzo silnej aktywności kancerogennej. Nowotwory wywołane przez tę grupę związków umiejscawiają się głównie w żołądku. Reakcje chemiczne pomiędzy azotynami i niektórymi pestycydami mogą prowadzić do powstania nitrozoamin, zw rakotwórcze i mutagenne.

Rolnictwo ekologiczne - alternatywa

Obecnie w handlu przeważają związki fosfoorganiczne i pyretroidy, chociaż spotyka się jeszcze chlorowane węglowodory i karabaminiany - związki nieselektywne i bardzo toksyczne (patrz ramka). Globalne zużycie pestycydów - niestety - wciąż wzrasta.

---