Leki przeciwhistaminowe

Wprowadzenie - Alergia

Układ immunologiczny może reagować nie tylko na próby ataku ze strony niebezpiecznych drobnoustrojów, lecz również na każdą obcą substancję. Każdą substancję, która pobudza odpowiedź układu odpornościowego, nazywamy antygenem, a tę odpowiedź - reakcją immunologiczną. Nie każdy antygen jest w rzeczywistości zagrożeniem. Zdarza się bowiem, że system odpornościowy reaguje nawet na "niewinną" obcą substancję tak, jak gdyby był to czynnik infekcji. Wówczas antygen nazywamy alergenem, a reakcję organizmu - reakcją alergiczną.

Alergia jest schorzeniem u podstawy którego leży nieprawidłowa (nadmierna) reakcja układu odpornościowego na różne czynniki zewnętrzne - w tym wypadku określane alergenami

Najbardziej pospolitymi alergenami są:

• odchody roztoczy kurzu domowego

• pyłki traw i drzew

• zarodniki pleśni

• składniki sierści zwierząt domowych

• produkty mleczne, jaja, ryby, orzeszki ziemne, owoce (np. truskawki)

• a także leki (np. penicyliny)

• jady os i pszczół

Najczęstszymi spotykanymi chorobami o charakterze alergicznym są:

• sezonowy katar sienny

• całoroczny nieżyt nosa

• astma

• pokrzywka i alergiczne kontaktowe zapalenie skóry

• alergia pokarmowa

Stan nadwrażliwości (alergii) rozwija się w następstwie wprowadzenia alergenu (dawka uczulająca) - powstają przeciwciała E (IgE), odpowiedzialne za nadwrażliwość typu natychmiastowego (wczesnego) lub ulegają swoistemu uczuleniu limfocyty T, decydujące o nadwrażliwości typu późnego. Stan uczulenia następuje najwcześniej po 10-14 dniach od pierwszego wprowadzenia alergenu i utrzymuje się miesiącami, latami. Jeżeli do tak uczulonego organizmu wprowadzi się ponownie ten sam alergen (dawka wyzwalająca), to występują objawy alergiczne. Zjawiska alergiczne podzielić można na dwie grupy: nadwrażliwość natychmiastową (wczesną) i nadwrażliwość późną.

Większość chorób alergicznych przebiega pod postacią nadwrażliwości natychmiastowej, w której alergeny wiążą się z umocowanymi na komórkach tucznych i monocytach cząsteczkami IgE aktywując tym samym komórkę. Aktywacja ta prowadzi do uwalniania tzw. mediatorów reakcji alergicznych czyli histaminy, leukotrienów, prostaglandyn oraz kinin. Efektem ich działania jest odczyn miejscowy (anafilaksja miejscowa) w miejscu wniknięcia alergenu, w postaci pokrzywki, kataru siennego, zapalenia spojówek, astmy oskrzelowej itd., lub odczyn ogólny anafilaktyczny, który może przebiegać jako wstrząs anafilaktyczny

Odczyn ogólny anafilaktyczny oznacza uogólnioną reakcję alergiczną (dotyczącą jednocześnie kilku narządów zwykle: układu krążenia, płuc, skóry) występującą natychmiast po kontakcie z uczulającym alergenem. Jest ona stanem zagrożenia życia ponieważ powoduje zaburzenia w funkcjonowaniu całego organizmu. Występuje ona po kontakcie z antygenem (alergenem), na który dana osoba została wcześniej uczulona.

Objawy ogólnego odczynu alergicznego: Objawy występują zwykle w okresie 5-30 minut od kontaktu z alergenem (niekiedy z opóźnieniem nawet do 1 godziny):

• niepokój

• wysypka, obrzęki i świąd skóry i spojówek

• ból głowy

• nudnościami, wymiotami, kurczowe bóle brzucha, biegunka

• kichaniem i kaszlem

• duszność i świszczący oddech

• silny spadek ciśnienia krwi (wstrząs) → nieleczony prowadzi zwykle do śmierci

• ból i uczucie ucisku w klatce piersiowej

• drgawki i utrata przytomności

Objawy ogólnego odczynu anafilaktycznego mogą mieć różny stopień nasilenia, nie zawsze odczyn ten prowadzi do wstrząsu anafilaktycznego, ale zawsze stanowi bezpośrednie zagrożenie życia.

Przyczyny ogólnego odczynu anafilaktycznego:

• leki (np. penicylina)

• krew i preparaty krwiopochodne

• szczepionki alergenowe

• produkty żywnościowe i dodatki do żywności

• jad owadów błonkoskrzydłych

Nadwrażliwość typu późnego - różni się od nadwrażliwości typu wczesnego wystąpieniem u osoby uczulonej objawów klinicznych dopiero po upływie kilkunastu godzin do kilku dni po wprowadzeniu dawki wyzwalającej. Dalszą różnicę stanowi to, że w alergii tego typu nie odgrywają roli przeciwciała, a uczulone limfocyty T. Przykładem tej reakcji jest odczyn tuberkulinowy, czy reakcja odrzucenia przeszczepu

• Autakoidy

Nazwa autakoidy pochodzi od greckiego autos - własny i akos - środek leczniczy. Są to substancje o niezwykle dużej aktywności biologicznej. Wytwarzane są przez określone komórki lub grupy komórek i działają głównie w miejscu powstawania tzn. wywierają działanie na sąsiednie komórki czyli wywierają efekty parakrynne.

Do autakoidów zalicza się, m.in.:

• histaminę

• serotoninę

• angiotensynę

• substancje powstające na szlaku przemian kwasu arachidonowego (prostaglandyny, tromboksan A₂, prostacyklina, leukotrieny) i czynnik aktywujący płytki

Ich zastosowanie w lecznictwie jest niewielkie. Znacznie większe znaczenie mają leki, które ingerują w powstawanie autakoidów lub modyfikują ich działanie (leki przeciwhistaminowe, antagoniści i agoniści receptorów serotoninowych, leki przeciwzapalne, inhibitory konwertazy angiotensyny itd.)

• Leki przeciwhistaminowe

• Histamina

Histamina jest obecna we wszystkich tkankach organizmu, jednak jej największe stężenia występują w płucach, skórze i przewodzie pokarmowym. Jest magazynowana w komórkach tucznych i granulocytach zasadochłonnych. Uwalnianie histaminy z magazynów następuje pod wpływem:

• uszkodzenia komórek (np. przy zranieniu)

• wydzielania IgE (immunoglobuliny E) w czasie reakcji nadwrażliwości (alergii)

• substancji chemicznych (substancji uwalniających histaminę niezależnych od IgE)

Histamina działa na receptory związane z białkiem G, które nazwano receptorami H₁ i H₂. Pobudzenie receptora H₁:

• powoduje zmniejszenie ciśnienia tętniczego krwi na skutek rozszerzenia małych naczyń tętniczych

• zwiększa przepuszczalność naczyń włosowatych i dlatego umożliwia przenikanie białek osocza, wody i komórek do tkanek (→ tworzenie wysięku w tkankach → obrzęk tkanki)

• ułatwia migrację leukocytów z naczyń do przestrzeni pozanaczyniowej - ułatwia to reakcję zapalną

• wywołuje reakcję bólową, świąd skóry

• powoduje skurcz mięśni gładkich oskrzeli i obrzęk błony śluzowej oskrzeli, tchawicy i krtani → trudności w oddychaniu = duszność (przy wstrząsie anafilaktycznym nawet całkowita niedrożność dróg oddechowych)

• zwiększone wydzielanie przez błony śluzowe → katar, łzawienie

Rozszerzenie naczyń krwionośnych (i związany z tym spadek ciśnienia krwi), zwiększenie przepuszczalności naczyń włosowatych, skurcz mięśni gładkich oskrzeli oraz obrzęk błony śluzowej dróg oddechowych, prowadzić może do wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego.

Histamina uwolniona w skórze, np. pod wpływem ukłucia przez owada albo zetknięcia się z pokrzywą, powoduje bolesne zaczerwienie na skutek rozszerzenia naczyń krwionośnych i powstanie swędzącego bąbla w wyniku narastającego zwiększenia przepuszczalności.

Histamina ma szczególne znaczenie w przebiegu reakcji alergicznej typu natychmiastowego. Uwolnienie histaminy może wywołać wstrząs anafilaktyczny, pokrzywkę alergiczną, obrzęk Quinckego i in. Rozpad komórek tucznych i zwiększenie stężenia histaminy we krwi spotykane jest we wstrząsie endotoksycznym, w stanach zapalnych i po oparzeniach. Osoby z genetyczną predyspozycją do tworzenia przeciwciał IgE I (atopia!) przeciwko powszechnym i zazwyczaj tolerowanych (przez większość ludzi) antygenom mogą chorować na atopowe egzemy, sezonowe albo stałe alergiczne zapalenie błony śluzowej nosa lub astmę oskrzelową.

(efekty oddziaływania histaminy na receptor H₂ oraz leki przeciwhistaminowe H₂ zostaną omówione w ramach wykładów dotyczących farmakologii przewodu pokarmowego)

Działanie przeciwhistaminowe można uzyskać poprzez:

1. Blokowanie receptorów dla histaminy (H₁)

2. Hamowanie uwalniania histaminy z komórek tucznych

3. Hamowanie syntezy histaminy

Biorąc powyższe pod uwagę wyróżniamy trzy grupy leków przeciwhistaminowych, przy czym najważniejsze znaczenia ma grupa środków działająca poprzez blokowanie receptorów H₁.

I. Leki przeciwhistaminowe H₁ - antagoniści receptorów H₁

Podstawową grupą leków stosowaną w chorobach alergicznych (w tym atopowych) są leki przeciwhistaminowe blokujące receptory H₁. Mechanizm ich działania polega na konkurencyjnym i odwracalnym łączeniu się z receptorem H₁ w sposób antagonistyczny (tj. polegający na blokowaniu tego receptora), co znosi objawy wywołane histaminą, jednym z najbardziej znaczących mediatorów reakcji alergicznej. Jednakże nie hamują wszystkich objawów tej reakcji, zwłaszcza uogólnionej, kiedy i inne mediatory mają duże znaczenie - nie są skuteczne w dychawicy (astmie) oskrzelowej !, ponieważ skurcz mięśni gładkich oskrzeli jest wywołany przez wiele innych mediatorów (leukotrieny) wyzwalanych w czasie reakcji uczuleniowych. Poza tym:

Leki te nie mogą odwrócić działania histaminy już związanej z receptorem H₁, dlatego najkorzystniej jest stosować je przed spodziewaną reakcją alergiczną aby uzyskać optymalny efekt

Leki przeciwhistaminowe H₁ można podzielić na dwie generacje różniące się między sobą głównie farmakokinetyką oraz selektywnością.

1. Leki przeciwhistaminowe H₁ I generacji

Oddziaływanie na receptory

Leki I generacji mają zbliżoną siłę działania blokującego receptor H₁ wykazują dodatkowe działanie blokujące inne receptory (nie są selektywne !). Blokują one receptory cholinergiczne (mają wyraźne działanie atropinopodobne), jak również receptory serotoninergiczne, dopaminergiczne i adrenergiczne - dotyczy to zarówno tych receptorów zlokalizowanych obwodowo jak i ośrodkowo, gdyż leki te łatwo przechodzą do o.u.n. (leki nowsze - II generacji działają niemal selektywnie na receptory H₁ obwodowe). Te dodatkowe działania receptorowe są najczęściej przyczyną objawów niepożądanych

Farmakokinetyka

• dobrze wchłaniają się z przewodu pokarmowego

• działanie pojawia się po 15 przy podaniu pozajelitowym a po 30 min po podaniu per os, szczyt działania po 1h

• dobrze przechodzą do o.u.n. (zwykle to ma negatywne znaczenie → działania niepożądane związane z blokowaniem przekaźnictwa w oun)

• nie kumulują się

• okres półtrwania jest krótki wynosi przeważnie 3 h, co wymaga częstego ich podawania (co 4-6 h) (wyjątek stanowi klemastyna, której półokres trwania wynosi 10 h, może być podawana co 12 h)

Działania niepożądane leków przeciwhistaminowych I generacji (mimo dużej skuteczności) ograniczają ich zastosowanie.

• działanie hamujące na o.u.n. (związane z blokowaniem wyżej wymienionych receptorów), powoduje senność, otępienie i zaburzenia koordynacji ruchowej. Nasilenie tych objawów może utrudniać normalną aktywność życiową w stopniu większym niż same objawy choroby.

• działanie cholinolityczne (atropinopodobne) - suchość w jamie ustnej, zaburzenia widzenia, trudności w oddawaniu moczu

• zaburzenia rytmu serca

• inne: zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, szum w uszach, zawroty głowy, drżenia mięśniowe

Interakcje

Leki przeciwhistaminowe I generacji nasilają działanie leków nasennych, narkotycznych, anksjolityków (szczególnie benzodiazepin!), niektórych przeciwdepresyjnych, parasymaptykolityków a ponadto alkoholu.

Zatrucia

Ostre zatrucia lekami przeciwhistaminowymi I generacji występują najczęściej u dzieci (dzieci są szczególnie wrażliwe na tą grupę leków !) i przy próbach samobójczych. Objawiają się pobudzeniem ruchowym, ataksją (niezborność ruchu), omamami i drgawkami. Często przypominają zatrucia atropiną: występuje podwyższenie temperatury, rozszerzenie źrenic, suchość w jamie ustnej i zaczerwienienie twarzy. W następnej fazie zatrucia pojawiają się: śpiączka, niewydolność oddechowa i niewydolność krążenia. Leczenie zatruć jest objawowe, w okresie drgawek podaje się dożylnie diazepam, w okresie śpiączki stosuje się oddech kontrolowany, podawane są leki wpływające na układ krążenia. Jako antidotum w stosunku do działania cholinolitycznego (parasympatykolitycznego) może być podawana fizostygmina (→ patrz ukł. autonom. → inhibitor acetylocholinoesterazy → parasymaptykomimetyk)

Zastosowanie kliniczne

Leki przeciwhistaminowe I generacji mogą być stosowane w terapii chorób w których dochodzi do uwolnienia histaminy, jak np. pokrzywka, alergiczny nieżyt nosa itd. (jak przy lekach II generacji). Jednak zastosowanie leków przeciwhistaminowych I generacji, ze względu na możliwość podawania pozajelitowego (leków II generacji nie można stosować pozajelitowo tylko per os → stąd zaczynają działać później niż leki I generacji) ogranicza się do wszelkich reakcji alergicznych przebiegających gwałtownie !!! (ostre odczyny alergiczne np. jako leki wspomagające we wstrząsie anafilaktycznym). W odczynach alergicznych nie wymagających stosowania leku pozajelitowo, lecz jedynie doustnie, leki przeciwhistaminowe I generacji ( ze względu na swoje liczne działania niepożądane) zostały w przeważającej mierze zastąpione lekami przeciwhistaminowymi II generacji.

Niektóre z tych leków (difenhydramina, dimenhydrinat, prometazyna) hamują wymioty wynikające z podrażnienia błędnika w czasie podróży - stąd znajdują zastosowanie jako leki przeciwwymiotne w chorobie lokomocyjnej (tego typu choroby to kinetozy). W terapii wymiotów o innej przyczynie zwykle są nieskuteczne.

• Antazolina (Phenazolinum; antazolina + nafazolina = Rhinophenazol) - ze względu na dużą toksyczność, podawana jest w odczynach alergicznych tylko w ostateczności

• Difenhydramina (Betadrin, Betadrin ophtal.) - hamuje objawy związane z podrażnieniem błędnika, stosowana jako lek zapobiegający wymiotom w przebiegu choroby lokomocyjnej (kinetozy).

(receptory H₁ biorą udział w wywoływaniu wymiotów związanych z podrażnieniem błędnika [jak w chorobie lokomocyjnej]; w przypadku wymiotów na innym tle receptory te nie odgrywają istotnej roli tak więc i leki przeciwhistaminowe nie hamują wystąpienia takich wymiotów)

• Dimenhydrinat (Aviomarin, Vomacur) - zastosowanie jak difenhydramina

• Klemastyna (Clemastinum, Tavegil) - jest lekiem przeciwhistaminowym I generacji o dłuższym okresie półtrwania od pozostałych, stosowana jest co 12 h. Wydłużenie okresu półtrwania spowodowało zmniejszenie występowania niepożądanych objawów senności, przy zachowaniu silnego działania przeciwhistaminowego. Jest najczęściej stosowanym lekiem przeciwhistaminowym w nagłych odczynach alergicznych; w leczeniu długotrwałym zastępują ją obecnie leki II generacji. Podawana per os, i.m., i.v.

• Dimetinden (Fenistil) - wykazuje silne działanie przeciwświądowe w związku z czym głównie znajduje zastosowanie w leczeniu alergicznych chorób skóry przebiegających z silnym świądem.

• Prometazyna (Diphergan) - oprócz działania przeciwhistaminowego wykazuje silnie zaznaczone działanie uspokajające i przeciwwymiotne. Stosowana w ostrych odczynach alergicznych z towarzyszącym dużym świądem, jako lek wspomagający w reakcji anafilaktycznej, kinetozach.

• Ketotifen (Zaditen, Pozitan) - wprowadzony do lecznictwa jako lek zapobiegający napadom astmy oskrzelowej. Jego mechanizm działania nie polega tylko na blokowaniu receptorów H₁ lecz również lek ten hamuje degranulację komórek tucznych - to działanie jest jednak znacznie słabsze niż w przypadku kromonów (patrz dalej). U dorosłych ketotifen ma bardzo małą skuteczność w zapobieganiu napadom astmy oskrzelowej. Stosowany jest u dzieci jeżeli nie ma możliwości zastosowania u nich kromonów.

• Cyproheptadyna (Peritol) - stosowana w chorobach z dużym świądem głównie w przypadkach gdy inne leki przeciwhistaminowe są nieskuteczne.

• Hydroksyzyna (Hydroxizinum) - jest właściwie lekiem o działaniu anksjolitycznym, ale blokuje również receptory H₁. Stosowana w chorobach z dużym świądem głównie w przypadkach gdy inne leki przeciwhistaminowe są nieskuteczne.

• Fenyramina (Naphcon)

• Bamipina (Soventol)

Przeciwwskazania dla stosowania leków przeciwhistaminowych I generacji

• jaskra

• przerost gruczołu krokowego

• stany uszkodzenia szpiku

• w czasie przyjmowania leków I generacji nie wolno prowadzić pojazdów mechanicznych !

• preparaty przeciwhistaminowe o przedłużonym działaniu nie powinny być podawane dzieciom do 12 roku życia

• preparaty przeciwhistaminowe zawierające dodatkowo symaptykomimetyki (np. fenylefryna, efedryna) nie powinny być podawane osobom w podeszłym wieku i z chorobami serca

2. Leki przeciwhistaminowe H₁ II generacji

Charakterystyka ogólna

W początkach lat 80. wprowadzono do lecznictwa pierwsze leki przeciwhistaminowe H₁, które nie przechodzą lub słabo przechodzą przez barierę krew-mózg do o.u.n., mają powinowactwo wyłącznie do receptorów H₁ i długi biologiczny okres półtrwania.

Mówi się więc, że leki przeciwhistaminowe II generacji (w przeciwieństwie do I generacji) są lekami selektywnymi tj. nie blokują innych receptorów poza H₁.

Selektywność i złe przechodzenie do o.u.n. tej grupy leków spowodowały, że są (prawie?) pozbawione działań niepożądanych leków I generacji !!! Zwłaszcza znaczne zmniejszenie senności i objawów atropinowych powoduje, że ta grupa leków zastąpiła dawne leki przeciwhistaminowe w terapii różnych chorób alergicznych (ale w astmie są nieskuteczne). Podczas przyjmowania tej grupy leków dopuszczalne jest prowadzenie pojazdów mechanicznych.

Niektóre leki tej grupy wykazują działanie na elementy komórkowe fazy alergicznego zapalenia (hamują chemotaksję eozynofili) - obecnie jeszcze nie wiadomo czy ma to jakieś znaczenie kliniczne.

Leki przeciwhistaminowe II generacji można podzielić na 3 grupy:

1. Leki długodziałające stosowane ogólnie (per os):

1. działające wyłącznie jako antagoniści receptora H₁

• Astemizol (Hismanal)

• Ebastyna (Kestine)

2. wykazujące dodatkowe działanie na komórki związane z fazą zapalną odczynu alergicznego (eozynofile)

• Cetirizina (Zyrtec, Allertec, Amertil, Letizen, Cetalergin, Virlix)

• Loratadyna (Loratan, Claritine, Flonidan, Loratine, Nalergine, Rotadin, Aleric)

• Terfenadyna

• Azelastyna (Allergodill, Loxin)

• Mizolastyna (Mizollen)

2. Leki podawane miejscowo na błony śluzowe

• Lewokabastyna (Histimet)

• Azelastyna (Allergodi l- aerozol do nosa)

• Emadestyna (Emadine -krople do oczu)

• Lodoksamid (Alomide, krople do oczu)

Są stosowane miejscowo na błonę śluzową nosa i do worka spojówkowego - takie podanie minimalizuje niekorzystne działanie ogólne leku i wywołuje szybko efekt terapeutyczny

3. Leki o krótkim działaniu (stosowane ogólnie)

• Akriwastyna (T_0,5 1,4-2 godz.)

Farmakokinetyka

• wchłaniają się bardzo dobrze z przewodu pokarmowego

• większość leków tej generacji jest metabolizowana w wątrobie

• nie mogą być podawane pozajelitowo (w przeciwieństwie do leków I generacji)

• działanie leków II generacji rozpoczyna się później niż w przypadku leków I generacji (które mogą być stosowane pozajelitowo i działają szybciej po podaniu). Najszybciej z leków II generacji działa cetirizina. Działanie astemizolu rozwija się powoli i pełny efekt osiąga się dopiero po paru dniach stosowania (3-5 dni). Dlatego nie jest lekiem do stosowania w nagle występujących odczynach alergicznych. W tych sytuacjach (tj. nagłych, ostrych odczynach alergicznych) najlepiej zastosować leki pierwszej generacji, a jeśli już drugiej - wybrać cetirizinę !

Zastosowanie kliniczne

Leki przeciwhistaminowe II generacji są wskazane w wielu chorobach, w których dochodzi do uwolnienia histaminy. Zastosowanie znajdują m.in. w leczeniu objawowym:

• alergicznego nieżytu nosa

• alergicznego zapalenia spojówek

• pokrzywki

• alergicznego zapalenia skóry

Działania niepożądane

W porównaniu z I generacją leków przeciwhistaminowych, która w 20-60% wywołuje objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego, II generacja zwykle takiego działania nie wykazuje (jednak według niektórych badań mogą one jednak ograniczać, co prawda w niewielkim stopniu, sprawność psychomotoryczną, szczególnie ma dotyczyć to cetirizyny)

Ponadto leki te nie wykazują również działania cholinolitycznego (jak I generacja) - nie ma wiec przeciwwskazań do ich stosowania u pacjentów z jaskrą czy przerostem gruczołu krokowego.

Leki przeciwhistaminowe II generacji wykazują pewnego stopnia działanie kardiodepresyjne, dotyczy to szczególnie terfenadyny (najbardziej kardiotoksyczna), astemizolu i ebastyny (w zapisie EKG widoczne to jest jako wydłużenie odcinak QT; mogą powodować czasem zaburzenia rytmu serca nawet w postaci torsade de pointes tzw. balet serca - jest to pewna odmiana częstoskurczu komorowego)

Interakcje

Leki hamujące cytochrom P-450 zwłaszcza leki przeciwgrzybicze pochodne imidazolu (ketokonazol i itrakonazol) i erytromycyna znacząco hamują metabolizm terfenadyny, astemizolu, ebastyny i częściowo loratydyny. W wyniku tej interakcji wzrasta kardiotoksyczność leków przeciwhistaminowych i niebezpieczeństwo wystąpienia torsade de pointes. Dotyczy to szczególnie astemizolu i terfenadyny.

Przeciwwskazania

Przeciwwskazaniami dla leków przeciwhistaminowych II generacji jest nadwrażliwość na nie. Zalecana jest duża ostrożność u ludzi z wydłużonym odcinkiem QT w zapisie EKG, zwłaszcza łącznie z lekami hamującymi cytochrom P-450

II. Kromony

• Kromoglikan disodowy (Intal, Cromogen, Cropoz - roztwory w inhalatorach) - był pierwszym lekiem przeciwalergicznym działającym wyłącznie zapobiegawczo i nie mającym znaczących działań niepożądanych.

Mechanizm działania

Podstawowy mechanizm działania kromoglikanu disodowego polega na hamowaniu uwalniania histaminy oraz innych mediatorów (leukotrieny, prostaglandyny - w mniejszym stopniu wpływa na te mediatory) z komórki tucznej (mastocytu) w czasie reakcji immunologicznej antygen-przeciwciało.

Zastosowanie kliniczne

Stosowany profilaktycznie zapobiega reakcji alergicznej zarówno typu natychmiastowego jak i późnego.

Podawany jest wyłącznie miejscowo, do drzewa oskrzelowego, na błony śluzowe nosa, do worka spojówkowego i przewodu pokarmowego. Wobec braku znaczących działań niepożądanych, lek można stosować nieograniczenie długo w stanach alergicznych dróg oddechowych, w tym w celu zapobiegania napadom astmy oraz w alergicznym nieżycie nosa, a ponadto w zapaleniu alergicznym spojówek oraz alergii pokarmowej.

Działania niepożądane

Sprowadzają się do podrażnienia błony śluzowej.

• Nedokromil (Tilade - aerozol w inhalatorze) - właściwości podobne do kromoglikanu ale jest uważany za lek skuteczniejszy niż on w leczeniu astmy.

III. Tritokwalina (Hypostamine, Inhibostamin)

Tritokwalina nie działa na receptory histaminowe (jak leki przeciwhistaminowe H₁), nie hamuje uwalniania histaminy (jak kromony) lecz jej mechanizm działania polega na hamowaniu dekarboksylazy histydynowej, czego efektem jest zmniejszenie syntezy histaminy. W ten sposób zostają złagodzone objawy działania histaminy, jednak tylko wtedy, jeżeli lek zostanie podany przed uwolnieniem histaminy. Stąd zastosowanie znajduje w profilaktyce niektórych chorób alergicznych.

Postępowanie w reakcji anafilaktycznej

Anafilaksja jest najbardziej dramatycznym i zagrażającym życiu przejawem nadwrażliwości z udziałem IgE. Reakcja ta najczęściej dotyczy układu oddechowego, układu krążenia, skóry i przewodu pokarmowego. Ciężkość objawów waha się od średnio ciężkiej pokrzywki do wstrząsu anafilaktycznego i zgonu włącznie. Większość objawów pojawiających się w czasie reakcji anafilaktycznej związanych jest z działaniem histaminy na receptor H₁, oraz z działaniem prostaglandyn i leukotrienów. Ta gwałtowna reakcja pojawia się u ludzi z nadwrażliwością po ukąszeniu owadów, po spożyciu pokarmu, po lekach (np. penicylinach), szczepionkach, po kontakcie z lateksem i in.

Pojawienie się objawów anafilaksji wymaga natychmiastowego leczenia:

1. Jeśli to możliwe, usunięcie źródła alergenu.

2. Podanie podskórnie lub domięśniowo adrenaliny (epinefryny) 0,5-1,0 mg (można powtarzać co 10-20 min). We wstrząsie anafilaktycznym adrenalina musi być podawana dożylnie, najlepiej we wlewie. Głównym celem podania adrenaliny jest rozszerzenie oskrzeli - adrenalina poprzez pobudzenie receptorów ₂ adrenergicznych powoduje rozkurcz mięśniówki gładkiej oskrzeli → rozszerzenie oskrzeli

3. Glikokortykosteroidy - z wyboru półbursztynian hydrokortyzonu (Hydrocortisonum hemisuccinatum) (0,2 g dożylnie) ze względu na bardzo szybkie działanie. Cele stosowania hydrokortyzonu (steroidowych leków przeciwzapalnych):

• zmniejszenie obrzęku zapalnego błony śluzowej oskrzeli, tchawicy i krtani (pamiętaj: reakcja alergiczna jest ściśle związana z wystąpieniem reakcji zapalnej) - bliżej zagadnienie to będzie wytłumaczone w ramach wykładów dotyczących steroidowych leków przeciwzapalnych

• zapobieganie nawracaniu objawów anafilaksji

4. Podania pozajelitowo leków przeciwhistaminowych I generacji - pamiętaj: wybiera się lek przeciwhistaminowy I generacji ze względu szybkie działanie i na możliwość podania pozajelitowego - zalecana klemastyna lub antazolina.

5. Utrzymanie właściwego ciśnienia krwi przez podanie płynów we wlewie dożylnym.

10

---