Narkotyczne leki przeciwbólowe

(opioidy egzogenne, leki opioidowe) Działanie opiera się na powinowactwie do receptorów opioidowych

Podział leków opioidowych:

1. Leki agonistyczne np. morfina

2. Leki agonistyczno-antagonistyczne np. pentazocyna

3. Leki antagonistyczne np. nalokson

Agoniści receptorów opioidowych:

1. Fenantrenowe alkaloidy opium

2. Ich półsyntetyczne analogi

3. Syntetyczne pochodne morfinamu, piperydyny i heptanonu

Morfina :

• Alkaloid fenantrenowy otrzymywany z niedojrzałych owoców maku lekarskiego (Papaver somniferum)

• Silny lek przeciwbólowy o działaniu ośrodkowym i obwodowym

Mechanizm działania morfiny i jej pochodnych:

• Łączy się z receptorami opioidowymi μ

• Hamowanie cyklazy adenylowej lub kumulacja cGMP

• Hamowanie aktywności pobudzanej przez prostaglandyny gr. E cyklazy adnylowej

• Otwarcie kanałów potasowych

Działanie ośrodkowe morfiny :

> Przeciwbólowe :

Bóle łagodne ; 5-10 mg morfiny

Bóle silne ; 15-20 mg

Bóle ostre

Bóle tępe, przewlekle np. nowotworowe

• Uspokajające : senność, spowolnienie procesów myślenia, zmniejszenie aktywności fizycznej, zmniejszenie uczucia lęku, euforia, poprawa nastroju

• Depresja czynności oddechowej : zwolnienie i spłycenie oddechu

• Przeciwkaszlowe

• Obniżenie progu drgawkowego

• Zwężenie źrenic

Działanie obwodowe morfiny :

> Zwiększenie napięcia mięśni gładkich :

Opóźnione opróżnianie żołądka

Zwolnienie perystaltyki

Zaparcia

Wzrost ciśnienia w drogach żółciowych i moczowych

Utrudnione oddawanie moczu

• Wzrost stężenia histaminy w osoczu

• Hamowanie czynności skurczowej macicy

Farmakokinetyka morfiny :

• Źle się wchłania z przewodu pokarmowego

• Dostępność biologiczna po podaniu doustnym; 20-75%

• 40% wiąże się z białkami osocza

• Przenika do tkanek, do mleka matki, przez łożysko, słabo

do OUN

• Metabolizowana w wątrobie

• Nie kumuluje w organizmie

• Wydalana z moczem i kałem

• Szybkość działania przeciwbólowego i czas utrzymania

zależą od drogi podania :

Max. Działanie: po podaniu dożylnym ; po 20-30 min.

po podaniu domięśniowym lub podskórnym ; po 60-90 min

Działanie utrzymuje się: 3-4h po podaniu dożylnym

4-5h po podaniu podskórnym

Działania niepożądane morfiny :

• Osłabienie czynności oddechowej

• Nudności, wymioty, zaparcia, suchość w jamie ustnej

• Dysforia, zawroty głowy, zaburzenia orientacji, senność, niepokój, zmiany nastroju

• Bradykardia, hipotensja, hipotonia ortostatyczna

• Nadmierne poty, zaczerwienienie twarzy

• Trudności oddawania moczu, kolka nerkowa i żółciowa

• Zaburzenia widzenia

• Alergia

• Zależność lekowa przy długotrwałym stosowaniu

• Zespół abstynencji przy nagłym odstawieniu

• Ostre zatrucie morfiną

Przeciwwskazania:

• Niewydolność oddechowa

• Astma oskrzelowa

• Niemowlęta, dzieci

• Urazy czaszki i OUN

• Nadciśnienie śródczaszkowe

• Porfiria

• Niedoczynność gruczołu tarczowego

• Niewydolność wątroby, nerek

• Kolki nerkowe i żółciowe

• Karmienie piersią

• alkoholizm

Interakcje:

• Barbiturany i leki nasenne, anaksjolityki, leki przeciwdepresyjne -nasilają działanie uspokajające i depresyjny wpływ na ośrodek oddechowy

• Pochodne fenotiazyny i butyrofenonu - nasilają działanie przeciwbólowe

Dawkowanie:

Dożylnie: 0,05-0,1 mg/kg m.c.

Ciągły wlew dożylny lub podskórny: 0,04-0,06 mg/kg m.c./godz. Podskórnie lub domięśniowo: 0,1-0,15 mg/kg m.c. Doustnie: 0,2-0,4 mg/kg m.c.

Preparaty:

Morphini Sulfas, Kapanol, M-Eslon, Vendal retard

Kodeina — pochodna morfiny :

• Działanie przeciwkaszlowe, przeciwbólowe, uspokajające, przeciwbiegunkowe

• Dobrze wchłaniana z przewodu pokarmowego

• Biotransformacja w wątrobie

• Wydalana z moczem

• Max. Stężenie po lh

• Rzadziej prowadzi do zależności

Przeciwwskazania:

• Astma oskrzelowa

• Niewydolność oddechowa

• Niewydolność wątroby, nerek

• Niedoczynność tarczycy

• Ciąża

• Dzieci poniżej 1 r.ż.

Działania niepożądane:

• Depresja ośrodka oddechowego

• Spadek ciśnienia krwi

• Nudności, wymioty, zaparcia, suchość w jamie ustnej

• Senność, bóle i zawroty głowy

• Alergiczna wysypka

• Upośledza zdolność do prowadzenia pojazdów

Preparaty:

Codeinum phosphoricum

Leki syntetyczne

1. Pochodne piperydyny

Petydyna — pochodna 4-fenylopiperydyny

• Działanie ośrodkowe takie jak morfina

• Działanie przeciwbólowe pojawia się szybciej (po 10 min), ale trwa krócej

• 10 mg morfiny = 80-100 mg petydyny

• Działanie obwodowe jest odmienne ze względu na właściwości cholinolityczne

• Zmniejsza napięcie mięśni gładkich

• Silniej uwalnia histaminę i silniej wpływa na naczynia krwionośne

• Nie hamuje czynności skurczowej macicy

• Słabiej przechodzi przez łożysko i do mleka matki

• Słabe działanie przeciwkaszlowe

Wskazania :

Opioid z wyboru w silnych bólach w przebiegu kolki nerkowej, żółciowej, moczowodowej, w łagodzeniu bólów porodowych i nerwobólach

Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na lek, niewydolność wątroby, nerek, porfiria, urazy czaszki, zaburzenia oddychania, nadciśnienie śródczaszkowe

Działania niepożądane: podobne do morfiny

Interakcje: synergizm z lekami wpływającymi depresyjnie na OUN, z inhibitorami MAO, z alkoholem

Preparaty: Pethidine, Dolargan

Fentanyl — syntetyczny opioid, pochodna piperydyny

• Działanie przeciwbólowe 100x silniejsze od morfiny, pojawia się szybko, ale trwa krótko 30-60 min.

• Niewielki wpływ na układ krążenia i motorykę przewodu pokarmowego, słabe działanie euforyzujące, mniejsza tendencja do uwalniania histaminy

• 84% wiąże się z białkami osocza

• Metabolizowany w wątrobie, wydalany z moczem

• Przechodzi do mleka matki

Nowsze analogi fenantylu

1. Alfentanyl

• Działanie przeciwbólowe już po kilku min. i trwa bardzo krótko

• 88-95% łączy się z białkami osocza

• Mała lipofilność

• Ulega intensywnej biotransformacji w wątrobie

• Nieczynne metabolity wydalane z moczem

• Nie wywołuje zmian w układzie krążenia

• Zwiększa wydzielanie STH, ADH, kortyzolu, noradrenaliny adrenaliny

2. Sufentanyl

• Silnie lipofilny, ulega gwałtownej dystrybucji do tkanek i narządów

• Działanie przeciwbólowe pojawia się szybko, ale trwa krótko

• 92% wiąże się z białkami osocza

• Biol. Okres półtrwania jest krótszy od fentanylu, ale dłuższy od alfentanylu

• Intensywna biotrans formacja w wątrobie

• Metabolity wydalane z moczem

• Nie wpływa na układ krążenia, nie uwalnia mstarniny

• Opóźnia opróżnianie żołądka, podnosi ciśnienie w drogach żółciowych

• Przeciwdziała zwiększaniu stężenia STH i ADH

• Zwiększa stężenie noradrenaliny, adrenaliny, dopaminy

II. Pochodne 4,4-difenyloheptanonu

Metadon:

• Właściwości farmakokinetyczne takie jak morfina

• Dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego

• Działanie przeciwbólowe pojawia się po : 10-20 min.po podaniu pozajelitowym

30-60 min. po podaniu doustnym

• silnie wiąże się z białkami osocza

• Biol. okres półtrwania wynosi 55 h

Wskazania:

• Leczenie zależności morfinowej i heroinowej

• Leczenie zespołu abstynencji od alkaloidów opium

• Jako lek drugiego rzutu w bólach pooperacyjnych i nowotworowych

Działania niepożądane:

> Przyrost masy ciała, poty, ślinotok, zaburzenia apetytu, ejakulacji, oddychania, pobudliwości, snu, wymioty, retencja moczu, euforia

Propoksyfen:

• Jest estrem, budową zbliżony do pochodnych heptanonu

• Działanie przeciwbólowe ma odmiana prawoskrętna

• Stosowany wyącznie doustnie

1

6

6

8

---