34

ARMAKOLOGIA

F

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

LISTOPAD-GRUDZIEŃ • 6/2004

C

ZYŚCI

AGONIŚCI

RECEPTORÓW

OPIOIDOWYCH

Morfina jest najaktywniejszym al-

kaloidem opium, które otrzymuje się

jako wysuszony wyciąg z naciętych,

niedojrzałych makówek maku Papaver

somniferum. Jest ona czystym agonistą

receptorów mi i kappa.

Stosowana jest głównie u psów, rzadko

u kotów lub koni.

Farmakokinetyka

Morfina dobrze wchłania się z przewo-

du pokarmowego, jednak efekt „pierw-

szego przejścia” obniża jej biodostępność,

dlatego podawana jest przede wszystkim

dożylnie, domięśniowo i podskórnie (1).

Droga doustna może być jednak skutecz-

na w zwalczaniu bólu przewlekłego, ze

względu na działanie aktywnych farmako-

logicznie metabolitów morfiny (2). U psów

i kotów po podaniu dożylnym maksymal-

ny efekt analgetyczny występuje w ciągu

10 minut, a analgezja trwa 1-2 godzin,

natomiast po podaniu podskórnym

lub domięśniowym maksymalny efekt

notuje się po 45 minutach, a analgezja

trwa do 6 godzin. U psów można zasto-

sować doustnie morfinę o przedłużonym,

kontrolowanym tempie uwalniania (su-

stained release). Efekt analgetyczny trwa

w tym przypadku 8-12 godzin. Istnieje tak-

że możliwość aplikacji morfiny nadopono-

wo (w okresie zabiegu chirurgicznego) oraz

dostawowo lub do jamy opłucnowej (1).

Morfina jest metabolizowana w wątrobie,

w procesie sprzęgania z kwasem glukurono-

wym do morfino-3-glukuronianu (75-85%)

i aktywnego farmakologicznie morfino-6-

-glukuronianu (5-10%). Metabolity te są

głównie wydalane przez nerki (1, 2, 7).

Morfina wydalana jest też do przewodu po-

karmowego i podlega krążeniu watrobowo-

-jelitowemu. Przechodzi przez łożysko oraz

w niewielkim stopniu do mleka (7).

Wskazania kliniczne

1. Lek z wyboru w zwalczaniu silnego bólu

towarzyszącemu urazom powypadko-

wym (3, 7).

u tych gatunków (4). Ryzyko wystąpienia

efektu pobudzenia można zmniejszyć

stosując najniższą dawkę terapeutyczną

oraz podając wcześniej lek sedacyjny

(acepromazyna, ksylazyna) lub anksjo-

lityczny (diazepam) (1, 4, 7).

3. Po podaniu morfiny u psów często

występują: ślinienie, wymioty, defeka-

cja oraz dyszenie, a u kotów ślinienie

i nudności (1). Wystąpieniu nadmierne-

go ślinienia i wzmożonej wydzielniczo-

ści drzewa oskrzelowego przeciwdziała

się podaniem atropiny.

4. Przy szybkiej iniekcji dożylnej możliwość

wywołania histaminemii oraz bradykar-

dii, z towarzyszącym spadkiem ciśnienia.

U koni częściej notuje się tachykardię

i wzrost ciśnienia, co związane jest z po-

budzeniem układu sympatycznego.

5. Stosowana u koni w kontroli bólu

związanego z kolkami jelitowymi może

maskować ich objawy.

6. Zaparcia, które nie są jednak takim

problemem jak u ludzi.

Fentanyl – syntetyczny opioid, czysty

agonista receptorów mi i kappa o sile dzia-

łania 100 razy większej niż morfina (2, 3).

Farmakokinetyka

Fentanyl jest związkiem silnie lipofilnym,

ulegającym redystrybucji w organizmie oraz

kumulacji w tkance tłuszczowej, zwłaszcza

po powtórnych dawkach (2). Z powodu

krótkiego czasu działania (30-60 minut)

często podawany jest w powolnej infuzji

dożylnej. Metabolizowany jest w wątrobie

i w większości wydalany z moczem.

Wskazania kliniczne

1.

Wywołanie stanu neuroleptoanal-

gezji. U psów fentanyl w połączeniu

z droperidolem (neuroleptyk, pochodna

butyrofenonu) w preparacie Innovar-

-vet (2, 3). Niektórzy klinicyści pro-

ponują użycie tego połączenia także

do poskramiania agresywnych psów

(2, 7).

W celu wywołania u psów neu-

roleptoanalgezji można stosować także

połączenie fentanylu z medetomidyną,

2. Kontrola bólu tępego, przewlekłego,

zarówno pochodzenia somatycznego,

jak i trzewnego.

3. Kontrola bólu w okresie zabiegu chi-

rurgicznego:

a) w premedykacji. Zmniejsza dwukrot-

nie ilość stosowanego do wywołania

znieczulenia ogólnego anestetyku (4),

b) w okresie śródoperacyjnym. Nado-

ponowa aplikacja morfiny wydłuża

jej czas działania do 12-24 godzin,

a efekt przeciwbólowy pojawia się po

30-60 minutach (1),

c) w okresie pooperacyjnym. U psów

podaje się morfinę dożylnie w dawce

0,1 mg/kg i w zależności od efektu

powtarza po 5-10 minutach. W razie

potrzeby kolejne dawki podaje się

w 30-60-minutowych interwałach.

Można także zastosować dożylnie

niskie dawki acepromazyny (0,01-

-0,02 mg/kg) 20–30 minut po poda-

niu morfiny, z ewentualnym powtó-

rzeniem po 15-30 min ze względu na

potęgowanie efektu analgetyczno-

-sedacyjnego morfiny (1).

U psów w okresie pooperacyjnym mor-

fina może przeciwdziałać pobudzeniu,

które może pojawić się w fazie wybudza-

nia po anestezji pentobarbitalem (4).

Dawkowanie

Psy i koty: i.v.: 0,05-0,1 mg/kg, i.m.:

0,1-1,0 mg/kg; nadoponowo: 0,1 mg/kg;

dostawowo 1,0 mg/kg; p.o.: 0,1-1,0 mg/kg.

U psów dodatkowo p.o. w formie sus-

tained release 1,5-3,0 mg/kg (1).

Konie: 0,2-0,6 mg/kg w powolnej

iniekcji dożylnej, poprzedzonej podaniem

ksylazyny (dożylnie 1 mg/kg) lub acepro-

mazyny (dożylnie 0,02-0,04 mg/kg) (7).

Efekty uboczne

1. Zależna od dawki depresja ośrodka

oddechowego oraz wzrost ciśnienia

śródczaszkowego.

2. Sedacja pod wpływem morfiny występuje

u psów, natomiast koty i konie często

wykazują efekt pobudzenia, co powo-

duje, że morfina jest rzadziej stosowana

Narkotyczne

leki przeciwbólowe

CZ. II: CHARAKTERYSTYKA SZCZEGÓŁOWA

Bartosz Gawęda

Katedra Biochemii, Farmakologii i Toksykologii, Akademia Rolnicza we Wrocławiu

W części pierwszej autor zaprezentował czytelnikom charakterystykę ogólną narkoty-

cznych leków przeciwbólowych, w której opisał rodzaje bólu, drogi przewodzenia leków

i ich kontroli, zastosowanie kliniczne, wskazania i przeciwwskazania, przedawkowanie

oraz interakcje tej grupy leków.

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

35

FARMAKOLOGIA

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

LISTOPAD-GRUDZIEŃ • 6/2004

a u koni z ksylazyną. W takich przy-

padkach polecane jest wcześniejsze po-

danie leków parasympatykolitycznych

(atropina, glikopyrolat) (4). U królika

i innych gryzoni można zastosować

połączenie fentanylu z fluanizonem

(pochodna butyrofenonu) (3).

2. Wprowadzenie do znieczulenia ogólne-

go u poważnie osłabionych pacjentów

w połączeniu z diazepamem lub mida-

zolamem. Teoretycznie istnieje możli-

wość zastosowania w tym celu u ma-

łych zwierząt pochodnych fentanylu

o krótszym od niego czasie działania,

np. remifentanylu, sufentanylu (1).

3. W okresie śródoperacyjnym, podczas

znieczulenia ogólnego wywołanego

przez anestetyki wziewne. Fentanyl

redukuje ich MAC (minimalne stężenie

pęcherzykowe) oraz potęguje ich efekt

przeciwbólowy. U psów w kombinacji

z innymi lekami jako składnik infu-

zyjnej mieszanki anestetycznej, np.

z propofolem i lekami zwiotczającymi

mięśnie szkieletowe (1, 2).

4. Kontrola przeciwbólowa w okresie

pooperacyjnym oraz kontrola silnego

bólu przewlekłego i bólu o charakterze

niespecyficznym. W tym celu można

wykorzystać, mające dotychczas nie-

wielkie zastosowanie w weterynarii

małych zwierząt, transdermalne plastry

fentanylowe. Potwierdzono już ich sku-

teczność u psów i kotów.

Naskórna forma aplikacji leku umożliwia

jego stałe uwalnianie w określonej jednost-

ce czasu. Stan stałego stężenia fentanylu

w surowicy osiągany jest szybciej u kotów

(6-12 godz.) niż u psów (12-24 godz.) i utrzy-

muje się przez około 72 godz. (1).

W związ-

ku z powolnym narastaniem stężenia leku

plaster należy nałożyć odpowiednio wcze-

śniej przed spodziewaną interwencją prze-

ciwbólową. W sytuacji, gdy wymagana jest

szybsza analgezja, można podać dożylnie

dawkę nasycającą fentanylu lub innego

opioidu w momencie aplikacji plastra (2).

Plastry umiejscawia się najczęściej na

grzbiecie, ale także z boku klatki piersiowej

lub w okolicy pachwinowej. Powinny one

ściśle przylegać do skóry i należy je zabez-

pieczyć przed ingerencją ze strony zwierzę-

cia. Nie należy umieszczać plastrów w miej-

scach z widocznymi zmianami na skórze.

U małych psów oraz u kotów może zaistnieć

konieczność użycia tylko połowy plastra.

W takiej sytuacji

nie wolno go przecinać na

pół, należy jedynie po odlepieniu osłonki

plastra zalepić jego połowę taśmą (2).

Dawkowanie

Śródoperacyjnie w dożylnej iniekcji:

psy: 2-5 μg/kg,

koty 1-5 μg/kg, w ciągłej

infuzji dożylnej – dawka nasycająca: psy

10 μg/kg, koty 5 μg/kg, dawka pod-

trzymująca: psy 0,7 μg/kg/min, koty

0,4 μg/kg. We wprowadzeniu do znieczu-

lenia ogólnego: psy 10 μg/kg, łącznie z do-

żylnym podaniem diazepamu (0,5 mg/kg)

lub midazolamu (0,2 mg/kg) (1).

Fen-

tanyl w postaci przylepców: psy i koty:

2-4 μg/kg/h. Dostępne są przylepce 25,

50, 75 i 100 μg/kg/h, stąd dla zwierząt

o masie ciała 5-10 kg odpowiedni będzie

przylepiec 25 μg/kg/h, o masie 10-20 kg

– 50 μg/kg/h, 20-30 kg – 75 μg/kg/h,

a powyżej 30 kg – 100 μg/kg/h (2).

U psów fentanyl z droperidolem w prepa-

racie

Innovar-vet (w 1 ml 20 mg droperi-

dolu i 0,4 mg fentanylu) i.v. 0,04 ml pre-

paratu/kg albo i.m. lub s.c 0,02-0,04 ml

preparatu/kg

(1). W połączeniu z innymi

lekami sedacyjnymi: 2 μg/kg fentanylu i.v.

z medetomidyną (20 lub 40 μg/kg i.m.) lub

10 μg/kg fentanylu, 0,2 mg/kg ksylazyny

i.v. oraz glikopyrolat 0,01 mg/kg i.v.

U

koni fentanyl 55 μg/kg z ksylazyną

1,1 mg/kg (4).

Efekty uboczne

(1, 4, 7)

1. Jako silny agonista receptora mi

fentanyl może spowodować głęboką

depresję ośrodka oddechowego.

2. Może wystąpić nadwrażliwość na

dźwięki oraz zmiana termoregulacji

objawiająca się dyszeniem u psów.

3. Szybka dożylna iniekcja może wywołać

bradykardię (polecane wcześniejsze

podanie atropiny). Bradykardia może

ulec pogłębieniu przy równoczesnym

stosowaniu alfa-2-agonistów.

4. Z reguły u psów występuje w kilka minut

po podaniu defekacja, ale w odróżnieniu

od morfiny rzadko notuje się wymioty.

Etorfina jest pochodną tebainy – al-

kaloidu zawartego w opium. Jest naj-

silniejszym opioidem, o działaniu prze-

ciwbólowym 10000 razy mocniejszym

niż morfina. Wykazuje około 20-krotnie

większe powinowactwo do receptora mi od

morfiny i jest od niej o około 300 razy bar-

dziej lipofilna. Cechy te decydują o bardzo

silnym i szybkim działaniu etorfiny, lecz

równocześnie o dużym ryzyku pojawienia

się silnej depresji OUN.

Wskazania kliniczne

W połączeniu z

acepromazyną (pre-

parat IMMOBILON Large Animal) lub

ksylazyną do wywołania stanu neuro-

leptoanalgezji, który trwa około 30-60

minut, co wykorzystuje się najczęściej

do unieruchomiania dużych, dzikich

zwierząt. 1 mg etorfiny jest w stanie unie-

ruchomić ważącego 2 tony nosorożca (4).

IMMOBILONU Large Animal można też

używać do neuroleptoanalgezji u koni

(0,01 ml preparatu/kg) (3). W niektórych

krajach (Wielka Brytania) stosowane jest

połączenie etorfiny z metotrimeprazyną

(preparat IMMOBILON Small Animal)

do neuroleptoanalgezji u psów (0,01 ml

preparatu/kg). U kotów to połączenie jest

przeciwwskazane (3, 5).

Etorfina stanowi potencjalne zagro-

żenie życia dla podającego ją lekarza,

gdy nastąpi jej przypadkowe podanie

(dawka śmiertelna dla człowieka – 30-120

mikrogramów). W tej sytuacji stosuje się

nalokson w dawce 0,8 mg/kg, podając go

co pięć minut aż do uzyskania pożądanego

efektu

lub, w przypadku braku nalok-

sonu, nalorfinę w dawce 10 mg/kg (4).

Używając etorfiny należy zawsze posiadać

diprenorfinę (preparat REVIVON), która

jest czystym antagonistą receptorów

opioidowych. U zwierząt dla odwrócenia

efektu wywołanego przez etorfinę podaje

się diprenorfinę w dawce stanowiącej

dwukrotność dawki etorfiny. Po podaniu

dożylnym efekt pojawia się w czasie od kil-

ku sekund do kilku minut, a po podaniu

domięśniowym – od 5 do 20 minut.

Petydyna (meperydyna) – syntetyczna

pochodna morfiny o słabym działaniu se-

dacyjnym i około 10 razy słabszym efekcie

analgetycznym od morfiny (1, 2, 3).

Farmakokinetyka

Petydyna jest średnio lipofilną sub-

stancją. Efekt przeciwbólowy po podaniu

domięśniowym jest szybszy niż po morfi-

nie (czas wystąpieniu wynosi 30 minut)

i trwa 1-2 godzin. Większość leku jest me-

tabolizowana w wątrobie do norpetydyny,

kwasu petydynowego i norpetydynowego,

które są wydalane przez nerki.

(1, 7)

Wskazania kliniczne

1. Stosowana jest u małych zwierząt

głównie jako środek w premedykacji,

rzadziej w okresie pooperacyjnym (1).

2. Ponieważ posiada właściwości spazmo-

lityczne, może być wykorzystywana

u koni podczas zwalczania bólu towa-

rzyszącego kolkom jelitowym

(4, 7).

3. Ze względu na niewielkie ryzyko szko-

dliwego wpływu na płód petydynę

można stosować do zwalczania silnego

bólu porodowego oraz podczas cięcia

cesarskiego

(4).

Dawkowanie

Psy i koty: 2-10 mg/kg i.m., s.c. (1);

konie: 2,2-4 mg/kg i.m. Ze względu na

możliwy efekt pobudzenia polecane jest

wcześniejsze podanie acepromazyny lub

ksylazyny, u klaczy dawka całkowita

500 mg podana i.m. przy zwalczaniu

bólu w trakcie cięcia cesarskiego (4).

Efekty uboczne (1, 7)

1. W dawkach, które wywołują porówny-

walny do silnych opioidów efekt prze-

ciwbólowy, może powodować depresję

oddechową.

2. Najsilniej – w porównaniu z innymi

opioidami – wywołuje histaminemię,

z czym wiąże się spadek ciśnienia, dla-

tego należy unikać iniekcji dożylnej,

36

ARMAKOLOGIA

F

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

LISTOPAD-GRUDZIEŃ • 6/2004

3. Przy kumulacji norpetydyny, np.

wskutek niedoczynności nerek, może

wywoływać drgawki. Zwiększone ilości

tego metabolitu powstają także przy jed-

noczesnym podawaniu peptydyny z se-

legiliną (selektywny inhibitor MAO).

4. U kotów dawka większa niż 20 mg/kg

może indukować pobudzenie, nato-

miast w dawkach leczniczych efekt ten

występuje rzadko. U koni także istnieje

możliwość wywołania pobudzenia.

5. Po podaniu podskórnym może wystąpić

miejscowe podrażnienie, dlatego prefe-

rowana jest iniekcja domięśniowa.

6. Może maskować u konia objawy zwią-

zane z bólami kolkowymi.

Kodeina – jeden z alkaloidów opium

.

Jej działanie jest czterokrotnie słabsze

od morfiny. Swój efekt przeciwbólowy za-

wdzięcza prawdopodobnie morfinie, która

jest jednym z jej metabolitów (1, 2).

Wskazania kliniczne

Wykorzystywana głównie jako środek

przeciwkaszlowy; u psów w połączeniu z pa-

racetamolem może służyć do kontroli bólu

o słabym i umiarkowanym natężeniu

(1).

Dawkowanie

Psy i koty: przeciwbólowo 0,5-2,0 mg/kg

p.o., s.c., przeciwkaszlowo w postaci sy-

ropu 1,1-2,2 mg/kg co 6-8 h (4).

Efekty uboczne

(1)

1. Po dawkach leczniczych małe praw-

dopodobieństwo wywołania depresji

oddechowej.

2. Z reguły nie wywołuje wymiotów.

3. Zaparcia mogą wystąpić dopiero przy

przewlekłym stosowaniu.

Oksymorfon – syntetyczny opioid,

który jest całkowitym agonistą receptora

mi o sile działania około 10 razy większej

od morfiny (1, 2).

Farmakokinetyka

Podobna do morfiny. Efekt analgetyczny

trwa 2-6 godz. Po iniekcji dożylnej pojawia

się po 3-5 minutach

(7).

Wskazania kliniczne

Podobne jak morfina. Stosowany do

kontroli bólu w okresie zabiegu chirur-

gicznego, zwłaszcza w okresie pooperacyj-

nym oraz w sytuacjach kontroli bólu to-

warzyszącemu urazom powypadkowym.

Dobry analgetyk u zwierząt młodych,

starszych i osłabionych (1).

Dawkowanie

Psy: 20-200 μg/kg i.m., s.c., i.v.,

nadoponowo.; koty: 20-100 μg /kg i.m.,

s.c., i.v. (1); konie: 22 μg/kg w powolnej

iniekcji dożylnej w bólu pochodzenia

kolkowego, 0,2-0,3 μg/kg i.v. lub i.m.

w okresie pooperacyjnym (4).

Efekty uboczne (1)

1. Wykazuje słabszy depresyjny wpływ na

ośrodek oddechowy niż morfina oraz

w mniejszym od niej stopniu wywołuje

wymioty.

2. Może wywołać nadwrażliwość na

dźwięki.

3. W przeciwieństwie do morfiny podany

dożylnie nie wywołuje uwalniania hi-

staminy.

Metadon – syntetyczny opioid o po-

dobnej do morfiny sile działania i właści-

wościach farmakokinetycznych. U psów

ma słabsze właściwości sedacyjne niż

morfina. Metadon może wywołać silne

pobudzenie u kotów, dlatego uważa się, że

nie powinien być stosowany u tego gatun-

ku (2). Z drugiej strony niektórzy autorzy

wskazują na brak tak wyraźnego oddzia-

ływania (1). U psów po kilku kolejnych

dawkach, ze względu na długi okres pół-

trwania metadonu, efekt analgetyczny jest

większy niż po morfinie, gdy tymczasem

siła i czas działania po pojedynczej daw-

ce są porównywalne. Efekt analgetyczny

pojawia się po metadonie nieco wcześniej

niż po morfinie, bo w ciągu 15-20 minut po

iniekcji domięśniowej i podskórnej i 5-10

minut po iniekcji dożylnej

(1).

Wskazania kliniczne

Podobne jak morfina, nie jest jednak

stosowany nadoponowo. Może być użyty

w premedykacji, zwłaszcza przed znie-

czuleniem ogólnym wywołanym barbi-

turanami (4).

Dawkowanie

Psy: 0,05-0,1 mg/kg i.v., 0,1-1,0 mg/kg

i.m, s.c. (1); konie: 0,25 mg/kg i.m, s.c.,

0,11 mg/kg metadonu i 0,11 mg/kg ace-

promazyny i.v. umożliwia poskromienie

zwierzęcia i przeprowadzenie prostych

zabiegów (4).

Efekty uboczne

1. Depresja oddechowa, bradykardia

i efekt przeciwkaszlowy występują

z takim samym prawdopodobień-

stwem jak po morfinie.

2. U kotów wywołuje pobudzenie.

3. Wymioty i nudności występują rzadziej

niż po morfinie.

C

ZĘŚCIOWI

AGONIŚCI

RECEPTORÓW

OPIOIDOWYCH

Buprenorfina jest pochodną tebainy,

alkaloidu zawartego w opium. Buprenor-

fina jest częściowym agonistą receptora

mi o wysokim powinowactwie i o sile

działania około 30-krotnie większej niż

morfina (3, 4, 5).

Farmakokinetyka

Ze względu na powolną dysocjację

z receptora mi posiada długi czas dzia-

łania (8-12 godz.), a jej okres półtrwania

wynosi u psów 42 godz. (2). Jest wysoce

lipofilna i posiada dużą objętość dys-

trybucji (2, 3, 4). Po iniekcji podskórnej

początek działania występuje po około

45 minutach. Jeśli wymagany jest szybki

efekt, można dokonać powolnej iniekcji

dożylnej, ale analgezja występuje dopiero

po 15 minutach.

Wskazania kliniczne

1. Zapewnia dobrą analgezję po uszkodze-

niach i operacjach tkanek miękkich,

a słabszą w przypadku urazów kości

i związanych z nimi zabiegami (1).

2. Kontrola bólu pooperacyjnego (1, 2).

3. Może być wykorzystana do odwrócenia

depresyjnego wpływu czystych agoni-

stów receptora mi na ośrodek oddecho-

wy, bez utraty efektu analgetycznego.

Dawkowanie

Psy: 5-20

μg/kg i.m., s.c, i.v. lub na-

doponowo; koty: 5-10 μg/kg

i.m., s.c, i.v.

lub nadoponowo (1); konie: 10-20

μg/kg

i.m., s.c, i.v. (4)

Efekty uboczne (1)

1. Wywołuje słabszą depresję oddechową

od morfiny.

2. Wymioty i objawy zaparcia występują

rzadko.

3. Wpływ na układ sercowo-naczyniowy

jest stabilny, jednak gdy organizm jest

jednocześnie pod wpływem anestety-

ków wziewnych (halotan, izofluran),

może nastąpić znaczący spadek ciśnie-

nia i bradykardia.

Tramadol

Jest częściowym agonistą receptora

mi, posiada także powinowactwo do

pozostałych receptorów opioidowych.

Hamuje zwrotny wychwyt noradrenaliny

i serotoniny w synapsach zstępującego

układu kontroli bólu na poziomie rdzenia

kręgowego. U ludzi działa około 5-10 razy

słabiej od morfiny (8). Może być podawany

zarówno enteralnie (per os i per rectum),

jak i parenteralnie. U ludzi działanie prze-

ciwbólowe pojawia się po 20-30 minutach

po podaniu doustnym i trwa 4-6 godz.

Metabolizowany jest w wątrobie i wyda-

lany głównie przez nerki.

Wskazania kliniczne

U psów i kotów zwalczanie bólu o umiar-

kowanym lub silnym natężeniu towa-

rzyszącemu urazom oraz kontrola bólu

pooperacyjnego.

Dawkowanie

Jak dotąd nie ma ustalonego dawko-

wania dla psów i kotów. Niektórzy lekarze

weterynarii stosują tramadol wzorując

się na dawkowaniu ustalonym u czło-

wieka. Nie ma jednak na to naukowego

potwierdzenia.

O

PIOIDY

O

WŁAŚCIWOŚCIACH

AGONISTYCZNO

-

ANTAGONISTYCZNYCH

Butorfanol – syntetyczny opioid, jest

słabym antagonistą receptora mi oraz

całkowitym agonistą receptora kappa

37

FARMAKOLOGIA

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

LISTOPAD-GRUDZIEŃ • 6/2004

(2, 4). Jako agonista jest pięć razy sil-

niejszy od morfiny, a jako antagonista

50 razy słabszy od naloksonu (2).

Wykazuje słabe, choć zadowalające

działanie sedacyjne u psów i koni i brak

takiego efektu u kotów, u których jednak

nie występuje efekt pobudzenia (1, 4).

U psów i kotów analgezja pojawia się po

20 minutach od podskórnej iniekcji leku

i trwa około 4 godziny; u kotów może

być dłuższa (2-6 godz.) niż u psów (1-2

godz.) (1). U koni, w zależności od dawki,

trwa od 15-90 minut (4).

Wskazania kliniczne

1. Zapewnia kontrolę głównie bólu trzew-

nego o umiarkowanym natężeniu (1, 4,

10). W wyższych dawkach kontroluje

także ból somatyczny (1).

2. Do wywołania neuroleptoanalgezji

u psów i kotów może być wykorzysty-

wany w połączeniu z medetomidyną

oraz z detomidyną, acepromazyną lub

ksylazyną u koni (3).

3. W połączeniu z medetomidyną i keta-

miną stosuje się u kotów do znieczu-

lenia ogólnego (3).

4. Jest jednym z najpopularniejszych

opioidów stosowanych w kontroli bólu

pooperacyjnego (podanie leku powinno

nastąpić na 10 minut przed zakończe-

niem operacji) (2).

5. U psów stosowany jest jako lek przeciw-

kaszlowy i działa parokrotnie silniej od

kodeiny (1, 2).

6. U koni sprawdza się bardzo dobrze

w kontroli bólu kolkowego (4).

7. Odwracanie efektu depresji ośrod-

ka oddechowego wywołanego przez

czystych agonistów receptora mi,

z jednoczesnym zachowaniem efektu

analgetycznego (1, 2).

Dawkowanie

Psy i koty: 0,2-0,4 mg/kg i.m., s.c, i.v.;

0,2-1,0 mg/kg p.o.; 0,2 mg/kg i.m. w połą-

czeniu z medetomidyną (0,01mg/kg i.m.),

przeciwkaszlowo u psów 0,05-0,1 mg/kg.

U kotów do wywołania znieczulenia ogólne-

go 0,4 mg/kg i.m., łącznie z medetomidyną

0,08 mg/kg i ketaminą 5 mg/kg (1, 4).

Konie: 0,2 mg/kg i.v.; 0,03 mg/kg i.v.

w połączeniu z ksylazyną (0,66 mg/kg i.v.)

lub detomidyną (2,5-5

μg/kg i.v.).

Efekty uboczne

1. Wywołuje słabszą depresję oddechową

od morfiny.

2. U małych zwierząt powoduje łagodną

depresję układu sercowo-naczyniowe-

go, która może się pogłębić przy jed-

noczesnym stosowaniu innych środ-

ków o depresyjnym działaniu central-

nym, np. alfa-2 agoniści lub anestety-

ki wziewne (1).

3. Dla koni jest lekiem bezpiecznym, tyl-

ko czasami może wywoływać ataksję,

dreszcze (4).

Pentazocyna syntetyczny opioid o sła-

bych właściwościach antagonistycznych

wobec receptora mi i całkowity agonista

receptora kappa. Wykazuje 25-50% efektu

analgetycznego morfiny (1, 4). Działanie

przeciwbólowe pojawia się po 20 minu-

tach i trwa 2-4 h, przy czym w zależności

od dawki może być krótsze lub dłuższe

(1).

U koni efekt analgetyczny po iniekcji

dożylnej pojawia się po 2-3 minutach, wy-

kazuje maksimum w ciągu 5-10 minut

i trwa około 30 minut (7).

Wskazania kliniczne

Zapewnia głównie kontrolę bólu trzew-

nego o średnim natężeniu (1, 2). U psów

może być stosowana w premedykacji oraz

w postępowaniu pooperacyjnym (1). U ko-

ni służy jako środek wspomagający kon-

trolę bólu podczas kolek jelitowych. (7)

Dawkowanie

Psy: 1-3 mg/kg i.m., s.c., i.v., 2-10 mg/

kg p.o.; koty: 0,75-1,5 mg/kg i.m., s.c.,

i.v., 2-10 mg/kg p.o; konie: przy kolkach

jelitowych 0,33 mg/kg w powolnym

wlewie dożylnym, po 10-15 minutach

powtórzyć dawkę i.m.

Efekty uboczne (1, 3, 4)

1. Słabszy wpływ depresyjny na ośrodek

oddechowy od morfiny.

2. Rzadko wywołuje wymioty.

3. Ma nieznaczne działanie zapierające.

4. Może spowodować przejściowy spadek ci-

śnienia po iniekcji

dożylnej.

5. Nie poleca się pen-

tazocyny u kotów,

ponieważ często

wywołuje u nich

dysforię.

6. U psów może po-

wodować ataksję

i niezborność ru-

chową.

7. U koni pobu-

dzenie ruchowe,

drżenie mięśni,

nadwrażliwość na

dźwięki.



Piśmiennictwo

1. A. Nicholson, Mc-

D o n a l d C h r i s t i e

Opioid analgesics

[w:] Small animal

clinical pharmacol-

ogy, (red. Madisson

J., Page S., Church

D.), W.B. Saunders

2002, s. 271-292.

2. Dawn Merton B.:

Control of pain in

small animals: Opioid

agonists and antago-

nists and other locally

and centrally acting

analgesics [w:] Small

animal clinical phar-

macology and thera-

peutics, s. 405-424.

3. Bishop Y.: The Veterinary Formulary, „Pharmaceuti-

cal Press” 2001, s. 37c-379.

4. Branson K.R., Gross M.E., Booth N.H.: Opioid

agonists and antagonists [w:] Veterinary Pharma-

cology and Therapeutics, (red. Adams H.R), Iowa

State University Press, Ames 1995, s. 274-310.

5. Einstein R., Jones R.S., Kniffon A., Staner G.A.:

Pain and inflammation [w:] Principles of veterinary

therapeutics, Longman Scientific & Technical

1994, s. 170-186

6. Gumułka W.S.: Narkotyczne leki przeciwbólowe

[w:] Farmakologia. Podstawy farmakoterapii, pod

red. W. Kostowskiego, Wydawnictwo Lekarskie

PZWL 2001, s. 898-927.

7. Plumb D.C.: Veterinary Drug Handbook, Iowa

State University Press 1999.

8. Podlewski J.K., Chwalibogowska-Podlewska A.,

Leki współczesnej terapii, Wydawnictwa Fundacji

PB Buchnera 2001, s. 615.

9. Rang H.P.: Analgesic drug [w:] Pharmacology,

Churchill Livingstone 1995, s. 609-633.

10. Webster Cynthia R.L., DVM, DACVIM: Opioids

[w:] Clinical pharmacology, Tenton NewMedia

2001, s. 60-61.

11. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 sierp-

nia 2000 r. w sprawie wytwarzania, przetwarza-

nia, przerobu, przywozu z zagranicy lub wywozu

za granicę oraz obrotu środkami odurzającymi,

substancjami psychotropowymi i prekursorami

(Dz.U. nr 77, poz. 885).

12. Ustawa z dnia 24 kwietnia 1997 r. o przeciwdzia-

łaniu narkomanii (Dz.U. nr 75, poz. 468.

lek. wet. Bartosz Gawęda

Katedra Biochemii, Farmakologii

i Toksykologii,

Akademia Rolnicza

50-375 Wrocław, ul. C.K. Norwida 31

e-mail: [e-mail]