Praca z uczniem zdolnym.
Przy organizacji procesów nauczania i wychowania bierzemy pod uwagę różnice indywidualne między uczniami, zwłaszcza dotyczące zdolności i uzdolnień, specjalna opieka nad uczniami zdolnymi stale jest spostrzegana jako kontrowersyjna. Budzi ona kontrowersje zarówno wśród zwolenników jak i przeciwników poglądu iż nawet najzdolniejszym potrzebna jest troska a niekiedy i wyraźna pomoc. Często praca z uczniem zdolnym w warunkach typowej szkoły może stwarzać wiele problemów dydaktyczno-wychowawczych mając na uwadze zróżnicowanie tych uczniów pod względem intelektu oraz uczuć.
Zagadnienia optymalnych form pracy dydaktycznej i wychowawczej z uczniami zdolnymi jest żywe dyskutowanie, podobnie jak kwestia czy tej grupie należy się szczególna troska, opieka opiekunów. Podstawowym obowiązkiem szkoły jest pomoc takim dzieciom, praca z nimi i wyrównywanie braków. Jest oczywiste, że włączenie do programu szkół zadania opieki nad uzdolnionymi powinno się wiązać z dobrym rozeznaniem ich potrzeb i ustaleniem nawiązującego do ich potrzeb planu. Nieznajomość potrzeb, pomyłki przy selekcji i sporadyczność pracy mogą stać się przyczyną kłopotów. W zakresie pracy dydaktycznej postuluje się wprowadzenie metod badawczych i problemowych, przy jednoczesnym uwzględnianiu indywidualnych możliwości, zainteresowań oraz potrzeb uczniów. Ważne jest, aby umożliwić mu pełny rozwój zdolności, a więc w przyszłości zapewnić efektywne społeczne działanie.
Warunki wychowawcze stwarzane przez szkołę to dążenie do właściwej i bezstronnej podstawy wobec dziecka zdolnego, tolerancji dla jego ewentualnej nietypowości w zachowaniu, doceniania samodzielności jego myślenia i działania oraz oryginalności w rozwiązywaniu zadań. Przestrzega się traktowania dziecka zdolnego jako członka za dużo wiedzącego, zbyt ciekawskiego. Wywieranie jakiejkolwiek presji, nadmierne chwalenie także zbędne w pracy z dzieckiem zdolnym. Najlepszą metodą jest życzliwa, poparta rzeczowymi argumentami dyskusja lub ocena. Praca dydaktyczna opiera się na indywidualizacji opanowywanych treści, metod i tempa pracy, intensywny lub ekstensywny charakter nauki, przyspieszenia pracy, jej tempa, pogłębianie lub rozszerzanie zakresy opanowywanych wiadomości, łączenie uczniów w różne zespoły ze względu na rodzaj zdolności lub stopień ich nasilenia.
Aby praca z uczniami zdolnymi mogła zakończyć się sukcesem, nauczyciel prowadzący winny jest spełniać kilka warunków. Jest zainteresowany zdolnościami uczniów, pracą z uczniami, poświęca czas wolny na przygotowanie zajęć , w sposób "plastyczny" adaptuje materiał programowy do zindywidualizowanego nauczania. Ponadto stara się poznać zainteresowania, hobby poszczególnych uczniów, ich umiejętności, sprawność, możliwości. Jednakże, aby było można mówić o efektywności pracy musi występować obopólna chęć przystosowania, to znaczy zespół uczniowski nie może być zbyt liczny, musi mieć w swym składzie tylu uczniów zdolnych, aby można było w jego obrębie tworzyć grupy specjalnej pracy kilku uczniów winno współpracować z nauczycielem.
Pracując z uczniami zdolnymi wyrazić możemy następujące etapy takiej pracy: Organizacja wstępna, to znaczy pracę należy rozpoczynać od wyłonienia z całej grupy uczniów najzdolniejszych lub najpopularniejszych. Wybrana grupa początkowo pracuje samodzielnie, po czym zaczyna się praca z zespołem, który dzieli się następnie na podgrupy. Organizacja wstępna obejmuje około 6 tygodni.
Kolejnym etapem niezwykle ważnym jest praca samodzielna, niezależna oraz w różnym stopniu indywidualna. Uczniowie pracują w czytelni, prowadzą eksperymenty, zbierają potrzebne im materiały. Nauczyciel powinien być cały czas do dyspozycji uczniów, radzić w razie jakichkolwiek wątpliwości, służyć pomocą, musi być w stałym kontakcie z uczniem. Podsumowanie wyników i sformułowanie wniosków, tzn. sesja zamykająca. Uczniowie muszą przemyśleć ponownie omawiany problem, krytycznie ocenić prace własne i cudze. Etap ten opiera się na formułowaniu, argumentowaniu własnych wniosków, poglądów, pomysłów.
Do najczęściej wykorzystywanych form pracy organizacyjnej z uczniem o odmiennym poziomie zdolności należy wymienić: wzbogacenie polegające na przystosowaniu nauczania do możliwości intelektualnych uczniów.
Wyróżniamy wzbogacenie pionowe stanowiące poszerzenie wiedzy przez całą grupę, inaczej aktywność-na wyższym poziomie, uzupełnienie dotychczasowej wiedzy, poziomu polega na dostarczeniu w trakcie nauki większej liczby zadań o tym samym poziomie. Charakteryzują się one: pomysłowością, planowaniem oryginalnych tematów lekcji, nie wymagają finansów obciążających zbyt budżet.
Następną formą pracy jest akceleracja czyli przyspieszenie, które może przybierać formę podwójnej promocji. Dokonując tej formy należy wziąć również pod uwagę rozwój emocjonalny, społeczny, fizyczny dziecka, a nie tylko umysłowy. Jednocześnie wiadomo, że praca z dziećmi na tym samym poziomie intelektualnym daje o wiele lepsze, efektywniejsze wyniki, motywując dzieci do nauki i coraz większej aktywności intelektualnej, a tym samym sprzyja osiąganiu lepszych wyników w nauce, poznawaniu świata, pogłębianiu wiedzy, doświadczeń wszelkiego rodzaju.
Kolejną formą pracy jest grupowanie, które występuje według poziomu zdolności danego dziecka. Podstawą tworzenia grup jest iloraz inteligencji oraz umiejętności uczniów. Uważa się, iż grupowanie według poziomu zdolności jest właściwe w stosunku do dzieci młodszych.
Kolejnym zagadnieniem niezbędnych w pracy z uczniami jest wiedza nauczyciela o uczniu oraz klasie. Poznawanie jest zbieraniem danych umożliwiających prowadzenie pracy wychowawczej opartej na racjonalnych podstawach. Jest to działanie służebne wobec procesu wychowania. Celem poznania uczniów może być: określenie zjawiska, które budzi niepokój nauczyciela, sprawdzenie skutków własnych działań, określenie zainteresowań, aspiracji uczniów, umożliwienie uczniom samopoznania. Poznanie uczniów jest podstawą wychowania, gdyż musi on znać ludzi, z którymi pracuje, których wychowuje, na których ma wpływać.