Rozdział 2: Agresja i jej uwarunkowania.

„Okrucieństwo ludzi jest źródłem nieustającego płaczu.”

-Robert Burns

2.1. Pojęcie agresji.

Zdefiniowanie agresji nie jest zadaniem prostym. Pojęcia tego stosuje się obecnie bardzo często co spowodowało wyolbrzymienie jego znaczenia. Słowa agresja używamy głownie do sformułowania zachowań dewiacyjnych, które nie są zgodne z normami panującymi na całym świecie. A więc teraz pozostaje do wyjaśnienia co to takiego jest norma, skoro mówimy o ich naruszaniu. Normą w psychologii jest sposób postrzegania, wyznaczający granice normalnych zachowań człowieka. Zgodnie z taką definicją przez pojęcie agresji możemy rozumieć naruszanie granic normalnych zachowań.

Według angielskich psychologów „(…)agresja jest działaniem intencjonalnym, ukierunkowanym na zranienie lub sprawienie bólu. Może ona mieć charakter zarówno werbalny, jak i fizyczny. Może przynieść pożądany efekt lub zakończyć się niepowodzeniem, zawsze jednak nazwana sostanie agresją”

W odniesieniu do tej definicji w nazwaniu czegoś agresją nie jest ważny efekt, ale samo zamierzenie. Sama chęć uczynienia komuś przykrości, bądź narażenie na uszczerbek na zdrowiu jest aktem agresji.

Według Polskiego Słownika Agresja jest to

Wśród wielu zagrożeń współczesnego świata agresja stanowi ważną rolę. Coraz więcej słyszy się szerzącym się złodziejstwie, zabójstwach, znęcaniu się nad druga osoba i wielu innych incydentach. Ostatnio jednak w telewizji i radio pojawiają się również informacje o aktach agresji, które powodują dzieci i młodzież. Z uwagi na to iż młodsze pokolenia stanowią przyszłość naszego świata, jest to problem społeczny. Dzieci, które młodym wieku przejawiają zachowania zbliżone do zachowań dewiacyjnych w przyszłości mogą stanowić poważne zagrożenie dla społeczeństwa.

Problem agresji dotyczy każdego wieku. Agresja wśród dzieci w wieku przedszkolnym może przejawiać się pod różną postacią. Przejawia się począwszy od kłótni, przezywania, naśmiewania skończywszy na przepychankach, a nawet bójkach. Tak małe dziecko nie jest w stanie poradzić sobie samo z tłumieniem agresywnych odruchów i w takiej sytuacji pomoc wychowawcy czy rodzica jest spełnia tu ważne zadanie. Nauczyciel powinien pomagać dziecku radzić sobie z takimi odruchami, a nie tylko je tłumić.

2.2. Rodzaje agresji.

Psychologowie określają agresje posługując się terminem „działania agresywnego, przez, które rozumieją zachowanie ukierunkowane na spowodowanie fizycznej lub psychicznej szkody.” Zgodnie z tym zdaniem nie musimy kogoś kopać bądź uderzyć, aby spowodować agresję. Często zdarza się, że słowo agresja jest sporym nadużyciem. Nie należy przez agresję rozumieć także agresywności. Zdarzają się sytuacje, w których człowiek chce dociec prawidłowości na przykład pisząc listy do władz państwowych z protestami. W niektórych kulturach, w których panuje seksizm agresją również nazywa się kobiecą inicjatywę skierowaną w stosunku do mężczyzn. A więc, co dla niektórych jest zachowaniem agresywnym, dla innych może wydawać się czymś zupełnie naturalnym.

Istnieją różne rodzaje agresji:

1. Agresja werbalna. O agresji werbalnej mówimy wtedy, gdy do jej wyrażania stosujemy słowa. Narzędziem jest język. Przykładami takiej agresji będą więc: przezwiska, wyzwiska, przekleństwa, jednoznaczne gesty, obrażanie, oskarżanie i krzyk.

2. Agresja fizyczna. U małych dzieci jest wyrażana najczęściej pokładaniem się, biciem pięściami w podłogę, biciem kolegów lub koleżanek, tupaniem, gryzieniem, drapaniem. U starszych: wymuszenia, napaści, także z użyciem przedmiotów, kradzieże.

3. Agresja instrumentalna. Jest to agresja służąca osiągnięciu innego celu niż zadanie bólu fizycznego. Najczęstszymi przypadkami tego rodzaju agresji są: prześladowania, nękania, poszturchiwania, bicie. Celem jest zazwyczaj wymuszenie od słabszego przedmiotu, pieniędzy, pożywienia. Człowiek wtedy żyje w przekonaniu , że jedynym sposobem na osiągnięcie celu jest przemoc.

4. Agresja wroga. Akt agresji poprzedzony uczuciem gniewu, którego celem jest spowodowanie bólu. Często występuje u osób zdegradowanych, żyją w przeświadczeniu, że mają taki styl życia. Chcą również zdobyć takim zachowaniem uznanie i zwrócić na siebie uwagę.

5. Agresja naśladowcza. Często występująca u dzieci. Dziecko do samego początku naśladuje dorosłych. Taka agresja występuje poprzedzana oddziaływaniem danych modeli zachowań. Warto podkreślić tu znaczenie dawania odpowiednich wzorców zachowań przez rodziców.

6. Agresja frustracyjna. Tak jak i u dorosłych taka agresja spowodowana jest frustracją, która wynika z niemożności przezwyciężenia przeszkody fizycznej lub psychicznej. Powstaje w skutek: wymierzania kar cielesnych, odebrania dziecku zabawki, przezywanie go przez rówieśników.

7. Autoagresja. Jest to zachowanie agresywne skierowane ku własnej osobie. Dzieci, które kierują agresje w stosunku do siebie powinny być poddawane specjalistycznemu leczeniu, gdyż takie zachowanie traktowane jest jako zaburzenie. Autoagresja często spowodowana jest poczuciem winy lub braku świadomości własnej wartości.

2.3. Przyczyny agresji.

Zgodnie z powyższą treścią agresja obejmuje szeroki obszar w społeczeństwie. Coraz częściej staje się problemem dotyczącym dziedziny pedagogiki, ponieważ coraz więcej sytuacji z wykorzystaniem przemocą dotyczy dzieci. Źródłem tego wzrastającego zjawiska jakim jest agresja są czynniki, które z czasem poszerzają swój zakres. Czynnikami nazywamy elementy, przyczyny, które składają się na powstawanie danej sytuacji. W tym wypadku mówimy o agresji, na którą składa się wiele elementów.

Według psychologów uwarunkowaniami powodującymi agresję u ludzi są:

-testosteron

-alkohol

-ból i niewygoda

-frustracja

-prowokacja i odwet

-obecność przedmiotów kojarzonych z agresją

-społeczne naśladownictwo

-mass-media

Powszechnie przyjmujemy, że przyczynami agresji wśród dzieci są:

-rodzina

-placówka wychowawcza, szkoła

-grupa rówieśnicza

-mass-media

Rodzina:

Dzieci w wieku średniego dzieciństwa są bardzo uważnymi obserwatorami. Od samego początku życia patrzą na swoich rodziców jako na wzory. Gdy jest się malutkim dzieckiem uważamy, że dorosły, szczególnie z najbliższego otoczenia jest obiektem nadzwyczajnym.

Każde dziecko potrzebuje poczucia bezpieczeństwa, najczęściej otrzymuje je poprzez okazywanie ciepła i miłości. Brak tych uczuć może spowodować w późniejszym funkcjonowaniu zagubienie i tym samym może być przyczyną agresji.

Przyczyną agresji może być również zbytnia pobłażliwość względem dziecka i akceptacja agresji skierowanej do innych. Chodzi tutaj konkretnie o brak jakiejkolwiek protestu rodziców w sytuacjach, w których stosuje się agresję. Dziś większość dorosłych jest zbyt zapracowana by postrzegać to w ten sposób. Uważają raczej, że lepiej nie reagować bo po co przysparzać sobie nowych kłopotów. Brak reakcji może spowodować u dziecka przeświadczenie o braku nieprawidłowości. Tym samym dziecko nie jest w stanie nabyć umiejętności odróżniania dobra od zła.

Problem może stanowić również brak wyznaczonych granic i brak konsekwencji w działaniu. Przykładowo: jeżeli mówimy dziecku, że może pozostać u kolegi do godziny 18:00 i po jego powrocie o godzinie 19:00 jednego dnia reagujemy, a drugiego nie, potocznie mówiąc „ robimy dziecku wodę z mózgu”. Oznacza to, że dziecko nie jest w stanie określić co mu wolno jeżeli my sami nie potrafimy tego zrobić i robi wtedy to co chce.

Stosowanie agresji w stosunku do członków rodziny lub do samego dziecka w rodzinie wywołuje u niego przeświadczenie o tym, że tak funkcjonuje rodzina, gdyż nie ma okazanych innych wzorców zachowań i nie wie, że jest to złe.

Jednoznaczny wpływ na zachowanie się dziecka mają sytuacje kryzysowe w domu. Takimi sytuacjami są na przykład są: rozwód rodziców, ciągłe problemy z rodzeństwem lub nie ustające kłótnie rodziców. W dziecku powstaje wtedy frustracja, następnie pod jej wpływem kumuluje się złość i gniew.

Placówka wychowawcza, szkoła:

Szkoła jest „drugim domem dla dziecka”. Spędza tam dużo czasu Poznaje nowych ludzi, nowych członków grupy, staje się światkiem nowych sytuacji i otrzymuje nowe doświadczenia. Istotne jest, więc by ci ludzie byli przyjaźni, sytuacje miłe, a doświadczenia ciekawe i przyjemne.

Przyczynami agresji w szkołach mogą z czasem stać się czynniki związane z samą instytucją. Elementami takimi są: mała przestrzeń, hałas, ograniczenie ruchu, monotonne zadania, z góry narzucony ścisły porządek lub wiele sytuacji bez możności wyboru.

Przy relacjach ucznia z nauczycielem również wystąpić mogą sytuacje zapoczątkowujące złość i gniew. Należą do nich na przykład oziębłość nauczyciela, wyśmiewanie uczniów, poniżanie (wzrasta wtedy niechęć do takiego nauczyciela) lub relacje oparte jedynie na samych wymaganiach.

Rówieśnicy:

Rówieśnicy to bardzo znacząca część otoczenia dziecka. W okresie dzieciństwa zawiązywane są pierwsze „przyjaźnie”, znajomości, ale również rodzą się pierwsze niechęci. Często w tym przypadku agresja rodzi agresję. Dzieci naśladują tak zwanego lidera, chcą być takie jak on, czyli silne, pewne siebie i budzące ogólny lęk. Czasem zauważają także, że uczeń, który stosuje agresję odnosi dzięki temu sukcesy i pozostaje bezkarny, dlatego postępują podobnie.

2.4. Style wychowania, a agresja.

Wychowanie odgrywa niezwykle istotną rolę w życiu dziecka. Ukierunkowuje zmiany dotyczące zachowania i doświadczenia. W wieku przedszkolnym dziecko nabiera już pewnych postaw. Uczy się subiektywnie oceniać sytuacje i otoczenie w jakim funkcjonuje.

Mieczysław Łobocki wychowanie rozpatruje jako proces, czyli swoisty rodzaj ludzkiego działania, lub jako wynik czy produkt oddziaływań wychowawczych. Uważa, że wychowanie „(…)jest utożsamiane z oddziaływaniem na psychikę i zachowanie człowieka, przy czym przez oddziaływanie to rozumie się szczególnie wywieranie wpływu na zmiany czy przeobrażenia w osobowości i zachowaniu, zwłaszcza opinii i przekonań o otaczającym świecie oraz postaw wobec ludzi, samych siebie i wartości”

Wychowanie dziecka, więc jest niczym innym jak tworzeniem nowej osobowości poprzez odpowiednie metody, które wykreowane są przez innych ludzi lub otoczenie. Wychowanie powinno być ukierunkowane na takie aspekty życia jak: społeczeństwo, kultura i religia. Najważniejszymi cechami wychowania są systematyczność i konsekwencja w działaniu.

Styl wychowania charakterystyczny dla danej rodziny jest to ogół zebranych metod, sposobów, które mają wpływać na dziecko, dzięki wszystkim jej członkom. Rodzina jest więc najważniejszą instytucją , która wpływa na wychowanie dziecka. Każdy rodzic dąży do tego, aby jego dziecko było miłe, uprzejme, szczere, chce po prostu dobrze je wychować. Bardzo trudnym zadaniem jest dobór wszystkich metod równocześnie, aby to osiągnąć. Można powiedzieć, że stylów wychowania jest tyle co wszystkich rodzin na świecie. Każdy rodzić ma inne priorytety, najczęściej są to głównie takie kryteria, które łączą się z jego własnymi błędami życiowymi i na te aspekty kładziony jest największy nacisk.

Kiedy okazuje się jednak, że wybrane metody nie osiągają wymiernych efektów, rodzice denerwują się, są źli na dziecko, krzyczą. Takie zachowanie może spowodować odmienny skutek niż zakładany, a nawet zaprzepaścić osiągnięte dotąd sukcesy wychowawcze.

Niezadowolenie rodzicielskie może wywierać bardzo niedobry wpływ na dziecko. Istnieje możliwość, że stanie się wtedy zamknięte w sobie, będzie tłumić frustrację, gniew i lęk, co w przyszłości może zaowocować bardzo poważnymi zaburzeniami.

Najbardziej rozpowszechnionymi stylami wychowania są:

1) Styl autokratyczny: ma charakter konserwatywny, polega na dominacji najczęściej ojca, czyli głowy rodziny. Podejmuje on wszystkie decyzje bez porozumiewania się z resztą rodziny. Wymaga od dzieci bezwzględnego posłuszeństwa i podporządkowywania się wszystkim poleceniom.

Taki styl wychowania nie sprzyja na ogół w kształtowaniu osobowości dziecka. Zdarz się też, że dziecko przejmuje wzorzec postępowania rodzica i na przykład znęca się nad młodszymi i słabszymi od siebie. Inne zaś buntują się i stają wręcz agresywne w sposób jawny i uwidoczniony, bądź ukryty stawiając opór całemu otoczeniu.

2) Styl demokratyczny. Taką metodę funkcjonowania rodziny przyjmuje się za najbardziej korzystną dla dziecka. W takim środowisku dziecko rozwija własną inicjatywę i kształci postawy prospołeczne. Rodzina posługująca się takim stylem wychowania nie narzuca dziecku bezwzględnego posłuszeństwa, działa raczej na zasadzie współdziałania dla dobra ogółu.

W takiej metodzie relacja rodzic- dziecko zupełnie podporządkowana jest zaufaniu. Istnieje możliwość, że dziecko może doprowadzić do zupełnego braku kontroli przez rodzica.

3) Styl liberalny. Głownie stosowany w małych rodzinach. Charakteryzuje się głównie niekonsekwentnym postępowaniu rodziców. Prawie braku ingerencji w sprawy dziecka co spowodować może całkowity brak samokontroli. Uważa, że wszelkie prawa go nie dotyczą.

Agresję w tym przypadku powodować może brak ograniczeń i wyznaczenia granic wychowania.

Niekiedy zdarza się, że rodzice stosują wobec dziecka kary cielesne. Dziecko dzięki temu może żyć w przeświadczeniu, że najlepszym rozwiązaniem w trudnych sytuacjach jest przemoc.

Jaki styl wychowania, powoduje więc agresję u dzieci w wieku przedszkolnym?

Dzieci w wieku przedszkolnym bardzo się od siebie różnią. Różnice te dotyczą przede wszystkim temperamentów. Odpowiedz na zadane pytanie nigdy nie pozostanie jednoznaczna. W wychowaniu jak i w innych dziedzinach życia wraz z podejmowaniem odpowiednich metod czy środków należy mieć określony cel. Ważne jest aby rodzie umieli wyznaczyć dziecku odpowiednie granice dotyczące zachowania się zarówno w stosunku do otoczenia jak i samych siebie. Stanowczość i konsekwencja pełni w tym wypadku kluczową rolę. Wychowanie dziecka powinno odbywać się w sposób celowy i świadomy.

2.5. Rola środowiska rówieśniczego.

Grupa rówieśnicza jest to grupa licząca niewielką liczbę osób będąca w tym samym etapie rozwoju i jak twierdzi Mieczysław Łobocki, która pozostaje ze sobą w bezpośrednich kontaktach i ma poczucie swej odrębności grupowej oraz wspólne podzielane wartości. „Ponadto charakterystyczną cechą nieformalnych grup rówieśniczych jest spontaniczny sposób ich powstawania, a więc nie są one przez nikogo świadomie i celowo organizowane. Powstają w wyniku wzajemnego poznania i porozumiewania się, czyli w warunkach interakcji (wzajemnych oddziaływań. Obejmują przeważnie osoby o podobnych upodobaniach).”

Dziecko samo wykazuje chęć przynależenia do danej grupy. Jest to bardzo dobrze zauważalne zjawisko, któro występuje w szkole. Przykładowo uczniowie, którzy szybciej i łatwiej przyswajają wiedzę najczęściej najłatwiej komunikują się z właśnie podobnymi do siebie. Często takie grupy złośliwie nazywane są przez rówieśników jako „grupy kujonów”. Tak samo jest z uczniami, który wykazują zachowania agresywne: przeklinają, hałasują, zastraszają innych i ci najczęściej łączą się w grupy z innymi, którzy częściej posługują się przemocą. Taką grupę nazywamy „grupą chuliganów”.

Nie inaczej jak z uczniami dzieję się tak z przedszkolakami. Dzieci bardziej „żywe” bawią się razem, pozostawiając tym samym swoich mniej skłonnych do aktywności rówieśników.

Zaraz po rodzinie najważniejszym środowiskiem dziecka w średnim dzieciństwie stanowią rówieśnicy. Wraz z poznawaniem nowego otoczenia w przedszkolu pojawiają się również inne dzieci. Dzięki nim dziecko jest w stanie odkrywać nowe wzorce zachowań. Niekiedy są one dobre na przykład jedno dziecko znajdujące się w grupie dużo używa zwrotów grzecznościowych. Inne natomiast zachowuje się w sposób wyniosły lub wręcz nieprzyzwoity.

Jak już wcześniej wspomniano dzieci są dobrymi obserwatorami oraz są bardzo skłonne do powielania zachowań i norm postępowania. Dotąd, gdy jego jedynym środowiskiem była rodzina nabierało takich nawyków jakie w niej panują, lecz z pójściem do przedszkola doświadcza też innych obrazów rzeczywistości w działaniach.

Agresja, która coraz częściej towarzyszy nam w życiu, ma ogromny wpływ na dzieci. Mogą obserwować przemoc dosłownie wszędzie: w domu, na podwórku, w telewizji, w szkole. To co są w stanie zauważyć mogą wykorzystywać w późniejszym czasie w stosunku do innych ludzi, zwłaszcza w stosunku do swoich rówieśników.

Niekiedy nawet dziecko agresywne, któro zawsze dostaje to co chce używając przemocy może stać się w oczach rówieśników obiektem godnym naśladowania. Priorytetowym zadaniem w przedszkolu jest w takiej sytuacji dostrzeżenie zagrożenia przez wychowawcę, a następnie odpowiednie ukierunkowanie agresywnego dziecka oraz reszty grupy.

2.6. Wpływ massmediów, bajki.

Postęp naukowo- techniczny przeobraża się w niezwykle szybkim tempie. Co chwila następuje rozwój nowych elektronicznych mediów i multimediów.

Massmedia stanowią w teraźniejszości nieodłączną część życia niemal każdego człowieka, a również każdego dziecka. „Wyniki ostatnich badań są alarmujące, wskazują bowiem, że dzieci coraz więcej czasu przeznaczają telewizji, niejednokrotnie cztery godziny w ciągu dnia i więcej. Okazuje się, że polskie dzieci znalazły się w czołówce europejskiej, jeżeli chodzi o czas jaki poświęcają telewizji. Nie tylko dzieci, ale również rodzice swój czas wolny wiążą przede wszystkim z telewizją. Istnieje - jak wskazują niektórzy badacze - wyraźna zależność mówiąca o tym, że jeżeli rodzice oglądają codziennie telewizję, przeznaczając jej sporo czasu, ich dzieci również razem siedzą przed telewizorem i odwrotnie, jeżeli rodzice oglądają telewizję selektywnie, tylko niektóre, wybrane programy, to kontakt ich dzieci z tym medium jest bardziej racjonalny”. Telewizja bardzo fascynuje dzieci, bo przynosi im przy małym wysiłku sporo różnorodnej rozrywki. Kiedy telewizor jest włączony płyną nieprzerwanie obrazy, na ekranie pojawiają się coraz to nowe twarze, stale się coś dzieje, zmienia. Poprzez częste oglądanie telewizji obniża się u dziecka umiejętność myślenia abstrakcyjnego, dziecko staje się bierne i przemęczone. Oglądając filmy mały telewidz bardzo silnie przeżywa je emocjonalnie. Świat ukazany w filmach jest okrutny. „Im człowiek młodszy tym bardziej podatny na oddziaływanie środowiska, tym bardziej jego postawy i zachowania mogą ulegać zmianom w wyniku obserwacji otoczenia. Jednak skutki prezentowania przemocy na ekranach nie ograniczają się tylko do dzieci. Wiele tragicznych wydarzeń zdaje się sugerować, że dorośli także naśladują brutalne sceny oglądając na ekranie telewizyjnym.”

„Dziecko od początku swojego życia wchodzi w określone relacje- interakcje społeczne, poznawcze, kulturowe, nawiązując w ten sposób łączność z innymi osobami, ze światem. Są to coraz częściej kontakty o charakterze pośrednim. Współczesne środowisko życia dziecka tworzy nie tylko to, co dzieje się w jego bezpośrednim otoczeniu, ale również to, co dociera do niego dzięki przekazowi pośredniemu, za pomocą mediów elektronicznych.”

Elementy przemocy i kontakt z budzącymi grozę zdarzeniami jakie przekazują dzieciom środki masowego przekazu obniżają ich wrażliwość na tego typu sytuacje. Dziecko stale obcujące z agresją, której dostarczają mu massmedia wykazuje tolerancję, stykając się na co dzień z przejawami autentycznej przemocy. Tego typu zachowanie jest w pełni uzasadnione, gdyż pełni funkcje obronną, która chroni przed przykrymi emocjami. W przyszłości jednak może doprowadzić do tego, że dziecko w dorosłym życiu może okazać obojętność wobec ofiar przemocy w rzeczywistym świecie. Dziecko może również zaakceptować codzienne przejawy agresji, uznając je za nieodłączny element czasów współczesnych. „Owoce” przekazywania agresji w massmediach możemy zaobserwować już w dzisiejszym świecie:

- odnotowuje się stały wzrost przestępczości wśród dzieci;

- nieletni coraz częściej popełniają przestępstwa niebezpieczne dla zdrowia i życia innych (bójki, pobicia, kradzieże, gwałty);

- dzieci piją alkohol, narkotyzują się, pala papierosy, uciekają z domu;

- dzieci stosują agresję słowną i fizyczną, wchodzą w konflikt z prawem;

- agresja dzieci ujawnia się na stadionach, w szkole, na ulicy, koncertach muzycznych, przy grze;

- dzieci stosują przemoc wobec rówieśników oraz ludzi dorosłych.

Angielscy psychologowie przedstawiają cztery przyczyny, które odpowiedzialne są za nasilenie tendencji agresywnych w wyniku kontaktu poprzez środki masowego przekazu zarówno u dzieci jak i dorosłych:

1. Jeśli oni mogą to robić, to ja też mogę. Oglądanie bohaterów telewizyjnych zachowujących się agresywnie może osłabić przyjętą przez nas w dzieciństwie normę, nakazującą kontrolowanie impulsów agresywnych.

2. Ach, więc to tak się robi! Oglądanie agresywnych działań może dostarczać pomysłów, jak ujawniać własne agresywne odczucia.

3. Myślę, że to co czuję, to właśnie agresja. Oglądanie przemocy sprawia, że lepiej uświadamiamy sobie własną złość i szybciej uruchamiamy działania agresywne. Łatwo możemy posunąć się do przesady, błędnie interpretując zaledwie lekkie poirytowanie jako złość i wyładowując ją w aktach agresji.

4. Ale lipa, znowu się tłuką, a co jest na innym kanale? Oglądanie wielu krwawych scen likwiduje nasze przerażenie i wstręt na widok przemocy i zmniejsza współczucie wobec ofiary. Sprawia, że łatwiej nam zaakceptować istnienie przemocy.

Bajki.

Bajki i kreskówki aktualnie nadawane przez telewizję i zamieszczone w sieci nie spełniają wymogów jaki powinien posiadać program dla dzieci. Bajki z założenia mają bawić i uczyć, a tymczasem uczą, ale niestety agresywnych zachowań.

Mózg dziecka funkcjonuje zarówno na podstawie wyobrażeń jak i rzeczywistości. Rodzi to tym samym niebezpieczeństwo przeniesienia przez nie fikcji do prawdziwego świata. Tym bardziej jeśli jest jednostką wrażliwą.

Dzieci coraz więcej czasu spędzają przed telewizorem. Oglądają programy dla dzieci, ale również pseudo programy dla dzieci.

Przedszkolaki szczególnie cechują się poszukiwaniem nowych rzeczy. Szybko się nudzą i oglądając telewizję „przeskakują z programu na program”. Najbardziej intensywnych doznań doda mu właśnie taka bajka, która będzie prezentowała wiele szybkich wątków, w tym także agresji. Bicie, gryzienie, walki dziwacznych stworów -tak właśnie wyglądają teraźniejsze kreskówki. Nawet w niektórych przeprowadzanych na ekranie dziecięcym walkach nie widoczne są takie aspekty biologiczne jak wypływ krwi. Niekiedy zdarzają się nawet obcięcia kończyn, czy głowy, ale bohater wciąż żyje. Czy to nie jest dziwne?

Na świecie istnieją jeszcze ludzie z wyobraźnią, którzy produkując programy dla dzieci nie kierują się chęcią zdobycia dużych pieniędzy, lecz dobrem ogółu. Dlatego rodzice w selekcji dopuszczanych do dzieci programów powinni w dużej mierze kierować się wyjątkową czujnością i nie lekceważyć tak wielkiego zagrożenia jakie niesie za sobą bajka.

Elliot Aronson, Timothy D. Wilson, Robin M. Akert : “Psychologia Społeczna: serce i umysł”, Wydawnictwo Zyski- S-ka, Poznań, s. 497

Elliot Aronson, Timothy D. Wilson, Robin M. Akert : “Psychologia Społeczna: serce i umysł”, Wydawnictwo Zyski- S-ka, Poznań, s. 497

Elliot Aronson, Timothy D. Wilson, Robin M. Akert : “Psychologia Społeczna: serce i umysł”, Wydawnictwo Zyski- S-ka, Poznań, s.502-516

Mieczysław Łobocki, „ABC wychowania - I. Postawowe problemy wychowania”, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie- Skłodowskiej, Lublin 2003, s. 9

Mieczysław Łobocki, „ABC wychowania- II Środowiska społeczne i ich znaczenie dla wychowania”, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie- Skłodowskiej, Lublin 2003, s 45-46

J. Izdebska,” Rodzina dziecko telewizja, szanse wychowawcze i zagrożenia telewizji”, Wydawnictwo Uniwersyteckie Białystok 1995, str. 213

E. Aronson, T.D. Wilson, R.M. Akert, Psychologia społeczna serce i umysł, Wydawnictwo Zysk i s-ka, Poznań 1997, str. 514

Sabina Guz „Dziecko a zagrożenia współczesnego świata”, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie- Skłodowskiej, Lublin 2008, s. 213

13

---