Emocje, zdolności adaptacyjne i stan zdrowia.

Osobowość, ćw. 9

1. Ujęcie emocji w tradycyjnej teorii osobowości.

1. teoria psychoanalityczna :

- związek między pewnymi typami osobowości a określonymi emocjami ( np. stadia rozwoju psychospołecznego u Eriksona)

- ważna rola emocji, jednak uważa się je za wtórne wobec popędów/instynktów.

- analiza przede wszystkim emocji bolesnych, ulegających stłumieniu czy wywołujących reakcje obronne - lęk, poczucie winy, wstyd, depresja.

2. teoria fenomenologiczna Carla Rogera.

- ogólnie o uczuciach i doznaniach pozytywnych i negatywnych, rzadko o konkretnej emocji.

- terapia polegająca na przechodzeniu od emocji nierozpoznanych, pochodzących z zewnątrz, stałych do emocji znanych, akceptowalnych elastycznych

- duża rola lęku i mechanizmów obronnych ( lęk - rezultat rozbieżności między doświadczeniem a obrazem samego siebie)

-ludzie dążą do podtrzymania pojęcia Ja, związanego z pozytywnymi opiniami innych.

3. teoria cech.

- podstawowe cechy ( ujmowane przez Trój - lub Pięcioczynnikowy Model Osobowości) są związane z temperamentem. Poszczególne cechy osobowości wynikają z emocji i nastrojów .

- różnice indywidualne w intensywności afektu , poziomie reaktywności czy różnorodności reakcji nabierają właściwości cech

- brak teorii emocji oraz umiejscowienia ich w ogólnej strukturze afektów

4. teoria społeczno - poznawcza.

- Bandura : znaczenie reakcji afektywnych powstających w efekcie bezpośredniego doświadczenia lub obserwacji.

- lęk u Bandury - powstaje w wyniku braku poczucia własnej skuteczności w stosunku do przewidywanych zdarzeń negatywnych , a depresja w wyniku takiego samego poczucia braku własnej skuteczności w obliczu przewidywanych zdarzeń pozytywnych. ( zatem boimy się kiedy nie potrafimy zapanować nad niebezpieczna sytuacją, a wpadamy w depresje gdy czujemy , że nie damy rady zdobyć czegoś na czym nam zależy).

- Michel w teorii społeczno - poznawczej nie umieszcza emocji na liście podstawowych cech osobowości.

- ograniczony zakres rozpatrywanych emocji przez teorie społeczno - poznawcze

- koncentracja na atrybucjach poznawczych prowadzących do przeżywania emocji

- brak zainteresowania różnicami indywidualnymi czy relacjami pomiędzy różnymi afektami a całościowym funkcjonowaniem człowieka.

5. wnioski :

- z ewentualnym wyjątkiem teorii psychoanalitycznej , główne teorie osobowości nie zwracały uwagi na emocje, poza lękiem i depresją.

- żadna z nich nie traktowała emocji jako podstawowego elementu osobowości.

2. Teorie emocji podstawowych (lub teoria emocji subiektywnie odróżnialnych - Izard) :

• istnieją pewne fundamentalne czy pierwotne emocje , które są uniwersalne.

• wg. Tomkinsa - zainteresowanie/ekscytacja, zadowolenie/radość, zdziwienie/zaskoczenie, ból/cierpienie, niechęć/odraza/pogarda, złość/wściekłość, wsyd/upokorzenie, lęk/groza.

• emocje podstawowe są wrodzone i stanowią część naszego ewolucyjnego dziedzictwa;

• powstały ze względu na wartość adaptacyjną ; sygnalizują konieczność podjęcia działania ; nie uczymy się np. uczucia strachu , uczymy się natomiast, kiedy , gdzie i w reakcji na jaki bodziec to uczucie powinno wystąpić;

• każda z emocji jest powiązana z określonym rodzajem aktywności mięśni twarzy i jej wyrazem; związek wrodzony i uniwersalny; występuje u dzieci , dorosłych i w różnych kulturach ( badania Ekmana i Izarda ) ;

• kultury maja odmienne zasady okazywania emocji.

• emocje tworzą pierwotny system motywacyjny , to one nie popędy mobilizują do działania

• emocje maja zdolność organizowania myśli i działań ( np. wspomnienia zyskują strukturę dzięki powiązaniu z emocją ).

• na skutek cech wrodzonych oraz nabytego doświadczenia ludzie róznią się częstotliwością i intensywnością doznawania poszczególnych emocji .

• na podstawie powiązań emocji z cechami osobowości , stwierdzono stabilność różnic indywidualnych we wskaźnikach poszczególnych emocji w okresie trzyletnim

- związek pomiędzy ekstrawersją a zainteresowaniem , zadowoleniem i nieśmiałością

- związek pomiędzy neurotycznością a smutkiem, wstydem, pogardą , lękiem, poczuciem winy.

3. Emocje a zdolności adaptacyjne.

a ) Lazarus : wiadomości słowne ( uruchamiające obronny mechanizm zaprzeczenia) wyświetlane wraz z drastycznym filmem miały duży wpływ na poziom przeżywanego stresu. Stres wypadkową nasilenia lęku oraz skuteczności procesów obronnych.

• ocena - podstawowy pośrednik w reakcjach stresowych.

• stres występuje wtedy, gdy dany człowiek uważa , że określona sytuacja wymaga od niego wysiłku ponad jego siły, przerasta go albo mu zagraża.

• dwa etapy oceny poznawczej :

- ocena pierwotna - sprawdzamy czy dana sytuacja niesie za soba jakieś zagrożenie albo potencjalne korzyści.

- ocena wtórna - zastanawiamy się w jaki sposób możemy uniknąć trudności, przezwyciężyć je lub zwiększyć prawdopodobieństwo odniesienia korzyści.

Procedura ta ma charakter uniwersalny.

• Kwestionariusz Radzenia Sobie ze Stresem ( tab. 10.3 str. 321) : rozróżnienie pomiędzy reakcjami nastawionymi na problem ( np. probami zamiany sytuacji ) a reakcjami skierowanymi ku własnym emocjom ( np. emocjonalne dystansowanie się, ucieczka, szukanie pomocy u innych ludzi ).

- wnioski :

~~ ludzie różnie oceniają poszczególne sytuacje,

~~ sposób postępowania w trudnych sytuacjach zależy zarówno od osobowości jak i od czynników zewnętrznych,

~~ zorganizowane rozwiązywanie problemów ma większe zalety adaptacyjne niż ucieczka.

• Procesy radzenia sobie obejmują zarówno poziom świadomy jak i nieświadomy.

• Reasumując model Lazarusa kładzie nacisk na :

- poznawcze procesy pośredniczące,

- relacje między jednostką a otoczeniem,

- wpływy osobowości człowieka oraz okoliczności zewnętrznych,

- świadomą i nieświadomą naturę zachodzących procesów.

• Poznawczo - motywacyjno - relacyjna teoria emocji Lazarusa.

- każda emocja ma rdzień relacyjny , określający ewentualną szkodę albo korzyść wynikającą z danej sytuacji .

- rdzeń obejmuje ocenę znaczenia sytuacji dla zrealizowanych celów oraz jej konsekwencje . ( tab. 10.4 str. 323)

- oceny przypominaja atrybucje ( Weiner )

-schemat procesu :

Cele i przekonania wydarzenie ocena pierwotna ocena wtórna emocje działania.

- emocji może wiele, w zależności od związanych z tą sytuacją rdzeni relacyjnych.

-proces ten może przebiegac błyskawicznie, automatycznie czy nieświadomie.

• Teoria Lazarusa a osobowość:

- jednocześnie nomotetyczne i idiograficzne podejście badacza , zwraca uwagę na wspólne elementy wszystkich emocji i procesów adaptacyjnych oraz jednostkowe znaczenia i oceny.

- przyznaje emocjom centralne miejsce w strukturze osobowości, ale za główną przyczynę wszelkich emocji podaje procesy poznawcze oraz znaczenia indywidualne ( zdaniem zwolennikow teorii emocji podstawowych procesy poznawcze mogą , ale nie musza uczestniczyc w wyzwalaniu konkretnych uczuć).

• Tabela 10.5 - Głowne elementy koncepcji emocji i zdolności adaptacyjnych Lazarusa.

1. Koncepcja ta dotyczy zarówno procesów biologicznych, jak i psychologicznych.

2. Obejmuje procesy poznawcze i motywacyjne.

3. Kładzie nacisk na relacje pomiędzy człowiekiem a otoczeniem

4. Omawiając reakcje emocjonalne i sposób postępowania w trudnych sytuacjach , uwzględnia zarówno ich stałość, jak i różnorodność, znaczenie zarówno osobowości człowieka jak i okoliczności zewnętrznych.

5. Koncepcja ta jest jednocześnie nomotetyczna jak i ideograficzna.

3. Emocje a zdolności adaptacyjne a stan zdrowia.

• Rodzaj przezywanych przez nas emocji oraz sposób reagowania na stres mają wpływ na zdrowie psychiczne i fizyczne.

• Wg. psychoanalityków konflikty psychiczne mogą doprowadzić do zaburzeń organicznych - zaburzeń psychosomatycznych.

• Tłumienie - świadome, zamierzone dążenie do usunięcia pewnych myśli czy uczuć ze świadomości.

• Wegner „ teoria paradoksalnych następstw kontroli umysłu „ - w warunkach stresu albo braku czasu dążenie do panowania nad myślami wywołuje niezamierzone efekty paradoksalne , przeciwne od planowanych.

a) badania Pennbakera na skutkami tłumienia emocji .

• długotrwałe tłumienie może prowadzić do zaburzeń psychosomatycznych ( badanie objawów napięcia w zachowaniu u osób oszukujących)

• trzystopniowy model radzenia sobie z traumatycznymi przeżyciami :

- faza 1, ratunkowa - ludzkie myśli i rozmowy krążą wokół traumatycznego wydarzenia, solidaryzacja między ludźmi;

-faza 2, tłumienie - myśli nadał krążą wokół tego wydarzenia, ale przestaje być ono tematem rozmów, zmowa milczenia;

- faza 3, adaptacja - zmniejsza się liczba rozmów i myśli, słabnie stres.

Ilość czasu przypadająca na każdą fazę, uzależniona jest od natury wydarzenia i poziomu związanego z nią stresu.

3

---