Wykład 10
Poznawcze konstruowanie przyszłości
Osobowość a procesy kontroli
podmiotowa kontrola - poczucie sprawstwa
konsekwencje utraty poczucia kontroli
Cele i palny działania
DWIE TRADYCJE W BADANIACH NAD PODMIOTOWA KONTROLĄ
Badania nad tzw. kontrola spostrzeganą, a wiec przekonaniami o kontroli
Badania nad sposobami sprawowania kontroli
CZY CZŁOWIEK MA POTRZEBĘ KONTROLI ?
Pragnienie bycia „ przyczyną zdarzeń”
⇓
motywacja specyficzna dla człowieka
(De Charms, 1968; Deci i Ryan, 2000)
Przekonanie o kontroli i rzeczywista możliwość wywierania wpływu na bieg zdarzeń
⇓
istotny element poczucia własnej wartości
⇓
symboliczna kontrola „nad tym , co tak naprawde nie podlega naszej kontroli”
CO DOWODZI, ŻE LUDZIE DĄŻA DO SPRAWOWANIA KONTROLI ?
Reaktancja psychologiczna
Iluzja kontroli
Egotyzm atrybucyjny
Nierealistyczne planowanie
Myślenie kontrfaktyczne
CZY POTRZEBA BYCIA PRZYCZYNA ZDARZEŃ JEST POWSZECHNA I NIEZALEZNA OD OKOLICZNOŚCI ?
Potrzeba kontroli jest w pewnym sensie zmienna zróżnicowania indywidualnego (Burger, 1992; Mądrzycki,1996; Kuhl, 1995)
W pewnych warunkach ludzie są skłonni do „delegowania” kontroli, czyli zrzekania się swoich mozliwości kontroli na rzecz innych (Miller, 1980; Doliński, 1998)
Dążenie do wywierania wpływu i sprawowania kontroli załamuje się w depresji.
CO DECYDUJE O POCZUCIU KONTROLI?
Poczucie wolności= poczucie autodeterminacji
Kontrola behawioralna - kompetencje
Kontrola poznawcza - wiedza
CO ZMIENIA SIĘ W FUNKCJONOWANIU CZŁOWIEKA , KIEDY PRZYJMUJE ON POSTAWĘ SPRAWCY?
Pozytywne zmiany w procesie działania
Kreatywność
Satysfakcja i zadowolenie
Lepsze radzenie sobie z życiowymi wyzwaniami
DLACZEGO OPTYMIZM JEST KORZYSTNY DLA ZDROWIA PSYCHICZNEGO I FIZYCZNEGO?
Optymizm - pesymizm wg Carvera i Scheiera - uogólnione oczekiwania dotyczące przyszłości
W JAKICH OKOLICZNOŚCIACH TARCIMY POCZUCIE WYWIERANIA WPŁYWU NA BIEG ZDARZEŃ
Nagłe, nieoczekiwane i traumatyczne zdarzenia.
Długotrwałe, niemodyfikowalne sytuacje.
PROCESY ADAPTACJI DO NAGŁYCH I TRAUMATYCZNYCH ZDARZEŃ
Model Klingera
Faza mobilizacji
Faza agresji
Faza depresji
Model Schontza
Faza oddalenia od rzeczywistości
Naprzemiennie występujące:
- faza spotkania z tragedią
faza wycofywania się
Model Taylor
Zrozumienie swojej sytuacji
Odzyskiwanie poczucia wpływu
Umacnianie się w poczuciu własnej wartości
KONSEKWENCJE WPŁYWANIA NA OBIEKTYWNIE NIEMODYFIKOWALNE SYTUACJE
Zjawisko wyuczonej bezradności u ludzi
Model atrybucyjny Abramson, Teasdale, Seligman
Koncepcja egotystyczna Frankela i Snydera
Informacyjny model bezradności Kofty i Sędka
CELE I PLANY DZIAŁANIA - POZNAWCZE KONSTRUOWANIE PRZYSZŁOŚCI
Poznawcze konstruowanie przyszłości - wyznaczanie celów, budowanie planów - kontrola nad biegiem zdarzeń
Działanie (aktywność intencjonalna) - kontrola i rozwój osobowości
Cele - motywacja poznawcza
ORGANIZACJA SYSTEMU CELÓW
System hierarchicznie zorganizowany
Cele ogólne (abstrakcyjne) - dystalne - system Ja
Cele konkretne - proksymalne (konkretyzacja celów dystalnych i aktualny kontekst)
Integracja celów : kongruencja i koherencja (horyzontalna i wertkalna)
W JAKI SPOSÓB CELE WPŁYWAJA NA DZIAŁANIE
Model Carvera i Scheiera
Redukcja rozbieżności (unikanie zbieżnosci)
Operacja kontroli zachowania
Porównanie ze standardem
Korekcja błędu
Emocje jako reakcja na tempo usuwania rozbieżności
Rola autokoncentracji
Realizacja celów a emocje
Koncepcje celowe współczesnej psychologii osobowoŚci
PLANY ŻYCIOWE WG MĄDRZYCKIEGO
Plan życiowy to pewna całość obejmująca stworzony przez jednostkę lub dowolnie przyjęty cel główny wraz z celami pomocniczymi, czy instrumentalnymi oraz ogólnymi zasadami ich operacjonalizacji.
(Mądrzycki, 2002)
WYZNACZNIKI PLANÓW ŻYCIOWYCH
Przyszłościowa perspektywa czasowa
Zdolność do odraczania gratyfikacji
Motywacja wewnętrzna