Ankieta jest techniką gromadzenia informacji polegającą na wypełnianiu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub częściowej obecności ankietera (wg Pilcha)
Ankiety przeważnie są anonimowe, co zwiększa prawdziwość otrzymywanych odpowiedzi, zwłaszcza gdy pytamy o rzeczy kłopotliwe, intymne. Rzadko w badaniach wykorzystuje się ankietę jawną, w której wymagane jest podanie nazwiska bądź danych po których można osobę badaną zidentyfikować. Tworząc ankietę, należy sformułować, jasne, zwięzłe pytania, które nie będą uciążliwe bądź nużące dla respondenta, gdyż może to wpłynąć na prawidłowość otrzymanych wyników. Istotna jest również kolejność zadawanych pytań, tak by odpowiedź na pierwsze pytania, ukierunkowywały dalsze odpowiedzi i ułatwiały odpowiedzi na nie. Zwracając się do respondenta unikamy bezosobowych form, zastępując je w zależności od wieku badanych osób słowami: „Ty”, „Wy”, „Pan”, „Pani”, „Państwo”. Badanie zaczynamy od pytania ogólnego i wraz z kolejnymi pytaniami dodajemy coraz to większą liczbę szczegółów. Nie bez znaczenia jest również odpowiednio dobrana grupa respondentów, która najrzetelniej będzie wstanie udzielić odpowiedzi.
Ze względu na sposób, rozprowadzania kwestionariusza ankiet wśród badanych, wyróżniamy:
technika ankiety audytoryjnej - metoda polega na rozprowadzeniu przez badającego ankiet, oraz zebranie uzupełnionych już dokumentów,
technika ankiety pocztowej - polega na rozsyłaniu za pomocą poczty, kwestionariusza wraz z instrukcją do specjalnie wybranej grupy respondentów,
technika ankiety prasowej - polega na umieszczeniu ankiety wraz z instrukcją na łamach gazety, czasopisma, oraz rozpowszechnieniu jej.
Inne rodzaje ankiet:
Ankieta ogólnodostępna najczęściej stosowana w badaniach konsumpcji kulturalnej do badania różnego typu publiczności, wyłożona w odpowiednim miejscu, w którym musi być uzupełniona i zwrócona. Musi być krótka. Musi dotyczyć spraw ważnych i interesujących. Musi zawierać bardzo jasno sformułowane pytania. Jest w pełni anonimowa. W formie aranżacyjnej musi znajdować się jasna informacja co do sposobu zwrotu tej ankiety. Zbiorowości do badania dobierane są za pomocą doboru samorzutnego. Wnioski z reguły są wnioskami sprawozdawczymi.
ankieta dołączona do zakupionych towarów. Zwrot następuje pocztą w dołączonej kopercie ze znaczkiem.
ankieta telefoniczna, radiowa i telewizyjna - w przypadku ankiety telefonicznej zwrot i ankieta jest przez telefon, a radiowa i telewizyjna zwracana jest pocztą.
W ankiecie wyróżnić możemy trzy rodzaje pytań kwestionariuszowych: otwarte, zamknięte i półotwarte.
Pytania otwarte, polegają na całkowitej swobodzie wypowiedzi respondenta, dzięki czemu osoba badająca ma możliwość poznania nowych aspektów określonego problemu. Najczęściej pytamy w nich o opinie, fakty, źródła informacji, wiedzę czy motywy.
Pytania zamknięte narzucają z góry możliwe odpowiedzi, nie dając możliwości indywidualnego wypowiedzenia się. W propozycjach odpowiedzi najczęściej używa się słów: tak, nie, rzadko, czasami, często. W pytaniach zamkniętych możemy zaznaczyć, że odpowiedzi są jednokrotnego bądź wielokrotnego wyboru.
Pytania półotwarte są pośrednią formą między pytaniami otwartymi i zamkniętymi. „Każde z pytań półotwartych przewiduje wybór spośród przewidzianych z góry odpowiedzi i jednocześnie umożliwia swobodne wypowiedzi osób badanych na zadany w pytaniu temat.” (M. Łobocki, 1999, s. 255)
Zestaw wszelkich możliwych odpowiedzi stosowanych w pytaniach zamkniętych i półotwartych nazywamy kafeterią.
Każdy kwestionariusz powinien spełniać funkcje:
powinien przełożyć teoretyczną problematykę badań na konkretne pytania zadawane respondentom
uzyskane przez respondentów odpowiedzi powinny dostarczać tych informacji, na których zależy badaczowi
powinien nakłaniać respondenta do udzielania odpowiedzi, przy jednoczesnym ułatwieniu mu sposobu ich sformułowania
powinien być tak skonstruowany, by umożliwić ilościową i jakościową analizę dostarczonego materiału
Kwestionariusz ankiety powinien składać się z następujących części:
Części wstępnej
Pytań skierowanych do respondentów
Części końcowej - podziękowanie za udział w badaniach
Część wstępna:
W tej części badacz umieszcza informacje na temat placówki prowadzącej badania (na ogół nazwę tę wraz z adresem umieszcza się w lewym górnym rogu pierwszej strony kwestionariusza) w prawym górnym rogu umieszczamy przedmiot lub podmiot badań. Kolejnym elementem tej części jest jej tytuł. Wskazane jest, choć niekonieczne umieszczenie tytułu również na pierwszej stronie kwestionariusza (powinien być krótki, raczej w trybie oznajmującym, nie powinien zawierać słów niejasnych lub wzbudzających wątpliwości.
Najistotniejszym elementem pierwszej części kwestionariusza jest wprowadzenie (odezwa do respondenta). Powinno ono zawierać:
cel badań
zapewnienie o poufności zebranego materiału lub anonimowego charakteru badań
uzasadnienie wyboru respondenta do badań
instrukcje dotyczącą sposobu wypełniania kwestionariusza
apel o poważne potraktowanie badań, w związku z tym udzielenia szczerych odpowiedzi
podziękowanie za wzięcie udziału w badaniach
Pytania skierowane do respondentów:
Pytanie wprowadzające - przygotowują one respondenta do zagadnień poruszanych w całym kwestionariuszu
np. Co wg Pani/Pana oznacza słowo patriotyzm?
Pytania o opinię - odnoszą się do sposobu postrzegania przez respondenta pewnych faktów, procesów czy zjawisk oraz do ich oceniania
np. Jakie znaczenie mają Pani/Pana zdaniem media w wychowaniu młodzieży?
Pytania o fakty - dotyczą uzyskania informacji o pewnych zjawiskach lub faktach a nie opinii o nich czy postaw wobec nich
np. Czy Karol Wojtyła był papieżem?
Pytania o wiedzę
np. Czy Andrzej Wajda jest?:
piosenkarzem
malarzem
reżyserem
Pytania o źródła informacji
np. Skąd Pani/Pan czerpie informacje o politycznych problemach swojego regionu?
Pytania o motywy
np. Jakie powody skłaniają Panią/Pana do szukania rozrywki poza domem?
Pytania o sugestie
np. Jakie formy działania powinien Pani/Pana zdaniem podjąć ruch na rzecz obrony zwierząt w państwa mieście?
Rodzaje pytań zamkniętych
1. Pytanie z wyborem( jest to też pytanie o dane demograficzne)
Zaznacz poprzez otoczenie kółkiem swoja płeć:
A. kobieta B. mężczyzna
2. Pytanie wprowadzające do pytania właściwego
Czy uczęszczasz na zajęcia świetlicowe?
A. tak B. nie
( jeśli zaznaczyłeś/łaś „tak” przejdź do następnego pytania, jeśli „nie” , pomiń je)
3. Pytanie ze skalą szacunkową trójstopniową
W jakim stopniu zajęcia świetlicowe, w których uczestniczysz, spełniają Twoje oczekiwania?
A. Całkowicie spełniają
B. Częściowo spełniają
C. Wcale nie spełniają
4. Pytanie z ukrytą opcją , albo zamknięte przez alternatywę odpowiedzi ( jednocześnie jest to pytanie demograficzne)
Ile masz lat?....................................
5. Pytanie z rangami (badany musi przypisać rangi ważności każdej odpowiedzi)
Jaki rodzaj zajęć w świetlicy najbardziej ci odpowiada? ( najbardziej odpowiada mi 1, mniej 2 itd.)
( ) gry stolikowe,
( ) zabawy ruchowe,
( ) gry i zabawy psychologiczne,
( ) oglądanie programów w TV i filmów na wideo,
( ) słuchanie muzyki,
( ) spacer i zajęcia na powietrzu,
( ) zajęcia plastyczno - techniczne,
( ) zajęcia tematyczne,
( ) odrabianie lekcji.
6. Pytanie ze skalą szacunkową Likerta
Mój nauczyciel świetlicowy jest osobą z którą zawsze mi pomaga.
A. zdecydowanie się zgadzam
B. raczej się zgadzam
C. trudno powiedzieć
D. raczej się nie zgadzam
E. zdecydowanie się nie zgadzam
Część końcowa:
W zakończeniu opisywanego narzędzia badawczego powinno znaleźć się przede wszystkim podziękowanie skierowane do respondenta za wzięcie udziału w badaniach bez względu na to, czy zostały juz umieszczone w pierwszej części kwestionariusza. Ważne jest też umieszczenie w tym miejscu prośby skierowanej do respondenta o sprawdzenie czy udzielił on odpowiedzi na wszystkie postawione mu pytania. W końcowej części można też pozostawić trochę miejsca wraz z prośba do respondenta, by zechciał tam wpisać własne uwagi na temat badań.
Na końcu kwestionariusza ankiety umieszczamy metryczkę (wszelkie zamieszczone w niej dane traktowane będą przez respondenta jako zmienne niezależne - płeć, wiek, wykształcenie, miejsce zamieszkania, dochód, liczba dzieci w rodzinie).
W przypadku stosowania ankiety wskazane jest przeprowadzenie badań pilotażowych. Pomogą one zweryfikować ewentualne błędy zawarte w kwestionariuszu (np. niezrozumienie pytania, niejasność co do sposobu wyboru odpowiedzi).
Ankieta jest niezastąpiona w badaniach pedagogicznych jako narzędzie poznawania cech zbiorowości, faktów, opinii o zdarzeniach, trudniej zaobserwować przy jej pomocy bardziej złożone problemy środowiska wychowawczego. Może spełniać pożyteczną rolę początkowym etapie badań, gdy chcemy zdobyć wiedzę wyjściową a w miarę ogólną do przygotowania dalszych, bardziej szczegółowych badań.
Źródło:
Gruszczyński L.A., Elementy metod i technik badań socjologicznych, Śląskie Wydawnictwa Naukowe, Tychy 2002.
Gruszczyński L.A., Kwestionariusze w socjologii, Wyd. UŚ, Katowice 2003.
Łobocki, M., Metody badań pedagogicznych, Warszawa: PWN, 2001
Pilch T., Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 1995.
1