Pieniądz- wszystko, co jest powszechnie akceptowane jako środek regulowania zobowiązań.

Funkcje pieniądza:

-tezauryzacji- przechowywanie siły nabywczej, brak kosztów transformacji (ujęcie statyczne pieniądza)

-środek wymiany- podlega wymianie na inne towary (ujęcie dynamiczne)

-miernik wartości

-środek płatniczy- środek regulowania zobowiązań (ujęcie dynamiczne)

-pieniądz międzynarodowy (SDR- specjalne prawa ciągnienia)

Formy pieniądza:

-gotówkowe: bilon (pieniądz zdawkowy), banknot (bilet bankowy), pieniądz kruszcowy

-bezgotówkowe

Rozliczenia pieniężne:

-gotówkowe: wręczenie gotówki, czek gotówkowy, przekaz bankowy, przekaz pocztowy

-bezgotówkowe: czek rozrachunkowy, przelew, akredytywa, polecenie zapłaty, inkaso, weksel, karty płatnicze

Cechy pieniądza współczesnego:

-pieniądz papierowy

-państwowy- państwo jest gwarantem pieniądza

-pieniądz jest zagwarantowany jedynie dobrami i usługami

-pieniądz kredytowy (żyrowy)

Finanse- ogół zjawisk ekonomicznych związanych z ruchem pieniądza tj. z procesem gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych.

Finanse- zasoby pieniężne, operacje tymi zasobami i normy prawne je regulujące.

Procesy pieniężne:

-proces kreacji, tworzenia pieniądza, następuje w systemie bankowym

-proces cyrkulacji (krążenia)

-proces osiadania (zamrażania)- tak powstają oszczędności; pełni funkcję tezauryzacji

-proces budżetowania- kształtowanie relacji między wpływami i wydatkami

Różnice	Finanse publiczne	Finanse prywatne
Zaspokajanie potrzeb	Ogółu	Jednostek
Kontrola	+	-
Gromadzenie środków	Przymusowy charakter	Brak przymusu

Zjawiska finansowe- stanowią część zjawisk pieniężnych. Obejmują one zjawiska związane z cyrkulacją pieniądza, czyli są to te zjawiska pieniężne, w których pieniądz występuje w ujęciu dynamicznym.

Zjawiska finansowe:

1. Kryterium przedmiotowe (wiąże się ono z tytułem gromadzenia i rozdysponowania środków pieniężnych):

-zjawiska ekwiwalentne- zjawiska, które charakteryzuje obustronne świadczenie np. kupno, sprzedaż

-zjawiska transferowe- (zasiłki, podatki, cła, renty, emerytury) w przypadku tych zjawisk nie występuje wzajemność świadczenia, świadczenie ma charakter jednostronny; brak regulacji rynkowej

-zjawiska kredytowe- zjawiska związane z operacjami kredytowymi banków.

2. Kryterium podmiotowe:

-finanse publiczne

-finanse ludności

-finanse przedsiębiorstw

-finanse banków

-finanse instytucji non- profit

-finanse ubezpieczeń

-finanse międzynarodowe

Przepływy finansowe dzielimy na:

1. Przepływy jednokierunkowe:

-otrzymywanie wynagrodzeń za pracę

-zapłata za produkty i usługi

-regulowanie zobowiązań z tytułu: podatków, ubezpieczeń, opłat, ceł, ubezpieczeń społecznych

-świadczenia socjalne dla gospodarstw domowych

-dotacje dla przedsiębiorstw

-płatności odsetkowe od depozytów, kredytów, pożyczek

-przepływy w ramach tego samego sektora

-opłaty i zobowiązania z tytułu dostaw między przedsiębiorstwami

2. Przepływy dwukierunkowe:

-zaciągnięte pożyczki, kredyty, emisja obligacji oraz ich zwrot

-przyjęcie i wypłata depozytów bankowych

-zakup akcji i wypłata dywidend i sprzedaż akcji

-lokata w funduszach inwestycyjnych i wypłata zysku funduszu dla inwestorów

-płatności składek z tytułu ubezpieczeń gospodarczych (składka jest zapłatą za świadczenie, ale wypłata odszkodowania ma charakter warunkowy)

Finanse publiczne- publiczne zasoby pieniężne, operacje tymi zasobami i normy prawne je regulujące.

Klasyczna nauka o finansach publicznych- nauka skarbowości, bada procesy i zjawiska związane z tworzeniem funduszy publicznych.

Nowoczesna nauka o finansach publicznych- nie ogranicza się do gospodarki funduszami publicznymi. Wyjaśnia ich treść społeczną, stara się uchwycić związki przyczynowo- skutkowe między gromadzeniem środków publicznych a procesami gospodarowania, procesami społecznymi i procesami politycznymi.

Nauka o finansach publicznych zajmuje się następującymi problemami:

-określa zapotrzebowanie władz publicznych na środki finansowe

-bada sposoby zaspokojenia popytu władz publicznych na środki finansowe

-określa skutki kształtowania popytu przez środki publiczne i ich wpływ na przebieg procesów społeczno- gospodarczych

-określa udział środków publicznych w finansowaniu poszczególnych dziedzin

-bada efektywność planowania i wydatkowania środków publicznych pod kątem realizacji założonych celów

Finanse publiczne są przedmiotem regulacji konstytucyjnej.

-państwo socjalne „opiekuńcze”

-państwo liberalne „stróż”

Konstytucje z punktu widzenia zawartych w nim unormowań (z punktu widzenia finansów publicznych) dzielimy na trzy grupy:

-w szerokim zakresie obejmuje regulacje dotyczące finansów publicznych; Belgia, Holandia, Finlandia, Szwecja

-ogranicza się jedynie do podkreślenia ustawowej formy budżetu, określenia zasad budżetowych; Włochy, Niemcy, Czechy, Hiszpania, Grecja

-w minimalnym zakresie regulują sprawy finansów publicznych, głównie budżet państwa; Bułgaria, Francja, Austria

Czynniki wpływające na funkcje finansów publicznych:

1. Ekonomiczne

-łagodzenie cykli koniunkturalnych

-dostęp do wiarygodnej informacji rynkowej

-likwidowanie tzw. negatywnych efektów działalności gospodarczej

2. Społeczno- polityczne

-uaktywnianie społeczności lokalnych

-zaspokajanie potrzeb zbiorowych społeczeństwa

-ochrona grup najsłabszych ekonomicznie

Dobra:

1. Prywatne

2. Publiczne

a) czyste dobra publiczne

b) dobra społeczne

-oświata

-opieka medyczna

Funkcje finansów publicznych:

-alokacyjna

-redystrybucyjna

-stabilizująca

-rozdzielcza

-kontrolna

-fiskalna

-stymulująca

Dwa podstawowe instrumenty stabilizowania gospodarki:

-podatki

-wydatki

Dwie formy ich wykorzystywania:

-automatyczne stabilizatory koniunktury (w przypadku podatków- zasiłki dla bezrobotnych)

-dyskrecjonalne (uznaniowe)

- wskaźnik świadczący o alokacji środków publicznych (w Polsce ok. 44%)

- wskaźnik określający skalę redystrybucji (w Polsce około 40%)

Budżet - Zestawienie przewidywanych dochodów i wydatków związku publiczno - prawnego na ustalony z góry okres (rok budżetowy), uchwalony w formie ustawy (budżet państwa) lub uchwały ( budżet gmin )

Budżet z łac. Bulga -skórzana torba do gromadzenia pieniędzy.

Czynniki które wpłynęły na rozwój budżetu:

1. Rozwój stosunków towarowo pieniężnych

2. Oddzielenie majątku państwa od majątku królewskiego

3. Rozwój parlamentaryzmu

4. Rozwój zadań socjalnych państwa

5. Rozwój zadań gospodarczych państwa

6. Rozwój międzynarodowych stosunków gospodarczych i finansowych

7. Procesy integracyjne

1504r - sejm w Piotrkowie, nastąpiło rozdzielenie skarbu królewskiego i publicznego

1768r - uchwalono pierwszy budżet, obejmował on dochody i wydatki królestwa polskiego i litewskiego

Cechy budżetu:

- strumieniowość

- fundusz scentralizowanych zasobów pieniężnych

- dochody gromadzone na zasadzie bezzwrotności

- uchwalany na jakiś czas w określonej formie

- służy realizacji zadań państwa

- gromadzenie środków w sposób przymusowy

- instrument zarządzania

- nie jest jedynym instrumentem oceny

- alert normatywny - jest ustawą

Funkcje budżetu:

1. Ekonomiczne

- redystrybucyjna (rozdzielcza)

- stabilizacyjna

- alokacyjna

- fiskalna

- kredytowa, bodźcowa

2.Polityczne

- ustrojowa, wskazuje na pewne relacje pomiędzy władzą wykonawczą a ustawodawczą

- demokratyczna

- prawna

- administracyjna

3.Kontrolne

- koordynacyjna

- ewidencyjno - kontrolna

Zasady budżetowe - postulaty sformułowane pod adresem budżetu

1. Równowagi- budżet musi być równoważony, tzn. wydatki i dochody powinny być takie same

2. Zupełności- powszechności

3. Jedności formalnej- budżet musi być jednym dokumentem lub wieloma ściśle powiązanymi ze sobą

4. Jedności materialnej- ogólność dochodów- nie są im przypisane konkretne wydatki

5. Szczegółowość- planowanie dochodów i wydatków; nadmierna szczegółowość i ogólność jest zła

6. Jawność- każdy ma dostęp do budżetu

7. Przejrzystość- konkretna konstrukcja

8. Realność- pasować do rzeczywistości

9. Zasada uprzedniości- powinien być zrobiony przed wejściem w życie

10. Gospodarność- oszczędność i racjonalność

11. Operatywność- podmiotowa konstrukcja budżetu

12. Jednoroczność

13. Polityczność

Budżet państwa jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa; sądów i trybunałów; administracji rządowej.

Ponadto ustawa budżetowa zawiera zestawienie przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych i środków specjalnych; plany przychodów i wydatków państwowych funduszy celowych; zestawienie dotacji dla państwowych agencji fundacji z udziałem skarbu państwa.

W budżecie państwa tworzy się dwa rodzaje rezerw:

1. Rezerwy ogólne - rezerwa ogólna nie może przekroczyć 0,2% wydatków budżetowych

2. Rezerwy celowe - suma rezerw celowych nie może przekroczyć 5% wydatków budżetowych

Klasyfikacja budżetowa

Dochody i wydatki budżetu państwa oraz przychody i rozchody klasyfikuje się według:

1. Części odpowiadającym organom władzy państwowej, kontroli, ochrony prawa, sądów i trybunałów oraz administracji rządowej

2. Według działów i rozdziałów określających rodzaj działalności

3. Paragrafów określających rodzaj dochodów, przychodów lub wydatków

W odrębnych częściach budżetu państwa ujmuje się:

- subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego

- rezerwę ogólną

- rezerwy celowe

- obsługę długu skarbu państwa

- przychody i rozchody związane z finansowaniem deficytu i rozdysponowaniem nadwyżki budżetowej

Procedura budżetowa- zasady postępowania organów państwowych lub samorządowych oraz jednostek realizujących budżet w trakcie planowania, uchwalania, wykonywania i kontroli wykonania budżetu.

Etapy:

1. Tryb przygotowania budżetu

2. Opracowanie założeń budżetu państwa

3. Przygotowanie wstępnego projektu budżetu

4. Zatwierdzenie wstępnego budżetu przez Radę Ministrów

5. Opracowanie projektu części budżetowych

6. Konsultacje między- resortowe

Dysponenci pierwszego stopnia(główni)- ci, którzy odpowiadają częściom klasyfikacji budżetowej np. ministerstwa itd.

Mają prawo przekazania środków podmiotom niższego szczebla. Dysponenci drugiego stopnia podlegają głównym. Dysponenci trzeciego stopnia wydatkują środki i nie mogą ich przekazywać.

Projekt ustawy budżetowej jest przekazany pod obrady radzie ministrów- mają czas do 30 września.

Tryb uchwalania budżetu

Występują trzy czytania budżetu

-ekspoze

Po 5 czytaniach następuje uchwalenie ustawy budżetowej. Prezydent w przypadku ustawy budżetowej ma 7 dni na podpisanie ustawy bądź zgłoszenie do trybunału konstytucyjnego.

Rada ministrów sprawuje ogólny nadzór nad wykonaniem budżetu państwa zaś minister finansów ogólny kontrolę.

Dysponenci części budżetowych sprawują nadzór i kontrolę nad całością gospodarki finansowej podległych im jednostek.

Pełne i terminowe wprowadzenie budżetu

Blokowanie wydatków następuje w przypadku stwierdzenia:

-niegospodarności

-opóźnień w realizacji zadań

-nadmiaru posiadanych środków

-naruszania zasad gospodarki finansowej

Decyduje o blokowaniu minister finansów w całym budżecie, inni ministrowie w zakresie własnych budżetów, wojewodowie wobec budżetów im podległych i rada gminy w przypadku budżetu gminy.

Zmiany wydatków:

-przenoszenie wydatków (minister finansów)

-wydatki dodatkowe

Dysponenci części budżetowych mogą dokonywać przeniesień między rozdziałami a paragrafami klasyfikacji budżetowej w ramach danej części i działu państwa.

Wydatki dodatkowe

Rada ministrów dysponuje rezerwą a rezerwami dysponuje minister finansów.

Wydatki niezrealizowane wygasają na koniec roku.

Obsługę bankową budżetu państwa realizuje NBP.

Tryb kontroli wykonywania budżetu

Dwie formy kontroli:

-zewnętrzna

-wewnętrzna- NIK, prezydent, parlament

Rada ministrów przedstawia sejmowi i NIK sprawozdanie roczne z wykonania budżetu do 30 czerwca.

Dochody publiczne

-bezzwrotne

-zwrotne

-daniny publiczne

-dochody z praw majątkowych

-pozostałe dochody

-dochody bieżące (głównie podatki)

-dochody majątkowe

Dochody budżetu państwa

1. Dochody podatkowe (stanowią ok. 90% dochodów budżetu państwa):

a) podatki pośrednie: od towarów i usług (40%); akcyzowy (20%); od gier

b) podatek dochodowy od osób prawnych (mniejszy udział w dochodach- ok. 10%)

c) podatek dochodowy od osób fizycznych (większy udział w dochodach- powyżej 20%)

2. Cło

3. Dochody niepodatkowe

4. Dochody z prywatyzacji

Wydajność fiskalna państwa- zdolność państwa do wygenerowania określonej ilości dochodu.

Podział wydatków

-wydatki bieżące- ponad 90%

-wydatki kapitałowe- stanowią niecałe 10% wydatków ogółem

-finalne (nabywcze)

-transferowe

-stałe

-zmienne

Prawo Wagnera- prawo stałego wzrostu wydatków publicznych

Przyczyny wzrostu wydatków publicznych

-przyczyny gospodarcze

-przyczyny socjalne

-przyczyny historyczne

-przyczyny polityczne

-przyczyny ekonomiczno- społeczne

-sytuacja międzynarodowa

-koniunktura ekonomiczna

Metody kształtowania wydatków

-metoda historyczna

-metoda zadaniowa (w zależności od potrzeb)

-metoda popytowa

-metoda ekspertów

Wydatki budżetu państwa dzielimy na:

-bieżące

-wydatki na obsługę długu skarbu państwa, wydatki z tytułu:

a) oprocentowania i dyskonta skarbowych papierów wartościowych

b) oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek

c) wypłaty związane z udzielonymi przez Skarb Państwa poręczeniami i gwarancjami

-majątkowe (kapitałowe)- obejmują w szczególności: wydatki na zakupi objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego

-inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych

-dotacje celowe na finansowanie kosztów realizacji inwestycji

Podmioty o największych wydatków:

-Państwowe fundusze celowe

-Budżet państwa

-Budżet gmin

-Kasy chorych

Największe wydatki są w działach:

-ubezpieczenia społeczne

-finanse

-opieka społeczna

Deficyt budżetowy

Saldo sektora finansów publicznych

Saldo pierwotne= dochody - wydatki pomniejszone o koszty obsługi długu państwowego

Saldo majątkowe= dochody bieżące - wydatki bieżące

Saldo ogólne i saldo krajowe

Saldo kasowe

Saldo memoriałowe

Saldo nominalne

Saldo realne

Rodzaje deficytów budżetowych

-strukturalny

-rzeczywisty

-cykliczny= deficyt rzeczywisty - deficyt strukturalny

Źródła deficytu

-nadmierne wydatki

-zbyt niskie dochody

Sposoby finansowania deficytu budżetowego

-emisja skarbowych papierów wartościowych

-zaciąganie pożyczek i kredytów w bankach komercyjnych

-dochody z prywatyzacji

-nadwyżki środków z lat poprzednich

-finansowanie przez bank centralny- od 1998 NBP nie może finansować deficytu

Skarbowe papiery wartościowe

-bony skarbowe- instrumenty hurtowe z terminem wykupu do 1 roku (najczęściej emitowane są 13-tygodniowe, 26- tygodniowe, 52-tygodniowe), emitowane z dyskontem

-obligacje skarbowe- instrumenty rynku kapitałowego, kapitałowego terminem wykupu powyżej 1 roku

Dług publiczny- zobowiązanie państwa wobec społeczeństwa; całość zobowiązań władz publicznych

Dług publiczny

-krótkoterminowy

-długoterminowy

-krajowy (62,6% długu publicznego)

-zagraniczny (37,4% długu publicznego)

-dobrowolny

-przymusowy

-brutto (całość zadłużenia)

-netto (dług publiczny brutto - należności)

-nominalny

-realny

-rzeczywisty

-potencjalny

Koszty obsługi długu publicznego zależą od:

-wielkości długu

-sposobu finansowania

-od budowy instrumentów, które finansują

Koszty obsługi długu publicznego stanowią ok. 3% PKB

1. Klub paryski- zrzeszenie rządów i agend; największy polski wierzyciel

2. Klub londyński-zrzeszenie podmiotów prywatnych i banków komercyjnych

3. Bank Światowy

4. Wierzyciele indywidualni

Dług publiczny nie może być większy niż 60% PKB a deficyt budżetowy- większy niż 3% PKB.

Około 90% długu publicznego jest finansowana przez emisję skarbowych papierów wartościowych.

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

---