1. Przesłanki powstania gospodarki towarowej (proces wymiany).

Gospodarka towarowa wyłoniła się z gospod. naturalnej, gdy zostały spełnione dwie przesłanki: społeczny podział pracy (wyodrębnienie się rolnictwa z pasterstwa, rzemiosła z rolnictwa i kupiectwa), odosobnienie producentów, czyli ekonomiczne wyodrębnienie się producentów na bazie prywatnej własności środków produkcji.

1. społeczny podział pracy

Polega on na tym, że w społeczeństwie wyodrębniają się pewne grupy ludzi trudniące się określoną produkcją. Podział pracy pozwala każdej jednostce wytwarzać dobra lub świadczyć usługi, które potrafi ona wykonywać relatywnie najlepiej, a ponadto jest ona w stanie doskonalić te umiejętności. Podziałowi pracy musi towarzyszyć wymiana. Przełomowe znaczenie dla rozwoju gospodarki rynkowej miały trzy wielkie społeczne podziały pracy: 1-wyodrębnienie się rolnictwa z pasterstwa, 2-wyodr. się rzemiosła z rolnictwa, 3-wyodr. się klasy kupców i rozwoju handlu.

2. odrębność ekonomiczna wytwórców

Jest to drugi niezbędny warunek istnienia gospodarki towarowej. Występuje ono wówczas, gdy producent jest właścicielem środków produkcji. Odosobnionym producentem jest każdy, kto może dysponować wytworzonym przez siebie produktem.

2. Cechy gosp. towarowej (prostej i rozwiniętej).

Gospodarka naturalna - to proces wytwarzania dóbr ekonomicznych, który ma na celu zaspokojenie potrzeb samego wytwórcy i wspólnoty do której on należy.
Cechy gospodarki naturalnej:

• naturalny podział pracy (mężczyzn, kobiet, dzieci, starców)

• praca ręczna

• proste metody i narzędzia pracy

• niska wydajność pracy i niewielka dynamika jej wzrostu

• sporadycznie tylko powstaje nadwyżka ekonomiczna, która może być przeznaczona do wymiany

• sporadycznie występuje przypadkowa forma wymiany bezpośredniej (wymiana jednego produktu na inny)

Przesłanki aby gospodarka towarowa zaistniała w ramach gospodarki naturalnej:

• musi pojawić się i umocnić społeczny podział pracy (pojawienie się zawodów)

• wykształcenie się odrębności ekonomicznej gospodarujących podmiotów, u podstaw czego leży prywatna, indywidualna własność środków produkcji.

Prywatni właściciele środków produkcji są właścicielami wytworzonych przy ich pomocy dóbr.

Prosta gospodarka towarowa - proces wytwarzania dóbr ekonomicznych, w którym oprócz możliwości zaspokajania własnych potrzeb wytwórcy i wspólnoty, do której należy powstaje nadwyżka ekonomiczna przeznaczona do wymiany.

Cechy gospodarki towarowej:

• społeczny podział pracy

• dominuje praca ręczna

• proste metody i narzędzia

• rośnie wydajność pracy i w wyniku tego nadwyżka ekonomiczna

• powstają kolejne rynki towarów i usług

• rozwijają się coraz doskonalsze formy wymiany (rozwinięta ogólna pieniężna)

Akumulacja pierwotna kapitału - historyczny proces tworzenia się kapitałów oraz wolnej prawnie lecz pozbawionej środków produkcji siły roboczej. Umożliwia on powstanie gospodarki kapitalistycznej (rozwinięta gospodarka rynkowa towarowa)
Komentarz: W pewnym okresie gospodarki towarowej rozwój miast natrafiał na przeszkodę pod postacią pańszczyzny - człowiek nie był wolny. W Europie Kodeks Napoleona likwiduje pańszczyznę. Chłop jest jednak nadal pozbawiony środków produkcji. Powstaje wówczas przymus ekonomiczny dla wolnej siły ekonomicznej zdolnej do pracy.

Rozwinięta gospodarka rynkowa (towarowa) - to proces masowej produkcji towarów i świadczenia usług, które są następnie sprzedawane na rozwiniętych i wyspecjalizowanych rynkach w celu uzyskania jak największego zysku.
Cechy:

• wysoko rozwinięty i stale pogłębiający się społeczny podział pracy

• dominują sprawne metody zarządzania

• występują mechaniczne i zautomatyzowane sposoby wytwarzania dóbr

• obserwujemy wysoki poziom i stały, coraz szybszy wzrost społecznej wydajności pracy

• dobra ekonomiczne w przytłaczającej części przyjmują formę towarowo-pieniężną

• występują dobrze rozwinięte wszystkie rodzaje rynku

• stale doskonalone są pieniężne formy wymiany

Determinanty rozwoju współczesnej gospodarki rynkowej:

• szybka akumulacja kapitału

• oparty na badaniach naukowych postęp techniczny i organizacyjny

• rozwój i zróżnicowanie rynku pracy

• rozbudowa i udoskonaleni infrastruktury społeczno-gospodarczej

• upowszechnianie się demokratycznych form rządzenia

• umacnianie się zasady, doktryny wolności gospodarczej (laissez feire)

• stosowanie interwencjonizmu państwowego, przyjęcie koncepcji ekorozwoju

Etapy rozwoju kapitalizmu:

1. Pocz. XVIII w. do 70' XIX - kapitalizm wolnokonkurencyjny (wielka ilość drobnych przedsiębiorstw konkurujących ze sobą)

2. 70' XIX w. do 30' XX w. - kapitalizm monopolistyczny (wielkie przedsiębiorstwa, kryzys, monopole)

3. 30' XX w. do dziś - kapitalizm państwowo-monopolistyczny, zawierający interwencjonizm państwowy

Praca w klasycznej szkole ekonomi i jej dwoisty charakter.

A. Smith (1723-1790)

Sztandarowe hasło: Praca jest podstawowym źródłem bogactwa narodu. Praca według tej teorii ma dwoisty charakter.

Dwoisty charakter oznacza, że każdy proces pracy w wyniku, którego powstaje jakieś dobro ekonomiczne jest jednocześnie nierozerwalnie zarówno procesem pracy konkretnej jak i abstrakcyjnej.

Praca konkretna - to praca określonego rodzaju wymagająca określonych umiejętności i posługiwania się określonymi środkami produkcji. Nadaje ona dobru ekonomicznemu (które w gospodarce rynkowej z reguły staje się towarem) określone cechy fizyczno-chemiczne, które decydują o jego użyteczności.

Praca abstrakcyjna - proces wydatkowania energii mięśni, nerwów i umysłu człowieka uznany za społecznie użyteczny (akceptowany przez społeczeństwo).
Praca konkretna to to co różni od siebie poszczególne zawody i prace. Praca abstrakcyjna to co łączy ze sobą poszczególne procesy pracy.
 

Towar i jego właściwości

Towar - to dobro ekonomiczne przeznaczone do wymiany dla dowolnego (anonimowego) nabywcy. (To dobro ekonomiczne podlegające aktowi kupna-sprzedaży).
Każdy towar z punktu widzenia ekonomicznego musi posiadać dwie cechy:

1. Wartość użytkową - zdolność towaru do zaspokajania potrzeb człowieka (Cecha subiektywna towaru - dla każdego człowieka jest ona różna. Wartość tą tworzy praca konkretna.).

2. Wartość - uprzedmiotowiona (zmagazynowana) w towarze praca abstrakcyjna. (Cecha obiektywna towaru - powstaje w wyniku oceny społeczeństwa jako całości, a nie pojedynczej jednostki.)

O relacjach wymiennych towarów decydują relacje ich WARTOŚCI.

Wielkość wartości towaru i jej mierzalność

Czas społecznie niezbędny - potrzebny do wytworzenia towaru.

Def. 1.     Czas społecznie niezbędny potrzebny do wytworzenia jednostki towaru to czas jego wytworzenia w przeciętnych, charakterystycznych dla danego społeczeństwa , na danym etapie jego rozwoju warunkach wytwarzania. (Dla różnych społeczeństw czas ten jest różny.)

Def 2. Czas społecznie niezbędny potrzebny do wytworzenia jednostki towaru to czas jego wytworzenia w tych przedsiębiorstwach, które dostarczają na rynek przytłaczającą większość masy towarowej danego radzaju.

Podział producentów ze względu na czas wytwarzania produktu:

1.  - 5% masy towarowej - awangarda postępu technicznego - największe możliwości wytwarzania (indywidualny czas wytworzenia produktu jest krótszy od czasu społecznie niezbędnego)

2. - 90% masy towarowej - grupa zasadnicza. Indywidualny czas wytworzenia produktu jest równy czasowi społecznie niezbędnemu. Producenci z tej grupy posługują się techniką wytwórczą, która jest reprezentatywna dla danego społeczeństwa na danym etapie rozwoju.

3. - 5% masy towarowej - przedsiębiorstwa zacofane technicznie. (indywidualny czas wytworzenia produktu jest dłuższy od czasu społecznie niezbędnego)

Wydajność pracy - ilość towarów (usług) wytworzonych w jednostce czasu przez dany gospodarujący podmiot. Jest ona kształtowana przez czynniki:

• siłę produkcyjną. pracy

• intensywność pracy

Siła produkcyjna pracy - zdolność pracy do wytwarzania wartości użytkowej.
Intensywność pracy (natężenie pracy) - ilość pracy abstrakcyjnej wydatkowanej w jednostce czasu przez zatrudnionego.

Siła produkcyjna pracy zależy od czynników:

• poziomu stosowanej techniki (jakość środków produkcji i wykorzystywanych technologii)

• poziomu kwalifikacji zatrudnionych (poziom wykształcenia zawodowego, długość stażu pracy

• szeroko pojęty poziom organizacji (kooperacja między stanowiskami pracy)

• warunki naturalne (ukształtowanie terenu, poziom temperatur, ilość opadów (rozłożenie w czasie), sił wiejących wiatrów, itp.)

Pierwsze trzy czynniki określają w sposób dynamiczny siłę produkcyjną pracy.
Warunki naturalne kształtują siłę pracy w sposób statyczny (człowiek nie może zmieniać tych warunków).

Intensywność pracy jest kształtowana przez:

• stosunek do pracy zatrudnionego (świadomość, kultura, nawyki, opinia)

• siła oddziaływania czynników wymuszających wysoką intensywność pracy (motywacja, nagrody, itp.)

Indywidualna wydajność pracy - zależy od siły produkcyjnej pracy.
Społeczna wydajność pracy - silnie uzależniona od siły produkcyjnej, w niewielkim stopniu zależy od intensywności pracy.

4. Racjonalność - cecha gosp. rynkowej.

Racjonalne gospodarowanie - jest jednym z kluczowych pojęć w ekonomii, w myśl którego podmiot dokonuje takiej alokacji ograniczonych zasobów, które optymalizują korzyści, jakie z tego czerpie.

Do racjonalnego gospodarowania zmusza rzadkość zasobów i dóbr dostępnych w gospodarce. Warunkiem racjonalnego gospodarowania jest możliwość wyboru pomiędzy różnymi wariantami rozwiązań, a także sprecyzowane kryteria wyboru. Rozwiązanie najbardziej racjonalne z punktu widzenia jednego kryterium nie musi takie być w kontekście innego kryterium.

Zasada racjonalnego gospodarowania może być sformułowana w dwóch wymiarach:

1. Maksymalizacja efektów, przy założonym poziomie nakładów

2. Minimalizacja nakładów, przy założonym poziomie efektów

Racjonalność postępowania wymaga, aby podmiot zbierał i analizował przy pomocy rozumu wszystkie informacje niezbędne do podjęcia właściwej decyzji o alokacji zasobów. Oznacza to, że postulat racjonalności wymaga od podmiotu znajomości wszystkich tych informacji oraz zdolności do ich właściwego przetworzenia.

W praktyce takie warunki są rzadko spełnione, ze względu na ograniczoność dostępnej w danym momencie wiedzy. Zdobycie wiedzy, która pozwoliłaby na dokonanie najlepszej możliwej decyzji także wiąże się z poniesieniem określonych kosztów, co oznacza obniżenie efektywności rozwiązania. W związku z tym podmioty gospodarcze podejmują decyzje w warunkach ryzyka i niepewności.

a) RACHUNEK EKONOMICZNY

Rachunek ekonomiczny - jedna z podstawowych kategorii ekonomicznych - porównanie nakładów związanych z podejmowanymi działaniami i efektów, jakie jednostka zamierza osiągnąć. Ułatwia on wybór takiego wariantu postępowania, który pozwala osiągnąć maksymalne korzyści:

• Wariant I - zasada największego efektu/największej wydajności (jeśli dane są środki, należy maksymalizować cel)

• Wariant II: zasada najmniejszego nakładu/oszczędności środków (jeśli dany jest cel, należy minimalizować nakłady)

PIENIĄDZ W GOSPODARCE RYNKOWEJ.

1. Istota pieniądza (pojęcie).

Pieniądz jest prawnie określonym, powszechnie akceptowanym środkiem płatniczym, który może wyrażać, przechowywać, przekazywać wartość dóbr i usług
i którego wartość powinna być ściśle związana z wartością produkcji wytworzonej na obszarze danego kraju.

2. Rys historyczny.

• pieniądz towarowy - różnorodne towary, zależnie od kultury (sól, herbata, muszelki, bursztyn, jedwab, sztuka bydła)

• pieniądz metalowy - mały kawałek kruszcu równoważył wartość wielokrotnie większych towarów powszechnego użytku

• pieniądz monetarny - oparty na złocie, srebrze i miedzi, a wartość monety była równa wartości zawartego w nich metalu

• kwity depozytowe - początek nowej, papierowej formy pieniądza

• pieniądz papierowy

3. Funkcje pieniądza w gosp.

• miernik wartości dóbr i usług (służy do wyrażania cen),

• środek wymiany
  (wymienia wartość wyrażoną przez pieniądz na wartość towaru),

• (w gospodarce nie można odmówić przyjęcia pieniądza jako środka regulacji zobowiązań),

• środek tezauryzacji
  (umożliwia gromadzenie bogactwa).

Pieniądz pełni w systemie gospodarczym kilka ważnych funkcji. Jest przede wszystkim miernikiem wartości towarów oraz środkiem, umożliwiającym dokonywanie jakichkolwiek transakcji. Jest też środkiem płatniczym, może być używany do gromadzenia oszczędności, wreszcie może ułatwiać wymianę międzynarodową.

ŚRODEK WYMIANY

Najstarszą funkcją pieniądza jest wymiana - pośrednictwo w transakcjach, w których dochodzi do równoczesnego wzajemnego przekazania towaru i pieniądza pomiędzy uczestnikami wymiany.

Ludzie od zarania dziejów kupowali i sprzedawali towary - początkowo był to handel wymienny, później pojawiła się jednostka pośrednicząca, czyli właśnie pieniądz. Dzięki sprzedaży towarów lub usług otrzymujemy pieniądze, które następnie możemy wymienić na inne potrzebne nam dobra. Specyficzną formą wymiany jest praca: tu w zamian za wykonywane - w ramach umowy - usługi otrzymujemy pieniądze, dzięki którym możliwa jest codzienna egzystencja.

MIERNIK WARTOŚCI TOWARÓW

Pieniądz jest również miernikiem wartości - w jednostkach pieniężnych podawane są ceny, dzięki którym można porównywać różne towary.

W najwcześniejszym stadium rozwoju gospodarki prowadzono handel wymienny, w którym nie było jednak możliwe precyzyjne określenie wartości towarów, właśnie z uwagi na brak jednorodnego punktu odniesienia. Trudno jest tak naprawdę oszacować, jaka jest wartość skóry bydlęcej, wyrażona w beczkach miodu. Dzięki wprowadzeniu pieniądza stało się możliwe dokładne określanie wartości towarów i usług, co przyczyniło się do szybkiego rozwoju handlu.

Pieniądz pełni też rolę miernika odroczonych płatności - za jego pomocą możemy również mierzyć np. wysokość odsetek, jakie otrzymamy za rok od momentu założenia lokaty bankowej.

ŚRODEK PŁATNICZY

Pieniądz jest również wykorzystywany jako środek płatniczy - to znaczy do dokonywania płatności transferowych lub transakcji, w których przepływ dóbr nie jest równoczesny z zapłatą.

Płatności transferowe to wypłaty, realizowane przez państwo, w zamian za które nie otrzymuje ono bezpośrednio żadnych dóbr czy usług. Typowym przykładem płatności transferowych są wypłaty emerytur i rent z budżetu państwa bądź też płatności zasiłków dla bezrobotnych.

Transakcje wymienne, w których przepływ dóbr nie jest równoczesny z przepływem pieniądza, to na przykład dostawy energii elektrycznej, gazu, usługi telefoniczne, jak również praca na etacie. We wszystkich wymienionych tu przypadkach strony zawierają umowę, na podstawie której świadczone są określone usługi, a płatność za ich wykonanie następuje nie systematycznie, ale raz w miesiącu lub nawet rzadziej.


ŚRODEK GROMADZENIA OSZCZĘDNOŚCI (TEZAURYZACJA=GROMADZENIE)

Pieniądz spełnia jeszcze jedną bardzo ważną rolę - jest środkiem tezauryzacji, czyli gromadzenia oszczędności.

Pieniądz można wykorzystywać nie tylko przy realizowaniu bieżących transakcji (konsumpcji), ale również do dokonywania transakcji w przyszłości - w takim przypadku powstaje zjawisko oszczędzania, czyli odkładania pieniądza. Podstawą tej funkcji pieniądza jest zaufanie: jako nabywcy wierzymy, że pieniądze przechowują wartość.

W rzeczywistości pieniądz sam w sobie zmniejsza swoją wartość: na skutek inflacji spada jego siła nabywcza. Dlatego właśnie osoby oszczędzające nie powinny trzymać pieniędzy w domu, ale starać się je rozsądnie zainwestować (ulokować). W naszym serwisie prezentujemy szereg porad na ten właśnie temat.

ŚRODEK WYMIANY MIĘDZYNARODOWEJ

Pieniądz może być środkiem rozliczeń międzynarodowych - tę funkcję spełniają zazwyczaj pieniądze krajów wysoko rozwiniętych, posiadających bardzo stabilną walutę. W takim przypadku pieniądz spełnia wszystkie wcześniej wymienione funkcje (środka wymiany, miernika wartości, środka płatniczego oraz środka gromadzenia oszczędności) w odniesieniu do transakcji, realizowanych pomiędzy poszczególnymi krajami.

Najlepszym przykładem może tu być dolar amerykański (USD), który aż do roku 1971 był wymienialny na złoto, dzięki czemu zdobył duże zaufanie na rynku międzynarodowym. Do dziś wraz z frankiem szwajcarskim jest uważany za bardzo silną jednostkę, określaną często terminem „waluta ucieczki” (zyskuje zwykle na wartości w momentach kryzysu na arenie międzynarodowej).

---