Regionalizm jest zjawiskiem powstałym wskutek obrony przed centralizacją życia społeczno-politycznego, a także ochrony własnej tożsamości i świadomości narodowej.
Regionalizm ma szczególne znaczenie
w państwach wielonarodowych (np. Hiszpania) oraz zróżnicowanych pod względem rozwoju gospodarczego (np. Włochy).
Proces regionalizacji państwa jest z kolei wyodrębnieniem nowych jednostek terytorialnych, mających niejednokrotnie rzeczywiste kompetencje administracyjne.
Na proces regionalizacji składają się:
określenie charakteru ustrojowego regionów
i ich roli w organizacji politycznej państwa,
redystrybucja zadań i kompetencji ze szczebla centralnego na poziom regionu,
delimitacja regionów.
Regionalizacja to procedura wyróżniania regionów. Dokonuje się jej za pomocą różnych metod, na dwa zasadnicze sposoby:
poprzez dzielenie obszaru na jednostki regionalne na podstawie przyjętych kryteriów,
poprzez łączenie ze sobą przylegających do siebie małych jednostek o podobnych cechach środowiska
Wyróżnia się dwa typy regionalizacji:
regionalizacja od góry
regionalizacja od dołu
Regionalizacja od góry wypływa z dążeń państwa i jest wynikiem decentralizacji kompetencji (Francja, Portugalia).
Można wyróżnić następujące etapy:
kryzys państwa opiekuńczego,
dążenie do osiągnięcia większej efektywności,
projekty ustroju i delimitacji, konsultacje, referenda,
utworzenie regionów
Regionalizacja od dołu
wypływa z realizacji żądań regionalistycznych i konieczności
uznania autonomii regionów przez władze centralne.
Można zaobserwować następujące procesy:
istnienie wspólnot regionalnych,
osiągnięcie świadomości regionalnej,
pojawienie się pragnienia odrębności (regionalizacji, autonomii, separatyzmu),
lobbing na rzecz regionalizacji,
projekty ustroju i delimitacji, konsultacje, referenda,
utworzenie regionów.
Zalety regionalizacji
Rozwój kultury danego regionu dzięki przeznaczeniu funduszy unijnych bezpośrednio dla konkretnych regionów.
Pojawienie się możliwości decydowania na szczeblu regionalnym. Decyzje dotyczące danego regionu podejmowane są przez jednostki, które najlepiej znają potrzeby i oczekiwania społeczności danego regionu.
Wyróżnienie różnic miedzy regionami bogatymi i biednymi, dzięki czemu podział funduszy miedzy poszczególne z nich staje się łatwiejszy.
Oddzielenie regionów sprzyja poprawie środowiska naturalnego. Szczególnie zauważalna jest ona w mniejszych regionach.
Przyspieszenie rozwoju kraju poprzez równomiernie rozporządzenie funduszami w zależności od potrzeb rozwojowych danego regionu.
Promowanie kulturowej różnorodności, co uwidacznia się w poczuciu mieszkańców, że mają większy wpływ na współtworzenie europejskich struktur i praw.
Wady regionalizacji
Oddzielenie regionów bogatych od słabo rozwiniętych. Podział na regiony może doprowadzić do szybszego rozwoju jednych regionów, a zacofaniu innych.
Zróżnicowanie regionów może stać się powodem migracji do regionów bogatszych, gdzie łatwiej o prace i gdzie wyższy jest standard zabezpieczenia socjalnego.
Powstanie tzw. regionów „wygranych” w związku odgrodzeniem się regionów bogatych od biednych.
Pojawienie się bezrobocia szczególnie w biednych regionach, co powoduje utratę bezpieczeństwa socjalnego.
Nadmierny rozwój separatyzmu niektórych regionów.
6. Występowanie nacjonalizmu. Regionalizm może być postrzegany jako zagrożenie dla integralności państwa oraz wywoływać reakcję obronną struktur państwowych.
7. Zanieczyszczenie środowiska naturalnego, szczególnie w regionach uprzemysłowionych i dalece rozwiniętych
Występują trzy rodzaje regionów
(w sensie politycznym):
region federalny
region autonomiczny
region administracyjno-samorządowy.
Region federalny - ma najszerszy zakres kompetencji tj. jednostka składowa państwa wyposażona we władztwo. Tylko część władztwa należy do kompetencji państwa i ten szerszy zakres mieści się
w kompetencji federacji. Państwo ma wydzielone kompetencje - dotyczą one obrony państwa i polityki zagranicznej
Federacja (łac. foederatio - sprzymierzenie) - państwo składające się z mniejszych, obdarzonych autonomią państw związkowych (np. stanów, krajów, prowincji, kantonów, landów), ale posiadających wspólny (federalny) rząd.
Państwa związkowe posiadają zwykle szeroką autonomię wewnętrzną oraz tworzą w niektórych kwestiach własne prawa, wspólna pozostaje najczęściej polityka zagraniczna i obronna. Kraje federacyjne posiadają wspólną walutę.
Cechy federacji:
Terytorium państwa federacyjnego, pod względem polityczno-administracyjnym nie jest jednolitą całością; składa się ono z terytoriów podmiotów federacji, pozbawionych prawa pełnego uczestnictwa w stosunkach międzynarodowych i z reguły nie mających prawa secesji.
Podmioty federacji rozporządzają władzą ustrojodawczą i ustawodawczą, tzn. mają prawo przyjęcia własnej konstytucji i uchwalenia, w ramach podziału kompetencji, ustaw obowiązujących na własnym terytorium. Zgodnie z zasadą subordynacji, akty te powinny być zgodne z ustawodawstwem federacji. Federalne organy ustawodawcze mogą ponadto wydawać specjalne akty prawne dla poszczególnych członków federacji.
Części składowe federacji mogą mieć własny system prawny i sądowy.
Istnieje podwójne obywatelstwo: każdy obywatel w większości państw jest obywatelem związku i odpowiedniej części składowej federacji (tak jest np. w Austrii, Niemczech, Szwajcarii, Hiszpanii i USA).
5. Parlament związkowy jest dwuizbowy; interesy podmiotów federacji reprezentuje izba wyższa. Występują dwie zasady reprezentowania części składowej: zasada równego przedstawicielstwa (np. w USA - po dwóch senatorów z każdego z pięćdziesięciu stanów, a w Szwajcarii - po dwóch deputowanych z każdego z dwudziestu sześciu kantonów w Radzie Kantonów) oraz zasada zróżnicowanego przedstawicielstwa - w zależności od liczby ludności (np. w Australii, Kanadzie, Niemczech).
6. Istnieje podział kompetencji między federację i jej części składowe. Praktyka ustrojowa różnych krajów federacyjnych wskazuje na trojakiego rodzaju rozwiązania w tym zakresie. Są to:
dualistyczny federalizm (np. w USA, Szwajcarii, Meksyku, Brazylii, Australii), gdzie konstytucja państwa związkowego ustanawia sferę wyłącznej kompetencji związku poprzez wskazanie problemów co do których tylko władze federalne mogą wydawać akty normatywne; wszystkie pozostałe kwestie, nie zastrzeżone przez konstytucje, należą do kompetencji podmiotów federacji;
zasada wyłącznej kompetencji związku i sfery tzw. konkurencyjnych kompetencji (np. w Austrii, RFN);
trójczłonowy system rozgraniczania kompetencji, polegający na wyróżnieniu wyłącznych kompetencji związku, wyłącznych kompetencji części składowych związku oraz wspólnych kompetencji władz centralnych i władz podmiotu federacji (np. w Indiach).
Region administracyjno-samorządowy jest przeważającym modelem w Europie. Charakteryzuje się decentralizacją uprawnień na zasadach określonych
w ustawach, nie mają uprawnień do stanowienia prawa. Władza - konsekwencją (skutkiem) pewnej odrębności (cech) występujących na danym obszarze. Występują też przesłanki o niepolitycznym charakterze.
Państwo unitarne — forma państwa najbardziej powszechna we współczesnym świecie, charakteryzująca się wewnętrzną jednolitością. Wszystkie jednostki administracyjne wchodzące w skład państwa są tak samo zorganizowane i podporządkowane organom centralnym, które określają ich ustrój i właściwość.
Państwa unitarne możemy podzielić na państwa scentralizowane i zdecentralizowane.
Ustrój scentralizowany charakteryzuje się wyznaczaniem lokalnych urzędników przez rząd centralny, który sprawuje zwierzchnią władzę nad organami regionalnymi.
Ustrój zdecentralizowany ma miejsce, gdy organy regionalne są formowane niezależnie od rządu i istnieje dobrze rozwinięty samorząd terytorialny o znacznych kompetencjach, a władza centralna zastrzega sobie prawo do podejmowania tylko najważniejszych decyzji.
Typy regionów wg. Raportów Komisji Europejskiej
regiony peryferyjne, w których dominuje rolnictwo, czyli
o niskim poziomie rozwoju,
inne regiony rolnicze, które nie są peryferyjnie położone,
regiony „osierocone”, tj. regiony górnicze, z przemysłem włókienniczym czy stoczniowym,
„nowe landy” z byłego NRD,
regiony przygraniczne,
regiony o niskiej gęstości zaludnienia (szczególnie północne obszary krajów skandynawskich),
regiony konurbacyjne, charakteryzujące się wysokim poziomem bezrobocia.