Monika Markowska
Kl. IIe LP
INFLACJA
Inflacja- pieniądza (jest to obniżanie się siły nabywczej ilość towarów i usług, jakie można zakupić za dany nominał pieniądza. Zmiany rozmiarów siły nabywczej można określić porównując ogólny poziom cen w poszczególnych okresach. Wzrost ogólnego poziomu cen oznacza spadek siły nabywczej i odwrotnie). Na rynku obserwowana jest jako długotrwały wzrost średniego poziomu cen określonego koszyka dóbr. W praktyce inflacja na rynku konsumpcyjnym jest inna, niż inflacja na rynku zaopatrzeniowym i nieco inaczej wpływa na kondycję gospodarki. Korzystnym efektem niewielkiej inflacji może być ułatwienie renegocjacji realnej wartości niektórych cen oraz płac. Czysta inflacja jest przypadkiem szczególnym, który pojawia się wtedy, kiedy wszystkie ceny dóbr i czynników produkcji wzrastają w tym samym tempie. Inaczej mówiąc zjawisko inflacji występuje w sytuacji, w której ilość pieniędzy w obiegu rośnie szybciej niż wartość towarów i usług oferowanych do sprzedaży. Taki stan rzeczy prowadzi w konsekwencji do wzrostu cen i spadku wartości pieniądza w tym samym tempie. Z powodu występowania inflacji zanika wartość realna dochodów i wszystkiego, co posiadamy. Zjawisko to powoduje wzrost wartości nominalnej wypracowanych dochodów, jednak w rzeczywistości zmniejsza ich wartość realną, powodując spadek ich siły nabywczej. Należy przy tym zaznaczyć, że nie każdy wzrost cen można uważać za inflację. Ceny jednych dóbr na rynku mogą drożeć, innych zaś równocześnie maleć, również tempo zmian tych cen może być różne i nie należy automatycznie kojarzyć tej sytuacji ze zjawiskiem inflacji. Ruchy cenowe mogą w tej sytuacji zmienić jedynie strukturę cen na rynku. Zmiana struktury cen na rynku może, więc być zjawiskiem normalnym w prawidłowo funkcjonującej gospodarce rynkowej. Poziom cen może również maleć. Mamy wówczas do czynienia z sytuacją odwrotną do inflacji, a określamy ją mianem deflacji. Deflacja to wzrost wartości pieniądza w czasie, z czasem można za daną ilość pieniędzy kupić coraz więcej towarów i usług. Potocznie, określenie spadku cen rynkowych. Zjawiskiem przeciwnym jest inflacja. Deflacja była powszechna w XIX wieku, kiedy to pieniądz był w stałej relacji do cen srebra i złota. Współcześnie deflacja jest bardzo rzadka, gdyż w polityce ekonomicznej większości krajów dominuje presja na utrzymywanie stałej, niewielkiej inflacji, uważanej obecnie przez sporą część ekonomistów za korzystną dla gospodarki. Występowanie deflacji wiąże się zazwyczaj ze stagnacją gospodarczą. Zjawiskiem podobnym do deflacji o mniejszej skali jest np. spadek cen urządzeń informatycznych, ze względu na ciągły wzrost ich mocy obliczeniowej. Występuje ono głównie w sektorze nowoczesnych technologii. Opinie ekonomistów o deflacji są różne, głównie z powodu niewielkiej dostępności danych.
Wyróżniamy cztery rodzaje inflacji:
Pełzająca - nie przekracza 5% rocznie
Krocząca - oscyluje w granicach 5-10 % rocznie
Galopująca - 10-150% rocznie
Hiperinflacja- to bardzo wysoka inflacja powodowana zwykle przez całkowite załamanie systemu finansowego kraju i ogromny deficyt budżetowy finansowany przez dodruk pieniędzy. Hiperinflacja dotknęła Polskę dwukrotnie. Pierwszy raz - kilka lat po odzyskaniu niepodległości po 1918. Przez cztery lata, aż do 1922 roku kraj borykał się z nadmiernym deficytem budżetowym, sięgającym 155% PKB w 1921 i 94% w 1922, napędzającym inflację. Na początku 1923 inflacja, obowiązującej wówczas w Polsce waluty - marki polskiej nabrała rozpędu. Kurs jej spadł z 9 marek za 1 dolara amerykańskiego w 1918 do 6.375.000 marek za dolara pod koniec 1923. 1 marca 1923 po naradzie prezydenta Wojciechowskiego z byłymi ministrami skarbu na stanowisko to powołano Władysława Grabskiego, który w krótkim czasie przedstawił program naprawy państwa. Sejm jednak plan ten odrzucił. Tymczasem inflacja wciąż narastała, zadłużenie państwa piąty rok z rzędu rosło. Wprowadzony przez państwo tzw. podatek inflacyjny, płacony przez wszystkich obywateli przynosił budżetowi trzy razy więcej wpływów, niż normalna działalność gospodarcza, toteż przestały działać mechanizmy napędzające koniunkturę. Coraz częstsze były strajki, w kraju zapanował chaos. Pod koniec roku, 18 grudnia 1923 Grabski został powołany na stanowisko premiera. Dobrał sobie tak zwany rząd fachowców. Grabski otrzymał też od Sejmu sześcio miesięczne pełnomocnictwa ustawodawcze. W krótkim czasie zastąpił markę polską nową walutą o nazwie złoty polski, rozwiązał też Polską Krajową Kasę Pożyczkową (założoną jeszcze przez okupanta niemieckiego w 1916), pełniącą rolę banku - emitenta marek polskich. Zastąpił go Narodowy Bank Polski. Kurs złotego polskiego równy był kursowi franka szwajcarskiego. Dotychczasowy podatek inflacyjny został zastąpiony nadzwyczajnym podatkiem majątkowym oraz "zwyczajnymi" podatkami, takimi jak: dochodowy i przychodowy. Posunięcia rządu Grabskiego w ciągu roku 1924 spowodowały skuteczne zdławienie hiperinflacji i uporządkowanie gospodarki Polski. Drugi i ostatni raz w Polsce hiperinflacja pojawiła się przy załamaniu się systemu komunistycznego, kiedy NBP, tak jak PKKP w 1918-1923, łatał wydatki budżetu dodrukiem pieniędzy. Hiperinflację zdławiono dzięki planowi Balcerowicza, którego mechanizmy zasadniczo były podobne do planu Grabskiego z 1923 roku. W tym samym czasie, co pierwsza hiperinflacja w Polsce, zjawisko to, na znacznie zresztą większą skalę, dotknęło Niemcy. Po II wojnie światowej natomiast hiperinflacja pojawiła się kilkakrotnie, w różnych krajach, najwięcej w Ameryce Łacińskiej (np. w Argentynie).
Istnieje wiele rodzajów inflacji, do najważniejszych jednak należą:
Inflacja z punktu widzenia przyczyn
Popytowa - jest ona wynikiem nadmiernej ilości pieniądza w obiegu. Nazywa się ją także inflacją pieniężną. Występuje wówczas, gdy globalny popyt wzrasta szybciej niż wielkość produkcji.
Podażowa -inflacja spowodowana jest podnoszeniem cen w wyniku rosnących kosztów produkcji.
Przyczynami takiej inflacji może być: wzrost każdego ze składników kosztów np. wzrost płac, rent, surowców, importu, również pochodzenia krajowego, wzrost narzuty na płace: ZUS, a także innych składników kosztów np. dzierżawy, odsetek od kredytu. Wytwarzanie w nie optymalnej skali produkcji lub wysokie koszty stałe przy nie wykorzystanych zdolnościach produkcyjnych. Rozróżniamy dwa szczególne przypadki inflacji kosztowej: inflacja płacowa, i inflacja importowana. Inflacja wywołana dążeniem do wzrostu zysków to: monopole i oligopole
Kosztowa - związana jest ze wzrostem kosztów produkcji. Pojawia się wtedy, gdy są ograniczenia w podaży jednego lub kilku zasobów oraz występuje wzrost cen na te zasoby np. odcięcie dostaw ropy naftowej z importu z powodu wojen, czy ograniczenie dostaw surowców rolnych z powodu nieurodzaju powodują, że fizycznie jest mniejsza ilość zasobów do produkcji oraz wzrastają ich ceny. Następną przyczyną mogą być podwyżki płac niepokryte wzrostem wydajności pracy, ponieważ na wzrost kosztów robocizny na jednostkę wyrobu powodują w konsekwencji wzrost cen.
Strukturalna - pojawiająca się wówczas, gdy producenci nie mogą sprawnie zmienić struktury produkcji w związku ze zmianami struktury gospodarki w kraju, a braku określonych towarów na rynku nie można szybko pokryć niezbędnym importem. Zmiana struktury gospodarczej pociąga za sobą koszty finansowe, przykładowo zakup nowych technologii czy zatrudnienia wysoko wykwalifikowanej kadry. Koszty te znajdują swoje odbicie w podniesieniu cen przynajmniej w pewnym okresie czasu.
Ze względu na natężenie
Inflacja pełzająca (do kilku procent w skali rocznej), nie powodująca zakłóceń w przebiegu procesów gospodarczych, poddającą się kontroli
Inflacja kroczącą (do kilkunastu procent rocznie), gdy oczekiwania inflacyjne wywołują określone zachowania podmiotów gospodarczych wzmagające ten proces, przy czym zaczyna się ona wymykać kontroli
Inflacja galopująca (powyżej 20%), powodującą narastające zakłócenia w przebiegu procesów gospodarczych, osłabienie systemów motywacyjnych, a w rezultacie zahamowanie wzrostu gospodarczego
Hiperinflacja, gdy natężenie procesów inflacyjnych uniemożliwia racjonalne gospodarowanie z powodu niemożności prowadzenia rachunku ekonomicznego, planowania działań gospodarczych, nieskuteczności systemów motywacyjnych, co prowadzi do anarchizacji życia społecznego.
Przyczyny inflacji są różne. Mogą one tkwić w polityce pieniężnej, kredytowej, budżetowej i inwestycyjnej w dysproporcjach gospodarczych, w spadku wartości waluty krajowej w stosunku do walut zagranicznych, we wzroście cen surowców czy paliwa i energii na rynku światowym. Do najważniejszych możemy zaliczyć:
Niezrównoważony budżet państwa (wydatki z budżetu przewyższają wpływy)
Przeinwestowanie gospodarki (nadmierne rozwinięcie procesu inwestycyjnego finansowanego przez państwo)
Ingerencję państwa w politykę emisyjną banku centralnego, co prowadzi w rezultacie do nadmiernej ilości pieniądza.
Wadliwą strukturę gospodarki
Wzrost cen podstawowych surowców energetycznych (powoduje to wzrost kosztów produkcji i wzrostu cen)
Import inflacji (wraz ze wzrostem cen artykułów importowanych przez dany kraj następuje wzrost kosztów produkcji, a co za tym idzie wzrost cen)
Długookresowe dodatnie saldo bilansu handlowego (nadwyżka eksportu nad importem)
Recesją gospodarczą (obniżenie wydajności pracy, a tym samym wzrost kosztów produkcji)
Monopolizację gospodarki (monopoliści wzrost kosztów produkcji mogą przenosić na cenę)
Skutki inflacji ponosi zarówno społeczeństwo, jak i gospodarka narodowa. Negatywne skutki inflacji, zwłaszcza przy inflacji nieprzewidzianej ponoszą:
Ludzie oszczędzający - kiedy trzymają pieniądze w kieszeni lub na rachunku oszczędnościowym płatnym na żądanie,
Banki, które udzielają pożyczek na długie okresy i w momencie wypłaty udzielonych pożyczek pieniądze przy inflacji mają dla banków mniejszą siłę nabywczą,
Ludzie pracujący, którzy w związku z inflacją otrzymują podwyżkę płac popadają w wyższy podatek,czyli w wyższą kategorię stawek podatkowych,
Emeryci, gdyż indeksacja emerytur, tak jak wzrost płac pracowników nie nadąża za wzrostem cen.
Korzyści z inflacji mają ludzie, którzy:
Przewidując wzrost cen kupują wcześniej po relatywnie niskich cenach i sprzedają później po cenach wyższych,
Zaciągają kredyty hipoteczne w okresie inflacji i spłacają je w pieniądzach mających mniejszą siłę nabywczą - takie zjawisko nazywa się premią inflacyjną.
Korzyści z inflacji ma również rząd, który dodrukowuje pieniądze i powiększa budżet przez zwiększenie podatków. Jednak wskutek tego zostaje naruszona równowaga między popytem a podażą, wzmaga się tempo inflacji i zubożenie społeczeństwa.
Skutkami dla gospodarki narodowej będzie:
Niechęć przedsiębiorców do podejmowania inwestycji, gdyż nie można przewidzieć realnych zysków,
Spadek innowacji i produkcyjności w przedsiębiorstwach gdyż u przedsiębiorców zmniejsza się zainteresowanie kredytami, na które nakładane są wysokie odsetki,
Dewaluacja waluty krajowej - więcej złotówek należy zapłacić za jednego dolara,
Zakłócenie w systemie finansowym na skutek dużych zmian cen papierów wartościowych,
Osłabienie wiarygodności państwa u wierzycieli.
Ograniczenie inflacji lub przeciwdziałanie jej wystąpieniu wymaga odpowiedniej polityki państwa w zakresie kształtowania dochodów społeczeństwa, ograniczania deficytu budżetowego (polityka fiskalna), kontroli emisji pieniądza przez bank centralny i kreacji pieniądza kredytowego przez banki komercyjne (polityka monetarna).Jak więc wynika z powyższej analizy, inflacja nie jest zjawiskiem korzystnym dla gospodarki? Mogą z niej skorzystać tylko jednostki, które wcześniej ją przewidzą.
O inflacji w Polsce
W ostatnich latach, dzięki twardej polityce pieniężnej, udało się znacznie ograniczyć zjawisko inflacji w Polsce. W grudniu 1995 roku wskaźnik inflacji rocznej (w ujęciu 12-miesięcznym) wynosił jeszcze 21,6 proc., w grudniu 2001 roku już tylko 3,6 proc. W październiku 2002 roku wskaźnik inflacji 12-miesięcznej spadł do rekordowo niskiego poziomu 1,1 proc. Jeszcze w pierwszej połowie 1995 roku inflacja 12-miesięczna przekraczała poziom 30 procent, dopiero w lipcu 1995 roku spadła do 27,6 proc. Kolejna psychologiczna bariera - 20 proc. w ujęciu 12-miesięcznym - została pokonana na trwałe we wrześniu 1996 roku (w maju i czerwcu tego roku inflacja spadła wprawdzie poniżej 20 proc., wróciła jednak do ponad 20 proc. w miesiącach lipiec - sierpień 1996).
Dwa lata zajęło nam natomiast zejście inflacji 12-miesięcznej z poziomu 20 do 10 procent. 10-Procentowa bariera została pokonana dopiero w październiku 1998 roku.
W styczniu 2000 roku inflacja podskoczyła jednak znów do ponad 10 proc., i stan ten utrzymywał się praktycznie do września tego roku. W październiku 2000 roku inflacja znów spadła poniżej 10 proc., tym razem już na stałe.
Od września 2001 roku inflacja 12-miesięczna wynosi mniej niż 5 proc., z kolei bariera 3 procent została pokonana w maju 2002 roku (wskaźnik inflacji 12-miesięcznej spadł wówczas do poziomu 1,9 proc.!). W październiku 2002 roku inflacja 12-miesięczna wyniosła 1,1 proc.
Warto przypomnieć, że np. w styczniu 2000 roku ceny wzrosły o 1,8 proc. - miesięczna inflacja była wówczas wyższa od obecnie notowanej inflacji w skali dwunastu miesięcy. Świadczy to o dużym sukcesie w walce ze wzrostem cen, co jest w dużej mierze zasługą zdecydowanych działań ze strony NBP, w tym przede wszystkim polityki ostrożnego obniżania stóp procentowych.
Jakie są negatywne skutki zjawiska inflacji?
Inflacja oznacza spadek wartości pieniądza oraz wzrost poczucia niepewności w społeczeństwie. Jej wzrost wywołuje spadek skłonności do oszczędzania i chęć gwałtownego pozbywania się posiadanej gotówki. Generalnie rzecz biorąc, inflacja jest zjawiskiem niepożądanym, powoduje szereg bardzo niekorzystnych skutków - zarówno ekonomicznych, jak i społeczno - politycznych. W pracach naukowych wspomina się o stymulującym oddziaływaniu inflacji pełzającej, jednak doświadczenia gospodarcze wskazują, że w dłuższej perspektywie nawet ten typ inflacji może wymknąć się spod kontroli, powodując znaczne osłabienie koniunktury gospodarczej.
Inflacja zakłóca procesy gospodarcze. Wzrost cen powoduje zaburzenie procesów w gospodarce: zakłóca procesy produkcji i wymiany, powoduje też ucieczkę od pieniądza.
Inflacja powoduje spadek płac realnych. Wzrost cen powoduje spadek siły nabywczej pieniędzy, a w konsekwencji także spadek płac realnych - nawet w przypadku, gdy umowy zawierają klauzulę o rewaloryzacji płacy w związku z inflacją.
Inflacja obniża poziom życia w społeczeństwie. Nadmierny wzrost cen obniża poziom życia społeczeństwa: częściej rezygnuje się wówczas z zakupu dóbr luksusowych czy z zaspokajania potrzeb wyższego rzędu.
Inflacja uderza w najbiedniejszych. Bogatsza część społeczeństwa posiada zazwyczaj bezpieczne lokaty, chroniące przed inflacją. Ponadto zjawisko spadku siły nabywczej pieniądza dotyka wprawdzie bogatszych, ale raczej nie zagraża ich egzystencji, (co najwyżej, powoduje ograniczenie ich inwestycji czy zakupów towarów luksusowych). Inflacja uderza najsilniej w najbiedniejszych, którzy nie mają żadnej możliwości ucieczki przed jej skutkami.
Inflacja prowadzi do ucieczki od pieniądza. Skoro inflacja powoduje spadek siły nabywczej pieniądza, ludzie mają coraz mniejszą chęć do oszczędzania. Zamiast gromadzić pieniądze, wolą je natychmiast wydawać - często nawet w sposób mało racjonalny. W skrajnych przypadkach hiperinflacji ludzie pozbywają się pieniędzy natychmiast po ich otrzymaniu, co powoduje bardzo często występowanie marnotrawstwa, (jeśli kupowane są na zapas np. łatwo psujące się artykuły żywnościowe).
Inflacja jest zjawiskiem samonapędzającym się. Wzrastająca inflacja skłania zazwyczaj producentów i konsumentów do podejmowania prób zabezpieczenia się przed jej negatywnymi skutkami. Zwykle napędzają oni tym samym spiralę inflacyjną (Klasyczny przykład to pracownicy, żądający podwyżek w obliczu szybkiego wzrostu cen, otrzymawszy więcej pieniędzy natychmiast je wydają, powodując wzrost popytu i kolejny skok cen, po czym znów wysuwają żądania płacowe i tak dalej).
Inflacja pogarsza ocenę kraju w świecie. Zbyt wysoka inflacja przyczynia się zawsze do niższej oceny kraju na arenie międzynarodowej. Może to powodować na przykład trudności przy próbie sprzedaży papierów wartościowych na rynkach zagranicznych, zniechęca też zagraniczne firmy do inwestycji bezpośrednich.
Źródło: strona internetowa: www.Google.pl
8