Vilfredo Pareto
teoria nieracjonalnego wyboru: (została 'zdeptana' przez krytykę)
założenie: ludzie w swoich wyborach kierują się subiektywnym racjonalizmem (czyli ich decyzje są nieracjonalne)
ludzie w głowie mają nieracjonalne motywy, instynkty, więc racjonalizują swoje wybory i tworzą teorie tłumaczące swoje zachowania („derywacje” będące 'zasłonami dymnymi')
Pareto sformułował tezę, że u podstaw wszelkich teorii leżą tzw. „rezydua”, to jest świadomościowe wyrazy ukrytych popędów. Rezydua jednak, stanowiące rzeczywiste motywy ludzkich działań, ukryte są za osłoną tzw. „derywacji” - to jest właśnie teorii, które usiłują nadać działaniom ludzkim pozory racjonalności.
„Teoria rezyduów i derywacji pozwoliła Parecie opracować koncepcję tłumaczącą psychologicznie różnego rodzaju ideologie jako nieświadomie formułowane uzasadnienia naszych popędów” (Pareto poszedł w kierunku psychologicznego tłumaczenia ideologii) Wiatr
krytyka: nie jest to teoria socjologiczna , ale psychologiczna
szczególne znaczenie dla teorii elit: patrz cytat niżej:)
2. teoria elit
Jerzy Wiatr: „Koncepcja derywacji i rezyduów powiązana jest z Paretowską teorią elit przez twierdzenie, że jakość wrodzonych predyspozycji u poszczególnych jednostek jest niejednakowa. Skoro u podstaw całego ludzkiego zachowania leżą ukryte rezydua, jakość tych rezyduów ma podstawowe znaczenie dla działań zbiorowych. Ponieważ zaś - sądził Pareto - mniejszość jest wyposażona w rezydua szczególnie cenne, ona to stanowi z natury rzeczy elitę kierowniczą. Należenie do elity zależy więc przede wszystkim od wrodzonych cech psychicznych. Jednakże warunki społeczne powodują, że nie wszyscy ludzie obdarzeni cechami kwalifikującymi ich do elity rzeczywiście uzyskują pozycje kierownicze. Ci, którzy z racji swych cech psychicznych należą do elity, ale z racji położenia społecznego nie mogą wejść do grupy kierowniczej, stanowią tzw. kontrelitę. Równowaga społeczna wymaga, by do elity panującej sprawnie dopuszczane były jednostki o „elitarnych cechach”, które urodziły się poza nią, i by eliminowane były z niej jednostki o cechach pospolitych, nieelitarnych. Tak się jednak nie dzieje z uwagi na to, że elity panujące chronią swe własne przywileje i starają się przekazywać je potomstwu. Tym samym dokonuje się pogorszenie składu elity i wzrost ilościowy kontrelity. Gdy procesy te są nazbyt zaawansowane, kontrelita przy poparciu zmobilizowanych przez siebie mas (lub bez nich) obala władzę dawnej elity, sama ustanawiając własne panowanie. Proces zamykania się elity zaczyna się jednak na nowo, prowadząc z czasem do powtórzenia całego cyklu. W ten sposób cyrkulacja elit stanowi - w myśl koncepcji Pareto - rezultat sprzeczności między wymogami psychologii i cechami struktury społecznej.”
Vilfredo Pareto-metodyczne podejście do nauki: chciał ująć społeczeństwo w system (Vilfredo Pareto był także ekonomistą, matematykiem) Następujące tezy przeniesione na grunt społeczny:
istnieją elementy zewnętrzne i wewnętrzne, które dynamizują system
system należy traktować jako całość składającą się z części pozostających ze sobą w relacji
należy stworzyć system aby móc badać rzeczywistość
zmiana jednego elementu w systemie powoduje zmianę innych elementów
chcąc się wyrównać system waha się ze skrajności w skrajność (życie systemu przypomina sinusoidę)
Vilfredo Pareto uważał, że teoria elit (którą stworzył Mosca) nie jest skończona, rozwinął ją.
Socjologiczna teoria elit:
społeczeństwo jest tworem heterogenicznym (także różne jednostki posiadają różne talenty)
definicja: elita-wszyscy ludzie, którzy odnieśli sukces w wybranej przez siebie dziedzinie, np. Elita lekarzy, polityków, złodziei
elita jako klasa panująca
społeczeństwo zawsze jest rządzone przez mniejszości
(Mosca oskarżał Pareto o plagiat:)
Podział elit 1: elity rządzące i nierządzące
elity nierządzące: elity społeczne, np. prawnicze
elity rządzące:mają autentyczny wpływ na rząd:
ulegają ciągłemu procesowi wymiany jednostek (jest to proces pozytywny i naturalny, gwarantuje, że elita będzie na najwyższym poziomie)
ambitna, powinna walczyć o władzę
osoby predyscynowane do rządzenia mają odpowiednie rezydua (wrodzone predyspozycje)
'najlepsi z najlepszych'-trzeba dbać aby elita była na jak najwyższym poziomie, w tym celu:
powinno się wyrzucać jednostki zdegenerowane, oraz takie które popadły w 'dekadencję' (władza przestaje być dla nich najważniejsza, teraz liczy się sztuka, etc.)
krążenie elit, 'odświeżanie krwi', krążenie elit poprzez kooptację (uzupełnienie członków), Vilfredo Pareto był zwolennikiem takiej cyrkulacji: (dorysujcie strzałeczki:)
elita rządząca
elita dobiera sobie wybitne jednostki jednostki wyrzucane z elity
trafiają znów do społeczeństwa
społeczeństwo
(w społeczeństwie pojawiają się
wybitne jednostki)
ale:
elita rządząca kiedy obejmuje władzę zaczyna się zamykać, hermetyzować
elita pragnie zapewnić swojemu potomstwu, następcom władzę
elita zaczyna bronić jednostek zdegenerowanych (zamiast ich wyrzucać)
elita przestaje dobierać nowe jednostki (elita zamyka kanały kooptacji)
wtedy: jakość elity rządzącej spada (nowe jednostki dobiera się np. z urodzenia)
Podział 2: elita rządząca i kontrelita
należy pamiętać, że w społeczeństwie nadal występują wybitne jednostki(mają rezydua), którym został zamknięty kanał doboru do elity rządzącej
wybitne jednostki ze społeczeństwa tworzą kontrelitę
celem kontrelity jest pokonanie (zdegenerowanej) elity rządzącej oraz zdobycie władzy
kontrelita chce zająć miejsce elity, ale elita 'nie śpi' i nie chce oddać władzy-może wykorzystywać takie środki jak media i siła
warunki które musi spełnić kontrelita aby przetrwać:
kontrelita nie może się przyznać, że jej jedynym celem jest zdobycie władzy--> kontrelita musi znaleźć 'sztandar ideologiczny' (derywacja).
Sztandar ideologiczny musi być 1) atrakcyjny dla społeczeństwa, 2) uzasadniać dlaczego władza kontrelity byłaby lepsza od władzy elity rządzącej, 3) musi być rozpropagowany w społeczeństwie (dziś sztandarem ideologicznym jest program wyborczy)
wtedy kontrelita obala elitę rządzącą i staje się elitą rządzącą
jeśli elita rządząca będzie 'wymieniać krew' będzie rządzić zawsze
Dodatkowe informacje:
Proces cyrkulacji elit jest procesem ciągłym. Mogą istnieć różnice jedynie w tempie tego procesu.
W dłuższej perspektywie czasowej krążenie elit jest stałe (falowanie społęczne, które obrazuje sinosoida)
W krótszej perspektywie czasowej system może być przyblokowany (np. Zostają zamknięte kanały, albo działają bardzo słabo)
Im bardziej przyblokuje się krążenie elit, tym późniejsza rewolucja będzie gwałtowniejsza (niebezpieczna sytuacja: kiedy nagle pęknie system i pojawia się demagog, który porywa tłumy)
normalnym zjawiskiem jest, że elita rządząca (aby utrzymać porządek w państwie) używa przemocy (należy pamiętać, że istnieje przemoc legalna i nielegalna)
strategie:
strategia nacisku i terroru
strategia kooptacji
dobra elita rządząca wybierze 'złoty środek': metodę lwów i lisów (trochę strategii ucisku i terroru, trochę kooptacji)
krytyka teorii elit:
definicja elity wg Vilfredo Pareto jest amoralna (bierna aksjologicznie, może istnieć np. Elita morderców, etc.)
powiązanie teorii elit z derywacjami rezyduami jest jednocześnie powiązaniem z psychologią
teoria Pareto jest antydemokratyczna: wychodzi na to, że wybór demokracji jest machiavelliczną walką o władzę (chodzi tylko o to, żeby zdobyć władzę)
współcześnie łagodzi się krytykę:
teoria elit 'wplata się' w demokrację, gdyż niemożliwa jest demokracja bez elit (dziś demokracja jest przedstawicielska, elity wybierane są ' z ludu')...ale elity mogą być różne, np. Lepper:)
teoria elit jest 'antyelitarna' (czyli egalitarna)--> elity nie są powoływane z tego samego kręgu, tylko ze względu na swoje rezydua (umiejętności, predyspozycje)-każda zdolna jednostka ma szansę:)