1. POJĘCIE SPADKU

Spadkiem - jest ogół, mających cywilnoprawny charakter, podmiotowych praw i obowiązków majątkowych zmarłego przechodzących z chwila jego śmierci na jednego lub kilku spadkobierców

Spadek nie obejmuje praw i obowiązków, które nie maja cywilnoprawnego charakteru np. wynikają ze stosunków:

• administracyjnych (np. zezwolenie na sprzedaż alkoholu),

• finansowych (np. zobowiązania podatkowe),

• karnoprawnych (np. orzeczona kara grzywny).

2. OTWARCIE SPADKU

Otwarcie spadku - jest techniczno prawnym pojęciem, którym posługuje się prawo spadkowe dla oznaczenia chwili śmierci spadkodawcy i z którym to zdarzeniem ustawa łączy skutek w postaci przejścia praw i obowiązków majątkowych na spadkobierców; spadek otwiera się bowiem z chwilą śmierci spadkodawcy (art.924 KC).

Art. 924. Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy.

Art. 925. Spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku.

Za chwilę śmierci - uznaje się tzw. śmierć mózgową (stanie funkcji pnia mózgu) potwierdzoną wystawieniem aktu zgony lub z postanowienia sądu stwierdzającego zgon albo orzeczenia uznającego osobę fizyczną za zmarła

3. DZIEDZICZENIE TESTAMENTOWE (TESTAMENT - POJĘCIE FORMY)

Dziedziczenie (nazywane także spadkobraniem) - polega na przejściu wskutek śmierci spadkodawcy ogółu praw i obowiązków majątkowych objętych spadkiem na jedno (w całości) lub kilku (w częściach ułamkowych) spadkobierców; zdarzeniem, z którym ustawodawca łączy przejście praw i obowiązków, jest śmierć osoby fizycznej gdyż wówczas następuje otwarcie spadku (art.924 KC)

Testament może być rozumiany jako czynność prawna na wypadek śmierci lub jako dokument zawierający rozporządzenie spadkodawcy.

Testament jest rodzajem jednostronnej czynności prawnej zawierającej oświadczenie woli nie skierowane do konkretnego adresata, odwołalnej w całości lub części w każdej chwili aż do śmierć, mocą której spadkodawca (testator) i przy zachowaniu szczególnej formy prawem przewidzianej dokonuje rozrządzenia swoim majątkiem na wypadek śmierci.

Najistotniejszym elementem treści testamentu jest rozrządzenie majątkiem przez powołanie spadkobierców, testament może zawierać również dyspozycje odnoszące się do zapisów, poleceń, wykonawcy testamentu, wydziedziczenia, a także wskazówki np. dotyczące miejsca pochówku.

Prawo spadkowe zakazuje sporządzania testamentów wspólnych.

Formy testamentu:

1. Testament zwykły (działanie testatora w normalnych warunkach):

• testament holograficzny - sporządzony własnoręcznie przez testatora podpisany i opatrzony datą.

• testament allograficzny - oświadczenie ustne ostatniej woli w obecności dwóch świadków składane przed przewodniczącym jednostki samorządowej (wójt, burmistrz), kierownikiem s.c. sporządzony protokół musi być podpisany przez spadkodawcę.

• testament notarialny- sporządzony w formie aktu notarialnego.

• Testament szczególny ( działanie testatora w warunkach szczególnych):

• testament ustny - składany w szczególnych okolicznościach zagrożenia życia w obecności co najmniej trzech świadków;

• testament podróżny - składany na polskim statku morskim lub powietrznym dowódcy statku (jego zastępcy) w obecności dwóch świadków;

• testament wojskowy - regulują odrębne przepisy.

4. DZIEDZICZENIE USTAWOWE

Dziedziczenie (nazywane także spadkobraniem) - polega na przejściu wskutek śmierci spadkodawcy ogółu praw i obowiązków majątkowych objętych spadkiem na jedno (w całości) lub kilku (w częściach ułamkowych) spadkobierców; zdarzeniem, z którym ustawodawca łączy przejście praw i obowiązków, jest śmierć osoby fizycznej gdyż wówczas następuje otwarcie spadku (art.924 KC).

Mimo, że prawo spadkowe umożliwia spadkodawcy wskazanie następców prawnych w testamencie, częstszym tytułem dziedziczenia jest w praktyce ustawa. Kodeksowe reguły dziedziczenia ustawowego oparte zostały na więzach rodzinnych, jako że po spadkodawcy dziedziczą jego krewni na równi z nimi małżonek oraz osoby przysposobione.

Dziedziczenie ustawowe zmierza do pozostawienia majątku spadkowego osobom najbliższym spadkodawcy, którzy nie jednokrotnie już za życia swego poprzednika prawnego korzystali z tego majątku, a nieraz nawet przyczyniali się do jego tworzenia.

Twierdzi się przy tym, że ustawowy porządek dziedziczenia ma odzwierciedlać dorozumianą wolę spadkodawcy, która w wielu wypadkach pokrywałaby się prawdopodobnie z kolejnością dziedziczenia określona przez ustawodawcę.

Zwraca się uwagę także na to, że krąg spadkobierców ustawowych zbliżony jest znacznie do kręgu osób uprawnionych i zobowiązanych do alimentacji.

Do kręgu spadkobierców ustawowych prawo spadkowe zalicza:

• zstępnych spadkodawcy, jego małżonka,

• rodziców i rodzeństwo oraz zstępnych rodzeństwa.

Ustawodawca rozmieszcza spadkobierców w dwóch grupach i ustala kolejność dochodzenia do spadku; wśród spadkobierców ustawowych znajduje się także Skarb Państwa, dziedziczący w ostateczności.

5. ZRZECZENIE SIĘ DZIEDZICZENIA

Zrzeczenie się dziedziczenia - może tylko nastąpić przed otwarciem spadku po otwarciu można tylko oświadczyć, ze spadek się przyjmuje lub odrzuca.

Zrzeczenie się dziedziczenia:

• następuje w drodze umowy zawartej w formie aktu notarialnego między przyszłym spadkodawca a spadkobiercą ustawowym,

• której skutkiem prawnym jest wyłączenie od dziedziczenia zrzekającego się oraz jego zstępnych, tak jakby nie dożyli oni otwarcia spadku.

6. ZAPIS

Rozporządzenie testamentowe może polegać na zobowiązaniu spadkobiercy ustawowego lub testamentowego do spełnienie określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby fizycznej lub prawnej, bez względu na to, czy osoba ta jest równocześnie spadkobiercą, czy też nie:

• instytucja ta jest nazywana zapisem (legatem),

• osoba uprawniona zaś do otrzymywania świadczenia zapisobiercą.

Dopuszczony jest również dalszy zapis (sublegat), polegający na obciążeniu zapisem zapisobiercy.

7. OŚWIADCZENIE O PRZYJĘCIU LUB ODRZUCENIU SPADKU

Nabycie spadku jest uzależnione od oświadczenia woli osoby uprawnionej (spadkobiercy):

• oświadczenie takie składa się przed sądem lub notariuszem

• w terminie miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.

Możliwe są trzy rodzaje oświadczeń, z którymi ustawa łączy odmienne skutki prawne:

1. oświadczenie o przyjęciu spadku wprost.

2. oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

3. oświadczenie o odrzuceniu spadku.

Skutkiem prawnym przyjęcia spadku jest uznanie danej osoby za spadkobiercę definitywnego od chwili otwarcia spadku:

• przyjęcie spadku wprost (tzw. proste) oznacza nieograniczona odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe,

• przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza powoduje ograniczenie tej odpowiedzialności do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku (art.1012 w zw. 1031 KC)

Zasadą jest, że:

• spadkobierca nie może spadku częściowo przyjąć, a częściowo odrzucić, czyli

• może tylko przyjąć bądź odrzucić.

Złożenie oświadczenia odrzucającego spadek powoduje wyłączenie spadkobiercy od dziedziczenia, jego traktuje się zaś jakby nie dożył otwarcia spadku.

8. ODPOWIEDZIALNOŚĆ SPADKOBIERCY ZA DŁUGI SPADKOWE

Ponieważ spadek obejmuje również długi spadkowe, powstaje zagadnienie odpowiedzialności za nie; odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe wykazuje pewne zróżnicowanie, a to w zależności:

• od fazy, w której spadkobierca realizuje ciążące na nim obowiązki oraz

• od sposobu przyjęcia spadku.

W związku z tą odpowiedzialnością pozostają trzy fazy:

1. od chwili otwarcia spadku do jego przyjęcia - gdy nabycie spadku jest jeszcze definitywne spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku;

2. od przyjęcia spadku do jego działu - w wypadku wszczęcia postępowania przez wierzycieli spadkowych przed przyjęciem spadku, pozwany spadkobierca może żądać zawieszenia tego postępowania do czasu złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku; ponadto przed przyjęciem spadku nie może być prowadzona z niego egzekucja na zaspokojenie osobistego długu spadkobiercy;

3. po dziale spadku - od tej chwili spadkobierca ponosi odpowiedzialność całego swojego majątku, zarówno osobistego jak i nabytego wskutek spadkobrania.

Zależność od sposobu przyjęcia spadku:

• przyjęcia spadku wprost (tzw. proste) - spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe całym swoim majątkiem bez ograniczenia;

• przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza - spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe całym majątkiem spadkobiercy do wartości ustalonej w inwentarzu stanu czynnego spadku.

Odpowiedzialność spadkobiercy z tytułu zapisów i poleceń jest zawsze odpowiedzialnością ograniczoną do wartości stanu czynnego spadku.

W przypadku wielości spadkobierców odpowiedzialność za długi spadkowe:

• do momentu działu spadku jest solidarna zaś

• po dziale jest ona proporcjonalna do wielkości udziałów.

9. ZBYCIE SPADKU

Spadkobierca, który spadek przyjął może go zbyć w całości lub części, to samo dotyczy udziału spadkowego.

Umowa o zbycie spadku:

• ma charakter czynności prawnej o podwójnym skutku zobowiązująco-rozporządzającym i

• nadto jest czynnością kauzalną;

• umowa zbycia spadku powinna mieć formę aktu notarialnego.

Stroną zbywająca może być tylko spadkobierca, który spadek przyjął; skutkiem zbycia jest:

• wstąpienie nabywcy spadku w prawa i obowiązki spadkobiercy;

• nabywca spadku ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe.

10. ZACHOWEK

Zachowek - pozwala przy pełnej swobodzie testamentowania na zabezpieczenie przed pokrzywdzeniem osób najbliższych.

Zgodnie z istotą zachowku:

• spadkodawca może swobodnie rozrządzać całym spadkiem na wypadek śmierci,

• natomiast określonym osobom najbliższym przysługuje roszczenie o świadczenie pieniężne skierowane zasadniczo do powołanego spadkobiercy;

• wielkość zachowku jest pochodną udziału spadkowego, jaki przypadałby osobie uprawnionej, gdyby dziedziczyła z ustawy.

Osoby uprawnione do zachowku:

• zstępni,

• małżonek,

• rodzice spadkodawcy.

Osoby wyłączone od zachowku:

• osoby, które zrzekły się dziedziczenia albo odrzuciły spadek,

• uznane za nie godne dziedziczenia,

• wydziedziczone.

Prawo Cywilne - ELEMENTY PRAWA SPADKOWEGO / IV semestr / ZR ®

1

---