Joanna Pyrek
SC 1013
Rodzina
Według książki„Słownik pojęć socjologicznych”, Andrzeja Słabonia „Rodzina to grupa społeczna połączona więzami krwi, pokrewieństwa bądź adopcji”. Natomiast wg.
L. Dyczewskiego: „rodzina jest wspólnotą osób i instytucją społeczną opartą na miłości
i wolnym wyborze kobiety i mężczyzny połączonych małżeństwem, którzy odpowiadając wzajemnie za siebie, rodzą i wychowują następne pokolenie w taki sposób, aby i ono także rodziło i wychowywało nowe pokolenie”.
Jak widać już w przeszłości został widocznie zarysowany model rodziny. Można wyróżnić:
Rodzinę patryjarchalną:
uprzywilejowana sytuacja mężczyzny,
wyłączna jego odpowiedzialność za byt i standard życia rodziny,
wyłączne prawo do podejmowania strategicznych decyzji,
podział zadań oparty o kryterium płci.
Rodzinę matryjalchalnę:
uprzywilejowana pozycja kobiet,
szczególny kult dla tzw. kobiecych czynności np. macierzyństwa,
rodzina partnerska,
równouprawnienie mężczyzny i kobiety wynikające z pracy zawodowej kobiet,
elastyczność ról społecznych,
wspólne podejmowanie decyzji i poczucie odpowiedzialności.
Inne podziały:
rodziny wielopokoleniowe - wspólne zamieszkiwanie, wspólnota interesów, wspólny budżet gospodarstwa,
rodziny nuklearne - jednopokoleniowe - zanikające.
Najpopularniejszą teorią wyjaśniającą przemiany małżeństwa i rodziny jest teoria “drugiego przejścia demograficznego” Centralnym czynnikiem powodującym dalekosiężne przemiany jest proces modernizacji (postmodernizacji), który rozpoczął się w najbardziej rozwiniętych krajach, gdzie zaobserwowano zwrot od wartości materialistycznych do postmaterialistycznych, czego skutkiem jest osłabienie w zaangażowanie w związki z rodziną tradycyjną i wysoką płodnością. Przyjmuje się, że transformacja jest wynikiem zmian postmodernizacyjnych.
Cytując fragment artykułu Krystyny Slany, „Alternatywne formy życia małżeńsko rodzinnego w ponowoczesnym świecie”, „Post-Rodzinna Rodzina” [Krystyna Slany, „Alternatywne formy życia małżeńsko rodzinnego w ponowoczesnym świecie”, wyd. NOMOS, Kraków 2002].
„W wyniku pluralizacji życia rodzinnego coraz częściej pisze się nie o rodzinie, ale
o rodzinach, czy postuluje się (...) użycie pojęcia post-rodzinna rodzina. Odchodzi się od definicji eksponujących rodzinę jako instytucję i przechodzi do definicji ujmujących ją jako grupę społeczną powiązaną pewną umową, niekoniecznie formalną, określoną przez małżeństwo czy więzy krwi. W centrum uwagi jest para (niekoniecznie formalna
i heteroseksualna), a nacisk kładzie się na relacje wzajemne, partnerstwo (...) i jakość związku. Cechą partnerstwa jest wspólnota intelektualna, podzielane cele i wartości, satysfakcjonująca komunikacja interpersonalna, miłość i atrakcyjność seksualna. (...) Socjologowie akcentują znaczenie prywatnej, indywidualnej strony życia - nie pytamy, czy jesteś żonaty/zamężna, ale jaki jest jakościowo twój związek (...).” Z przytoczonego fragmentu możemy wnioskować, że model rodziny jest ciągle reformowany i zależy od warunków w jakich przychodzi nam żyć.
Funkcje Rodziny
EKONOMICZNA - zaspokajanie potrzeb materialnych członków rodziny,
SEKSUALNA - społecznie akceptowana forma współżycia płciowego,
STRATYFIKACYJNA - nadawanie przez rodzinę pozycji społecznej swoim członkom,
OPIEKUŃCZO-ZABEZPIECZAJĄCA - opieka nad dziećmi, osobami w podeszłym wieku i chorymi,
KULTUROWA - przekazywanie młodemu pokoleniu dziedzictwa kulturowego,
REKREACYJNA - zaspokajanie potrzeby odpoczynku i rozrywki,
SOCJALIZACYJNA - wychowywanie potomstwa,
PROKREACYJNA - wydanie na świat potomstwa.
Przejawy kryzysu rodziny
Najczęstszymi przejawami kryzysu w rodzinach są:
wzrost liczby rozwodów - głównie przyczyny tego zjawiska to zdrady małżeńskie, zanik więzi małżeńskich, a także nasilenie zjawisk patologicznych, takich jak alkoholizm, przemoc;
spadek liczby zawieranych małżeństw - związany ze wzrostem popularności związków nieformalnych;
spadek dzietności - przyczyny tego zjawiska są złożone, jedną z nich są przemiany społeczno-obyczajowe, m.in. postępująca emancypacja kobiet, które chcą realizować się nie tylko w rodzinie jako matki, lecz także zawodowo;
zanik tradycyjnych funkcji rodziny.
Patrząc z ekonomicznego punktu widzenia, tzn. Teorii ekonomicznej rodzina jest czymś w rodzaju umowy pomiędzy kobietą a mężczyzną, opartej na zyskach i stratach. Zyskami mogą tutaj być korzyści finansowe (które oboje partnerzy gromadzą jako wspólne dobro), kredyty, konsumpcja lub spędzanie wolnego czasu z członkami rodziny. Stratą mogą być wydatki, które wiążą się z utrzymaniem rodziny i odpowiedniego bytu oraz ryzyko rozwodu gdy jedno z partnerów straci ciągłość zarobkową i nie będzie spełniać oczekiwań jednego z partnerów. Tworzy się więc tzw. „kapitał małżeński” (np. dzieci
i gromadzenie dóbr materialnych). Ponadto podział pracy, który może zagwarantować jednemu z partnerów pozostanie w domu w czasie gdy drugi będzie pracował na utrzymanie rodziny. Jak już wspomniałam wcześniej rodzina zmienia się poprzez zmiany społeczne.
Od jakiegoś czasu widzimy wzrost znaczenia kobiet w społeczeństwie. Przyczyną tego stanu rzeczy jest na pewno podniesienie standardu wykształcenia i świadomości niezależności finansowej a także eksponowanie swoich potrzeb, indywidualności i autonomii, jest to tzw. teoria feministyczna. Możemy również wyróżnić inne teorie małżeństwa i rodziny, które zawarte są we wspomnianym wcześniej artykule. Teoria kapitału społecznego - rodzina jest sposobem inwestowania w kapitał społeczny, na który składają się m. in. budowanie więzi, tworzenie kultury zaufania, posiadanie dzieci, socjalizacja, własności strukturalne rodziny.
Z sytuacji transformacji rodziny, w najbardziej niekorzystnej sytuacji znajdą się dzieci. Z jednej strony, kobiety, szukając autonomii i osobistej samorealizacji, dążą do osiągnięcia własnych celów pomijając w ten sposób potrzeby dzieci, a z drugiej strony, nie mogą ich realizować, ponieważ w wielu przypadkach są w trudnej sytuacji ekonomicznej,
w której to tylko one są jedynymi żywicielami rodziny.
Śmiało można wyróżnić 3 poglądy dotyczące znaczenia rodziny dla ludzi. Przytaczając tutaj fragment książki Krystyny Slany „Alternatywne formy życia małżeńsko-rodzinnego w ponowoczesnym świecie” [Krystyna Slany, „Alternatywne formy życia małżeńsko rodzinnego w ponowoczesnym świecie”, wyd. NOMOS, Kraków 2002] wyróżniamy:
rodzina jest podstawową wartością dla Polaków i źródłem samorealizacji, ostoją wszystkich wartości - co mocno podkreślane jest w pracach polskich familio logów,
rodzina jest rozpatrywana nie w kategoriach aksjologicznych, ale instrumentalnych, zwłaszcza w okresie biedy, ograniczania konsumpcji ekonomicznej, permanentnych deficytów. Stanowi instytucję zapewniającą przetrwanie, chroniącą przed „społeczeństwem ryzyka", co jest charakterystyczne dla społeczeństwa znajdującego się w fazie między tradycyjnością i nowoczesnością,
rodzina odchodzi od tradycyjności i ewoluuje stopniowo dzięki procesowi modernizacji
w kierunku wzorów charakterystycznych dla ponowoczesności, wyrażających się różnorodnością form i jakościowymi jej przemianami. Przykładem takich zmian są znamienne, niemalże dramatyczne zachowania młodych Polaków w sferze demograficznej (kryzys małżeńskości, niż demograficzny, nasilanie się rozwodów
i zmiana ich przyczyn, wzrost kohabitacji, urodzeń pozamałżeńskich, znaczenia życia seksualnego).
Formy rodziny
Małżeństwo formalne, monogamiczne (pary heteroseksualnej)- związek jednego mężczyzny
z jedną kobietą (typ dominujący we współczesnym świecie) czyt. model rodziny nuklearnej jest to najbardziej korzystny model rodziny dla człowieka.
Poprzez nasilające się rozwody, powstają małżeństwa powtórne, których skutkiem jest powstawanie rodzin zrekonstruowanych (np. rodzina z macochą bez dzieci
z aktualnego związku, rodzina z macochą i dziećmi z aktualnego związku itd.),
Monoparentalność - są to rodziny samotnych matek/ojców, spowodowana różnymi czynnikami. Zjawisko to nasiliło się wyraźnie w ciągu kilku ostatnich generacji. Przyczyną jego powstania jest głównie śmierć rodzica, rozwód, separacja, urodzenie dziecka przez samotną matkę poza małżeństwem.
Związki homoseksualne - pary homoseksualne „wychodzą z ukrycia” i domagają się prawa do posiadania dzieci. Występowanie takich związków prowadzi do różnych problemów natury społeczno-psychologicznej.
Życie w samotności (tzw. Single life) - coraz więcej ludzi świadomie wybiera życie
samotne. To ci, którzy cenią sobie niezależność, chcą mieć czas na zabawę, intensywnie poznają świat robią karierę zawodową. Jednak dla większości to jedynie choroba młodego wieku. Należy z niepokojem patrzeć przyszłość i obserwować przebieg życia społecznego, opierającego się na rodzinie, który przez taką formę znacznie ucierpi.
Małżeństwa seriale (określane też poligamią sukcesywną),
Małżeństwa kontraktowe (covenant marriages) - których trwanie określone jest surową umową, która jest odnawiana za pomocą przysięgi.
Związki kohabitacyjne - to nowa forma, która - jak podkreśla wielu autorów - staje się konkurencyjna wobec małżeństwa formalnego. Pojawia się w różnych fazach cyklu życia, różnego stanu cywilnego. Upowszechnia się ponadto szczególny typ związku kohabitacyjnego “Living Apart Together” (LAT - razem, ale oddzielnie), który nie wymaga stałego wspólnego zamieszkiwania. Czym więc jest kohabitacja? Kohabitacja oznacza, że
2 osoby płci przeciwnej żyją razem jak mąż i żona, nie będąc jednak małżeństwem. Jest to życie razem bez formalnego powiązania. W Polsce jako substytut pojęcia kohabitacji używa się pojęcia konkubinat. Związek kohabitacyjny powinien trwać co najmniej kilka miesięcy. Spotyka się kilka jego form:
poprzedza małżeństwo i stanowi okres przedłużonego chodzenia ze sobą,
poprzedza małżeństwo i stanowi przygotowanie do niego,
stanowi alternatywną formę małżeństwa,
stanowi formę niezamężnego życia, wyrastającą z ideologii niezależności.
Reasumując, to nowe formy życia rodzinnego wpłyną na proces socjalizacji dzieci
i podział pracy w rodzinie. Pojawiają się więc pytania i wątpliwości. Czy młodzi ludzie są skłonni podtrzymać ważność "małżeństwa" ? Czy w dzisiejszych czasach podejście nieco się nie zmieniło? Mimo wielu kontrowersyjnych zmian w naszym społeczeństwie, instytucja "małżeństwa" czy też "rodziny" nadal jest ważna dla większości ludzi i jest jednym
z głównych celów życiowych. Możemy sobie zadać pytanie czemu tak się dzieje? Ponieważ w polskim społeczeństwie rodzina daje niesamowite wsparcie psychiczne, moralne
i rozwojowe. W obecnych czasach młody człowiek musi walczyć z wieloma problemami jak: utrata pracy, brak stabilizacji zawodowej itp. Dla młodego człowieka, który właśnie wkracza w wielki „nowy świat” są to niesamowite deprymujące sytuacje. Co gorsze, oczekiwania wobec młodych ludzi są coraz większe. Stawia się im coraz większe wymagania
i oczekiwania. Poprzez właśnie takie uwarunkowania ludzie szukają wsparcia w rodzinie. Kolejnym skutkiem tego są zażyłości i doznania emocjonalne lecz niestety bezużyteczne ekonomicznie.
Bibliografia:
Maksymilian Pacholski, Andrzej Słaboń „Słownik pojęć socjologicznych”;
wyd. Akademii Ekonomicznej w Krakowie 2001
Krystyna Slany, „Alternatywne formy życia małżeńsko rodzinnego
w ponowoczesnym świecie”, wyd. NOMOS, Kraków 2002.
Piotr Leszczyński, Tomasz Snarski „Wiedza o Społeczeństwie Vademecum” wyd. OPERON, Gdynia 2010
Internet
Jan Trost (1979) pisze, iż związki te tworzone są przez dwie osoby pici przeciwnej, wspólnie zamieszkujące przez dłuższy czas, prowadzące gospodarstwo domowe i utrzymujące związki seksualne. Partnerzy takiego związku tworzą „małżeństwo", które nie jest formą zinstytucjonalizowaną.
7