Wykład 17
UZALEZNIENIA
(nadużywanie i uzależnienie od substancji psychoaktywnych)
SUBSTANCJE PSYCHOAKTYWNE POWODUJĄCE ZABURZENIA PSYCHICZNE:
F10 Alkohol
F11 Opioidy
F12 Kanabinoidy
F13 Leki uspokajające i nasenne
F14 Kokaina
F15 Środki psychostymulujące
F16 Środki halucynogenne
F17 Nikotyna
F18 Lotne rozpuszczalniki
F19 Politoksykomania oraz inne środki
UZALEŻNIENIE:
zespół objawów fizjologicznych, behawioralnych i poznawczych wynikających z priorytetu zażywania określonej substancji przez dana osobę. głównym objawem jest nasilona potrzeba zażywania danej substancji.
Szkodliwy dla danej osoby sposób używania substancji psychoaktywnej prowadzący do istotnego klinicznie upośledzenia lub zaburzenia.
TOLERANCJA:
Potrzeba znacznego zwiększenia ilości zażywanej substancji dla osiągnięcia intoksykacji lub pożądanego efektu
Znaczne zmniejszenie się efektów przy stosowaniu substancji w tej samej dawce.
ZESPÓŁ ODSTAWIENIA
(ABSTYNENCJA)
Występowanie charakterystycznych dla danej substancji objawów po przerwaniu regularnego jej zażywania
Pobieranie danej substancji ( lub podobnej ) wyłącznie w celu złagodzenia lub uniknięcia objawów zespołu odstawienia
KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE ZESPOŁU UZALEŻNIENIA (F1x.2)
>3 objawy z niżej wymienionych występujące przez 1 miesiąc w ciągu ostatniego roku:
Przymus przyjmowania substancji
Upośledzenie kontroli przyjmowania substancji
Somatyczne objawy odstawienia
Występowanie tolerancji wobec działania substancji
Pochłonięcie czasowe i ograniczenia życiowe związane z przyjmowaniem substancji
Uporczywość przyjmowania substancji mimo dowodów szkodliwych następstw.
KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE UŻYWANIA SZKODLIWEGO (F1x.1)
szkody somatyczne lub psychiczne spowodowane używaniem substancji
określony charakter szkód
szkodliwe używanie przez >1 miesiąc lub w sposób powtarzalny przez 12 mies.
Nie spełnienie kryteriów innego zaburzenia związanego z ta samą substancją z wyjątkiem ostrego zatrucia.
NADUŻYWANIE SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNEGO (DSM - IV)
A. > 1 z poniższych objawów szkodliwego używania substancji w ciągu ostatniego roku
Niemożność wypełnienia ról społecznych w pracy, szkole lub w domu
Stwarzanie zagrożenia fizycznego
Konflikty z prawem
Problemy społeczne lub interpersonalne
B. Nie spełnia kryteriów uzależnienia
ZABURZENIA PSYCHICZNE I ZABURZENIA ZACHOWANIA POWODOWANE UŻYWANIEM SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH
F1x..0 Ostre zatrucie
F1x.1 Używanie szkodliwe
F1x.2 Zespół uzależnienia
F1x.3 Zespół abstynencyjny
F1x.4 Zespół abstynencyjny z majaczeniem
F1x.5 Zaburzenia psychotyczne
F1x.6 Zespół amnestyczny
F1x.7 Zaburzenia rezydualne i późne (otępienie)
F1x.8 Inne
NEUROLOGICZNE PODSTAWY UZALEŻNIENIA OD SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH
Główne neuroprzekażniki:
# Dopamina
# Opioidy
# Noradrenalina
# Serotonina
# GABA
Główny szlak ,,nagrody,,
Szlak dopaminergiczny z pola nakrywki brzusznej (ventral tegmental area - VTA) do jądra półleżącego (nucleus accumbens) ..........obrazek nr 2 w wykładach.
UZALEŻNIENIA OD OPIATÓW
Sytuacja epidemiologiczna w Polsce
W leczeniu -- kilka tys. (rzeczywiste rozpowszechnienie - kilkakrotnie większe)
Grupa największego ryzyka zakażenia wirusem HIV
Stosowane preparaty
morfina
heroina(kompot, makiwara, brown sugar)
Rozwój uzależnienia
głód i tolerancja już po kilkakrotnym zażyciu
szkody zdrowotne
konflikt z prawem
Neurobiologia uzależnienia:
znaczenie układu opioidowego mózgu
rys. nr.3 w wykładach
RECEPTORY OPIOIDOWE:
RODZAJE:
# Receptory u (mu)
# Receptory d (delta)
# Receptory k (kappa)
Nagradzające działanie opioidów: wpływ na szlak dopaminergiczny układu limbicznego przez receptory u
AGONIŚCI
Receptory u: morfina, beta- endorfina (powstaje z proopiomelanokortyny- POMC )
Receptory d (delta): beta- endorfina, met-enkefalina, leuenkefalina (powstająca z proenkefaliny)
Receptory K (kappa): dynorfina A i B (powstają z prodynorfiny)
ANTAGONIŚCI
Nalokson: krótki okres półtrwania (2 - 4 h), podawany parenteralnie, m.in. w leczeniu ostrych zatruć opioidami
Naltrekson: długi okres półtrwania (ok. 72 h), podawany doustnie, m.in. w leczeniu długoterminowym
OPIATOWY ZESPÓŁ ABSTYNENCJI
Objawy:
Fizyczne: ziewanie, łzawienie, wyciek z nosa, pocenie, uderzania gorąca i zima (gęsia skórka), wzrost tętna i ciśnienia, rozszerzenie źrenic, wymioty, biegunki, bóle brzucha, bóle mięsni
Psychiczne: niepokój, lęk, bezsenność, poczucie tzw. Głodu opioidów, zachowanie ukierunkowane na zdobycie opioidów
Leczenie:
łagodzenie objawów wegetatywnych - klonidyna, następnie klonidyna + naltrekson
Środki uspokajające/ nasenne (np. doksepina, chloroprotyksen )
Metadon - w niektórych ośrodkach zachodnich
OSTRE ZATRUCIE OPIATAMI
Objawy: szpilkowate źrenice, śpiączka, spowolnienie czynności serca, obniżenie ciśnienia tętniczego krwi i temperatury ciała, zwolnienie i zaburzenie oddychania.
Leczenie: intensywna opieka, nalokson i.v. 0,8 mg co 15 min.
LECZENIE UZALEZNIENIA OPIATOWEGO:
Detoksykacja
Ośrodki rehabilitacyjne np. MONAR (całkowite odstawienie opiatów, pobyt do 2 lat)
Leczenie substytucyjne:
programy metadonowe (w Polsce ok. 500 osób)
inne środki: buprenorfina, kodeina, morfina o przedłużonym działaniu, LAAM
KANABINOIDY
Zażywane preparaty:
używane poprzez palenie - marihuana, haszysz,
substancja czynna tetrahydrokanabinol
Objawy po zażyciu:
somatyczne: tachykardia, suchość w ustach, zaczerwienienie spojówek, wzmożone pragnienie
psychiczne: euforia, subiektywne wzmożenie wrażliwości, zaburzenia w odczuwaniu czasu, koordynacji wzrokowo - ruchowej, omamy (w dużych dawkach)
Neurobiologia:
(układ kanabinoidowy mózgu )
receptor kanabinoidowy CB1, CB2, działanie p/wymiotne, stymulujące łaknienie, p/bólowe(związek z receptorami opioidowymi)
endogenny ligand: anandamid (arachidonyletanolamid)
rysuneczek w wykładach
UZALEŻNIENIE OD LEKÓW (LEKOMANIA) NASENNYCH, USPOKAJAJĄCYCH, PRZECIWLĘKOWYCH
najczęściej: pochodne benzodiazepiny
rozwój: czynniki jatrogenne (leczenie bezsenności, depresji)
ryzyko zachorowania: ok. 1% populacji (częściej kobiety)
objawy odstawienia:
nudności, pocenie, lek, drżenie, tachykardia
powikłania: napady padaczkowe lub majaczenie
leczenie zespołu odstawienia
leki p/padaczkowe: fenobarbital, karbamazepina
leki beta-adrenolityczne
KOKAINA
Zażywanie:
donosowo, dożylnie, palenie crack
możliwość zażywania intesywnego binge
Objawy po zażyciu:
euforia, objawy podobne do zespołu maniakalnego
zespół majaczeniowy, napady leku, zespół urojeniowy
Objawy odstawienia
głód kokainy, objawy podobne do depresji
zmęczenie, spowolnienie, poczucie bezradności, winy
Mechanizm farmakologiczny
blokowanie transportu dopaminy
działanie stymulujące na układ dopaminergiczny
Postępowanie lecznicze
Psychoterapia:(behawioralno - poznawcza)
Wspomaganie farmakologiczne: leki działające na układ dopaminergiczny: disulfiram, metylofenidat, selegilina, leki p/padaczkowe: wigabatryna, topiramat
AMFETAMINY
Preparaty
Amfetamina, dekstroamfetamina, metamfetamina
Substancje sympatykomimetyczne i anorektyczne
Mechanizm farmakologiczny:
działanie stymulujące na układ dopaminergiczny poprzez wzrost uwalniania dopaminy
Objawy:
po zażyciu: euforia, pobudzenie, wzrost tętna i ciśnienia, dreszcze, poty, nastawienie urojeniowe
odstawienie: zmęczenie, spowolnienie, zaburzenia snu, wzrost łaknienia
powikłania psychopatologiczne: psychoza schizofrenopodobna (paranoidalna)
Postępowanie lecznicze:
stany pobudzenia lub psychoza - leki neuroleptyczne
depresja z odstawienia - leki przeciwdepresyjne
KOFEINA
Źródła:
główne :kawa 100 - 200 mg/ filiżanka
herbata, coca-cola, czekolada, kakao
leki p/przeziębieniu i p/bólowe
Objawy po zażyciu większej ilości
psychiczne: niepokój, nerwowość, podniecenie, gonitwa myśli, wielomówność, bezsenność
somatyczne: zaczerwienienie twarzy, przyśpieszenie czynności serca, zaburzenia gastryczne, wzrost diurezy
Nadużywanie i uzależnienie:
przy dawkach > 500 - 1000 mg/ dobę
tolerancja, zespół odstawienia (bóle głowy)
Powikłania psychopatologiczne:
zespoły lękowe, zaburzenia snu
możliwość zaostrzenia psychoz i zaburzeń afeltywnych
HALUCYNOGENY
Substancje:
Dietylamid kwasu lizergowego - LSD
Psylocybina (grzyb z gatunku Psylocybe)
Meskalina (kaktus z gatunku Peyote)
Substancje roślinne o działaniu antycholinergicznym: wilcza jagoda (Atropa belladonna), lulek czarny (Hyoscamus niger), bieluń dziędzierzawa (Datura stramonium)
Rysuneczki z wykładu
Mechanizm farmakologiczny:
działanie psychostymulujące
działanie psychozomimetyczne
Objawy po zażyciu:
zaburzenia spostrzegania
zaburzenia nastroju i myślenia
objawy sympatykomimetyczne
Powikłania psychopatologiczne:
napady lęku (bad trips)
zespół urojeniowy
posthalucynogenne zaburzenia percepcji (flashback)
ECSTASY
Najczęstsze: MDMA - 3,4 - metylenodioksymetamfetamina
Inne: MDA, MDE, BDB, MBDB.,PMA (UFO- death)
Objawy po zażyciu:
psychiczne: euforia, pobudzenie psychoruchowe i seksualne, przyśpieszenie toku myślenia, zaburzenia jakościowe świadomości, omamy wzrokowe i czuciowe, lęk (paniczny), bezsenność
somatyczne: szczękościsk, nudności, wymioty, bóle głowy, grzbietu, lędźwi, tachykardia, wzrost ciśnienia, hipertermia
Mechanizm farmakologiczny:
stymulacja i uszkodzenie układu serotonergicznego mózgu
rysunek w wykładzie
NIKOTYNA
Główne źródło: tytoń (palenie lub żucie), często współistnieje z innymi uzależnieniami
Mechanizm farmakologiczny
receptory nikotynowe (cholinergiczne)
wpływ na układ dopaminergiczny
objawy odstawienia (u części osób)
psychiczne: drażliwość, lęk, niepokój, zaburzenia koncentracji
somatyczne: zwolnienie czynności serca, wzrost łaknienie
Powikłania somatyczne:
układ oddechowy: zmiany obturacyjne, nowotwory
układ krążenia: choroba wieńcowa, choroby naczyń obwodowych
Postępowanie lecznicze:
wspomaganie farmakologiczne - bupropion
preparaty nikotyny (łagodzenie objawów odstawienia)
ŚRODKI WZIEWNE (INHALATY)
Preparaty: kleje, rozpuszczalniki lotne
Używanie w Polsce: dzieci i młodzież o niskim statusie ekonomicznym
Objawy po zażyciu
objawy neurotoksyczne: zawroty głowy, oczopląs, zaburzenia koordynacji, ataksja, zamazana mowa, osłabienie, drżenie
objawy neuropsychiatryczne: zaburzenia percepcji ciała, kolorów i czasu, omamy wzrokowe, słuchowe, czuciowe
objawy somatyczne: bóle głowy, kołatanie serca, bóle brzucha, nudności, wymioty
Powikłania: toksyczne uszkodzenie mózgu, neuropatie obwodowe, uszkodzenie wątroby
Mechanizm farmakologiczny: uszkodzenie błon komórkowych, działanie na przewodnictwo GABA
Leczenie: wymuszanie abstynencji (izolacja), terapia powikłań psychiatrycznych i somatycznych