ĆWICZENIA ROZLUŹNIAJĄCE
Ćwiczenia rozluźniające powodują zmniejszenie napięcia mięśni na skutek odpowiedniego ułożenia ciała lub wykonywania określonych ruchów.
Ćwiczenia rozluźniające - rodzaj ćwiczeń specjalnych mających na celu osiągnięcie zmniejszenia napięcia psychofizycznego (nerwowego i mięśniowego). Wykonywanie tego rodzaju ćwiczeń jest wskazane dla wszystkich bez względu na wiek, a szczególnie wskazane u dzieci i młodzieży wykazującej objawy zmęczenia i nadpobudliwości, która się nasila w okresach intensywnej nauki i sytuacji stresowych. Zmniejszenie napięcia mięśni osiąga się przez charakterystyczne ułożenie ciała w całkowitym podparciu przy najmniej rozciągniętych mięśniach lub przez wykonywanie odpowiednich ruchów. Czynnikami wspomagającymi są: pomieszczenie odizolowane od hałasu, brak rażącego oświetlenia, nie krępująca ruchów odzież, delikatne ciepło, łagodny masaż, słuchanie odpowiedniej muzyki, usunięcie przyczyn zdenerwowania, pośpiechu, dobra koncentracja i wykonywanie ćwiczeń oddechowych.
Cel: możliwość świadomego i kontrolowanego zmniejszenia napięcia mięśni, czyli ich rozluźnienia.
Wskazania: Ćwiczenia rozluźniające są konieczne przed rozpoczęciem i w czasie wykonywania ćwiczeń leczniczych. Rozpoczynając ćwiczenia mięśni bez uprzedniego uzyskania zmniejszenia ich napięcia napotyka się na duże trudności w przeprowadzeniu wszelkich ćwiczeń. Ćwiczenie napiętych mięśni powoduje ból, a występujący odruch na rozciąganie wzmaga jeszcze ich napięcie.
Wykonanie
Rozróżnia się rozluźnienie mięśni:
a) ogólne
b) miejscowe.
Rozróżniamy ćwiczenia rozluźniające o charakterze ogólnoustrojowym i miejscowym. prowadzenie ćwiczeń rozluźniających niezależnie od wybranej metody wymaga:
- rozluźnienie powinno następować od części obwodowych do części ksobnych
- staramy się wyregulować rytm oddechowy
-objęcie relaksacją całego ciała powinno wywoływać odczucie ciężkości i bezwładu
przestrzegamy zasady doboru odpowiedniej pozycji wyjściowej dla konkretnego pacjenta
-włączamy ruchy kończyn o prostych koordynacyjnie torach oraz naprzemienne napięcia i rozluźnienia żądanych grup mięśniowych
- tempo ćwiczeń wolne, spokojne, nie zawierające gwałtownych przyspieszeń
- komendy podawane głosem ciepłym a zarazem sugestywnym z jasno sprecyzowanym rodzajem ruchu i sposobem jego wykonywania
ćwiczenia najlepiej wykonywać poza łóżkiem chorego, wyłączając drażniące bodźce akustyczne i świetlne
-dobre efekty przynosi odpowiednio dobrana muzyka
- ubiór pacjenta powinien być lekki nie ograniczający ruchów
po kilku sesjach prowadzonych przez fizjoterapeutę pacjent ćwiczenia może wykonywać samodzielnie
Rozluźnienie ogólne mięśni uzyskuje się przez wygodne ułożenie chorego na wznak, w pozycji półsiedzącej, siedzącej, w leżeniu przodem, na boku lub przez podwieszenie całego ciała.
Chcąc uzyskać rozluźnienie ogólne mięśni w pozycji leżącej tyłem, należy chorego ułożyć na materacu (najlepiej piankowym), podkładając mu poduszkę pod głowę i kark oraz poduszeczkę pod kolana. Stopy w pozycji zerowej są oparte podeszwami o woreczek z piaskiem. Ramiona w nieznacznym odwiedzeniu, a
przedramiona w zgięciu spoczywają na poduszkach.
W pozycji półsiedzącej i siedzącej chory powinien mieć wygodne oparcie dla tułowia i głowy. Ułożenie poduszek jest takie samo jak w pozycji leżącej tyłem.
W pozycji leżącej przodem głowa jest zwrócona do boku i spoczywa na poduszeczce. Pod biodra i brzuch podkłada się poduszki. Poduszkę podkłada się również pod golenie w celu uzyskania ich zgięcia i ustawienia stóp w pozycji zerowej. W tym ułożeniu palce stóp nie dotykają podłoża. Kończyny dolne powinny być ułożone w niewielkiej rotacji do wewnątrz. Kończyny górne spoczywają na podłożu w nieznacznym odwiedzeniu, a przedramiona w zgięciu.
W pozycji leżącej na boku głowa spoczywa na poduszce, a pod kończynę górną i dolną dalszą od podłoża podkłada się poduszki. Kończyny górne są zgięte w stawach barkowych i łokciowych, kończyny dolne są zgięte w stawach biodrowych i kolanowych pod kątem 30-40°.
Rozluźnienie ogólne mięśni uzyskuje się również przez podwieszenie całego ciała chorego. Każda część ciała jest podwieszona za pomocą podwieszek i linek przymocowanych do ramy lub kraty stalowej. Podwieszki obejmują: głowę, klatkę piersiową, miednicę, stawy kolanowe, stawy skokowe i śródstopia oraz stawy łokciowe i śródręcza.
Ogólnemu rozluźnieniu mięśni sprzyjają: uspokajająca atmosfera, spokojne i ciche wydawanie poleceń oraz unikanie pośpiechu. Sprzyjają mu również ćwiczenia oddechowe, którymi należy rozpoczynać i kończyć ułożenie chorego w pozycji sprzyjającej rozluźnieniu mięśni, oraz cicha, spokojna muzyka.
.Rozluźnienie ogólne mięśni nie zawsze jest konieczne. Często wystarcza uzyskanie miejscowego rozluźnienia, np. w obrębie kończyny górnej lub dolnej.
Przy nauczaniu zmniejszania napięcia mięśni należy starać się, aby chory odczuł różnicę między skurczem a rozkurczem mięśni. Należy więc nauczyć go napinania mięśni, a następnie szybkiego ich rozluźniania. Sposób ten zaleca się we wstępnym okresie nauczania - z biegiem czasu chory nabywa umiejętności rozluźniania mięśni bez ich uprzedniego napinania. Można również uczyć zmniejszania napięcia mięśni następująco: kinezyterapeuta unosi kończynę chorego, który zachowuje się biernie, zezwalając, aby uniesiona kończyna opadła bezwładnie na podłoże. Rozluźnienie miejscowe mięśni można również uzyskać przez podwieszenie kończyny i wykonywanie nią rytmicznych ruchów czynnych lub biernych.
Przykłady ćwiczeń rozluźniających
Ćwiczenie 1
Pw.: stanie w rozkroku, kkg. wzdłuż tułowia, palce rąk rozwarte. Ruch: szybkie skręty i potrząsania przedramionami.
Ćwiczenie 2
Pw.: stanie, opad tułowia w przód, kkg. swobodnie zwisają. Ruch: wymachy kkg. w lewo i prawo spowodowane rytmicznymi skrętami tułowia.
Ćwiczenie 3
Pw.: stanie w rozkroku, kkg. wzdłuż tułowia.
Ruch: wymachy kkg. w lewo i w prawo spowodowane naprzemianstronnymi rytmicznymi skrętami tułowia i zginaniem kkd.
METODA CYRIAX
Założeniem metody było opracowanie sposobu diagnozowania pacjentów. Wynikało to z istniejących w tamtym czasie trudności w rozpoznawaniu i interpretowaniu dysfunkcji narządu ruchu które głównie dotyczyły tkanek miękkich. Tym sposobem leczy się lumbago, rwę kulszową, oraz naderwania ścięgien i więzadeł.
METODA BOBATH
Jedną z najczęściej stosowanych metod rewalidacyjnych jest terapia rehabilitacyjna opracowana przez Karela i Bertę Bobath „NDT - Bobath“.
W latach czterdziestych zaczęli oni rozwijać i stosować nową, opracowaną przez siebie metodę rehabilitacyjną o charakterze neurorozwojowym. Swoją koncepcję oparli na wnikliwej obserwacji dorosłych pacjentów oraz dzieci w różnym wieku, u których nastąpiły zmiany w prawidłowym funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego. Porównując i analizując przebieg prawidłowego rozwoju oraz nieprawidłowego rozwoju psychomotorycznego noworodka, niemowlęcia i dziecka, opracowali studium zachowań rozwojowych, które służy ocenie stopnia dojrzałości Ośrodkowego Układu Nerwowego (OUN) i ocenie jego funkcjonowania.
Celem usprawniania jest rozwinięcie odruchów prawidłowych oraz hamowanie odruchów patologicznych z jednoczesną normalizacją napięcia mięśniowego.
METODA KALTERBORNA
Podstawą metody jest uznanie ograniczenia ruchu ślizgu stawowego za pierwotną i najważniejszą przyczynę zaburzeń funkcjonalnych. Twórca metody - przyjmując idee Mc Conneila, dzielącego stawy człowieka na jajowate (powierzchnie stawowe wklęsłe i wypukłe) i siodełkowate (powierzchnie stawowe jednocześnie wklęsłe i wypukłe) - stwierdził, że dla prawidłowego wykonywania ruchów kątowych niezbędne jest ich powiązanie z ruchami powierzchni stawowych toczących się lub ślizgających względem siebie. Zdaniem Mc Conneila, im większe przystosowanie (kongruencja) panewki i głowy stawu tym więcej w nim ślizgu, a mniej toczenia. Nawet minimalne zaburzenie należnych proporcji ruchów „gry stawowej” wywołuje kompresję w obrębie powierzchni stawowych, co natychmiastowo doprowadza do ujawnienia się (najczęściej niekorzystnych) zmian kompensacyjnych.
METODA PETO
Systematyczne pobudzanie psychoruchowego rozwoju dziecka w zakresie:
- kontroli postawy i ruchów lokomocyjnych,
- koordynacji wzrokowo-ruchowo-czuciowo-słuchowej,
- orientacji w czasie , przestrzeni i odczuwania własnego ciała,
- życia emocjonalnego,
W metodzie Petö najwięcej czasu przeznacza się na naukę samoobsługi.
Dzieci uczą się samodzielnego jedzenia, ubierania, mycia, załatwiania potrzeb fizjologicznych.
stały rozkład dnia oraz powolne tempo zajęć pozwalają nadążyć za grupą wszystkim dzieciom, które mają większe trudności.
Metoda Petö charakteryzuje się niezwykłą prostotą w użyciu środków potrzebnych do prowadzenia terapii oraz dokładną znajomością potrzeb i możliwości dziecka z m.p.d.
Kładzie ona nacisk na możliwie największe usamodzielnianie dzieci, by same mogły jeść i myć się, wiązać buty, ubierać i chodzić bez pomocy kul czy drabinek w klasie.
CEL
zintegrowane oddziaływanie edukacyjne na dziecko niepełnosprawne w zakresie polepszania jego:
- funkcji neuromotorycznej (przemieszczania się itp.)
- aktywności życia codziennego (samoobsługa)
- komunikacji i uspołecznienia (mowa, systemy komunikacji
pozawerbalnej)
- intelektu (nauka szkolna)
rozwoju osobowości i kontaktów społecznych,
rozwoju mowy,
porozumiewania się gestem,
rysowania, pisania, czytania oraz rozwijania pojęć o otaczającym świecie.
Metoda ma wyrobić u dzieci umiejętność pokonywania ograniczeń w sposób indywidualny, by uniezależnić je od wózków inwalidzkich i wszelkiej innej pomocy technicznej.
Metoda Petö korzysta ze zdolności plastycznych naszego mózgu i gdy jest to możliwe, za pomocą tej terapii uczymy żywe komórki wykonywania funkcji komórek obumarłych.
W metodzie Petö dąży się do integracji oddziaływań polegających na tym, by przyswajanie nauki szkolnej było łączone razem z ćwiczeniami ruchowymi. Metoda ta jest bardzo skuteczna w usprawnianiu fizycznym dziecka z m.p.d. Stwarza ona warunki do równoległego i pełnego rozwoju, wywiera również wpływ na psychospołeczne postawy.
METODA PNF
PNF jako koncepcja powstała w 1946 r. w Kalifornii dzięki współpracy neurofizjologa - dr Hermana Kabata i fizjoterapeutki - Maggie Knott.. Jest przykładem neurofizjologicznego kompleksowego systemu oddziaływania terapeutycznego opartego na najnowszych osiągnięciach nauk medycznych, którego istotę zawarto w nazwie: proprioceptywne (dotyczące receptorów ciała) nerwowo-mięśniowe torowanie (ułatwianie, facilitowanie) ruchu.
Teoretyczne podstawy koncepcji oparto na prawidłowościach fizjologii rozwoju ruchowego człowieka - rozwój cefalo-kaudalny, od części proksymalnych do dystalnych, z uwzględnieniem poszczególnych faz kontroli motorycznej, nierozerwalnie związanych z osiąganiem nowych pozycji i możliwości poruszania się w nich. Proces uczenia ruchu, rozumiany w PNF jako odtwarzanie utraconej funkcji, wspomagany jest w terapii zarówno wcześniejszymi doświadczeniami, pochodzącymi ze schematów rozwoju ruchowego dziecka (wiele elementów tych oddziaływań zawarto m.in. w programie pracy na materacu) jak i wielozmysłowym bodźcowaniem, polegającym na czasowym i przestrzennym sumowaniu się w obrębie synaps pobudzeń różnego rodzaju (bodźce dotykowe, wzrokowe, słuchowe, równoważne, proprioceptywne i in.), które oddziaływują na pacjenta ze środowiska zewnętrznego.
METODA VOJTY
Celem rehabilitacji jest:
torowanie ścieżek przebiegu ruchu;
skierowanie mięśni na właściwy tor działania i włączenie ich do łańcucha ruchowego;
koordynacja postawy ciała, sterowanie narządem równowagi.
Podstawowymi odruchami wykorzystywanymi w terapii metodą Vojty jest odruch pełzania naprzemiennego i odruch obrotu wokół własnego ciała.
1