Nauka o rozwoju organizmu począwszy od zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik - czyli od powstania zygoty - do okresu w którym organizm uzyskuje możliwość samodzielnego bytowania i traci bezpośrednią łączność z organizmem matki.

Czas życia człowieka można podzielić na 2 okresy:

• Prematalny (wewnątrzmaciczny, okres życia przed urodzeniem) - trwa od momentu poczęcia do momentu narodzin, średnio 9 miesięcy 138 - 142 tygodni.

• Postmatalny (po urodzinowy, pozamaciczny) trwa od momentu narodzin do momentu śmierci.

UKŁAD ROZRODCZY MĘSKI

Składa się z:

• gruczołu wytwarzającego nasienie - jądra

• z dróg odprowadzających nasienie (najądrze, nasieniowód, przewód wytryskowy)

• z narządu kopulacyjnego - prącie

• z gruczołów dodatkowych (pęcherzyki nasienne, gruczoł krokowy, gruczoły opuszkowo-cewkowe, gruczoły cewki moczowej)

JĄDRA:

Narząd parzysty, leży w mosznie, lewe niżej niż prawe. Jądra są otoczone zbitą torebką łącznotkankową, które wnikając do wnętrza tworzą śródjądrza, dzieląc je na płaciki.

Płaciki - mają kształt stożków zwróconych podstawą ku tylnej ścianie jądra. Jest ich około 300. W każdym płaciku znajduje się kilka kanalików nasiennych, z których można wyróżnić kanaliki kręte i kanaliki proste, które w śródjądrzu łączą się w sieć jądra.

Kanaliki kręte - to cewki o długości ok. 50 cm . Łączna ich długość w obu jądrach sięga 250m.

Wewnątrz kanaliki wysłane są nabłonkiem wielowarstwowym - nabłonkiem plemnikotwórczym, w którym można wyróżnić kom. podporowe i kom. płciowe.

Komórki podporowe - ich zadaniem jest odciążanie komórek płciowych.

Komórki płciowe - leżą pomiędzy komórkami podporowymi, ułożone warstwami od najmniej zróżnicowanych, leżących przy ścianie kanalika, do leżących przy świetle - dojrzewających plemników.

STADIA DOJRZEWANIA KOMÓREK PŁCIOWYCH (SPERMATOGENEZA)

• Spermatogonie, niezróżnicowane komórki płciowe przylegające bezpośrednio do ściany kanalika. Są kuliste, mają duże jądro i zdolność do podziałów mitotycznych. Część z nich tworzy warstwę rozrodczą, pozostałe przesuwają się do światła kanalika wchodząc w fazę wzrastania - spermatocytami I rzędu.

• Spermatocyty I rzędu, osiągają podwójną wielkość spermatogonii. Mają duże jądro bogate w chromatydy. W wyniku mejozy powstają z nich po 2 spermatocyty II rzędu (1 podział) .

• Spermatocyty II rzędu, są mniejsze od komórek macierzystych, a ich jądra są ubogie w chromatynę. Mają już tylko połowę chromosomów macierzystych. Występują w dwóch postaciach różniących się rodzajem chromosomu płciowego. Szybko dzielą się na małe, owalne spermatydy (II podział mejotyczny).

• Spermatydy nie dzielą się. Po przemianach jądra i cytoplazmy (znaczna redukcja) powstają z nich komórki płciowe męskie - plemniki (proces ten nazywa się spermogenezą)

• Plemniki:

BUDOWA PLEMNIKA

(Są to komórki przystosowane do poruszania się. Zbudowane są z główki i szyjki oraz witki)

• Główka plemnika - zawiera chromatyny

• Szyjka plemnika - zawiera centrosomy

• Wstawka - początkowa część witki, zawiera liczne mitochondria.

• Witka - składa się z włókna osiowego ( 2 włókna centralne otoczone 9 włóknami podwójnymi) otoczonego cienką osłonką cytoplazmatyczną. Włókna dzięki zdolności do kurczenia się powodują falisty ruch witki plemnika.

PLEMNIKI NIEPRAWIDŁOWE

- W nasieniu zdrowych mężczyzn może występować do 201. nieprawidłowo ukształtowanych plemników. Należą do nich plemniki olbrzymie i karłowate, wielo-ogonowe i wielo-głowowe.

- Plemniki nieprawidłowe prawdopodobnie nie są zdolne do zapłodnienia.

Jeżeli postacie takie przeważają w nasieniu mężczyzna jest w zasadzie bezpłodny.

DROGA PLEMNIKÓW:

1. Kanaliki kręte jądra

2. Kanaliki proste jądra

3. Sieć kanalików najądrza

4. Przewód najądrza (miejsce dojrzewania i magazynowania plemników)

5. Nasieniowód - łączy się z naczyniami krwionośnymi i nerwami tworząc powróżek nasienny.

6. Bańka nasieniowodu - rozszerzenie tuż przed wniknięciem do nasieniowodu pęcherzyków nasiennych, których wydzielina mieszając się z plemnikami tworzy spermę.

7. Przewód wytryskowy - ostatni odcinek nasieniowodu. Przechodzi przez gruczoł krokowy, którego wydzielina odprowadzana jest w pobliżu wzgórka nasiennego i uchodzi do światła cewki moczowej.

8. Prącie - zbudowane z 3 ciał jamistych (2 grzbietowych i brzusznego otaczającego cewkę moczową) i zakończone w żołędziu.

RUCH PLEMNIKÓW

Dojrzałe plemniki przedostają się do kanalików krętych, później do kanalików prostych jądra - do sieci jądra i do najądrza, w którym pozostają przez dłuższy czas dojrzewając. Zdolność ruchu osiągają dopiero w zetknięciu z osoczem spermy.

- Dalsza ich droga ma miejsce w czasie wytrysku nasienia.

- Zdolność poruszania się zachowują przez 2-3 tygodnie.

- Zdolność do zapłodnienia tracą po 2-3 dniach.

NASIENIE:

- Jest lepką cieczą o mlecznym zabarwieniu. Składa się z plemników i płynu utworzonego przez wydzielinę wielu gruczołów i najądrzy, baniek nasieniowodu, pęcherzyków nasiennych, gruczołu krokowego i gruczołów opuszkowo - cewkowych.

- W porcji spermy ( ok. 3,5 ml ) mieści się 200 do 300 milionów plemników.

- Jest niezbędnym środowiskiem chroniącym plemniki, zapewniającym im transport, możliwość przeżycia i poruszania się.

CZYNNOŚĆ WEWNĄTRZWYDZIELNICZA JĄDRA

Komórki śródmiąższowe jądra pod wpływem hormonu luteinizującego (LH) przysadki mózgowej, produkują od okresu dojrzewania, męskie hormony płciowe - androgeny.

Są one odpowiedzialne za rozwój i utrzymanie drugorzędowych i trzeciorzędowych cech płciowych męskich, za prawidłowy przebieg spermatogenezy.

UKŁAD ROZRODCZY ŻEŃSKI:

Narządy płciowe żeńskie dzielą się na:

• Wewnętrzne: pochwa, macica, jajowody, jajniki

• Zewnętrzne: wzgórek łonowy, wargi sromowe większe i mniejsze, przedsionek pochwy i gruczoły przedsionkowe

• Występujące dwa ...... w ściśle określonych warunkach: ciałko żółte (miesiączkowe lub ciążowe) oraz łożysko

JAJNIKI:

Narząd parzysty, owalny.

W jajniku wyróżnia się część korową i część rdzeniową.

Kora jajnika zawiera w łącznotkankowym zrębie kuliste pęcherzyki jajnikowe, w których znajdują się dojrzewające komórki jajowe. Pęcherzyki jajnikowe mogą osiągnąć wielkość wiśni. Najliczniejszą grupę stanowią pęcherzyki pierwotne leżące najbardziej powierzchniowo, głębiej leżą pęcherzyki wrastające i dojrzewające.

W korze jajnika występują ponadto ciałka żółte i ciałko białawe oraz komórki śródmiąższowe pełniące funkcje wewnątrzwydzielniczą (od okresu dojrzewania produkują żeńskie hormony - estrogeny)

Rdzeń jajnika - zbudowany jest z tkanki łącznej, która stanowi zrąb dla licznych naczyń krwionośnych. Naczynia te wnikając do warstwy korowej pełnią funkcje odżywcze i czynnościowe wynikające z funkcji wewnątrz wydzielniczej jajnika.

DOJRZEWANIE PĘCHERZYKÓW JAJNIKOWYCH:

Pęcherzyki pierwotne - występują w dużej liczbie u noworodka, powstają z pierwotnych komórek rozrodczych (owogonii) które po przyjściu dziecka na świat przestają się dzielić i przekształcają się w owocyty I rzędu.

W obu jajnikach dziecka jest ok. 200 tys. owocytów. Dojrzewa tylko około 500. Pozostałe stopniowo zanikają.

Komórki nabłonkowe otaczające owocyt rozrastają się tworząc nabłonek wielowarstwowy, a pęcherzyki pierwotne przekształcają się w pęcherzyki wzrastające.

PĘCHERZYKI WZRASTAJĄCE:

- Przesuwają się powoli w głąb kory.

W tym samym czasie wokół nich zaczyna się formować dobrze unaczyniona torebka łącznotkankowa pęcherzyka.

- Torebka początkowo jest jednowarstwowa.

- Liczba warstw wzrasta tworząc warstwę ziarnistą pęcherzyka, w której pojawiają się coraz liczniej jamki (jest spowodowane rozsuwaniem się komórek pod wpływem gromadzącej się między nimi cieczy).

PĘCHERZYK JAJNIKOWY DOJRZEWAJĄCY:

W owocycie pojawiają się drobne ziarenka żółtka. W tym samym czasie coraz liczniejsze jamki wypełnione płynem łączą się tworząc jamę pęcherzyka, która rozrasta się spychając komórkę jajową na obwód pęcherzyka.

Okres dojrzewania pęcherzyka jajnikowego wynosi ok. 14 dni.

W momencie owulacji pęcherzyk pęka, a komórka jajowa wydostaje się do jamy brzusznej.

CYKL JAJNIKOWY

Po osiągnięciu dojrzałości płciowej proces dojrzewania pęcherzyków jajnikowych zachodzi cyklicznie i powtarza się co 28 dni.

Cyklem jajnikowym kieruje przysadka mózgowa, wydzielając hormony gonatropowe : lutenizujący (LH) i folikulotropowy (FSH).

Równolegle z cyklem janikowym i z cyklem uwalniania hormonów płciowych żeńskich toczą się przemiany w żeńskich drogach rodnych, przede wszystkim w błonie śluzowej macicy.

• Pęcherzyk jajnikowy dojrzewa w ciągu 14 dni, a więc w pierwszej połowie cyklu.

• W tym czasie przysadka mózgowa uwalnia hormon polikulotropowy (FSH), który pobudza wzrost kilku pęcherzyków jajnikowych.

• Komórki gruczołowe osłonki pęcherzyka powiększają się i zwiększają wydzielanie estrogenów.

• Estrogeny wywołują zmiany w drogach rodnych stymulując wzrost błony śluzowej macicy.

• Z kilku pobudzonych pęcherzyków dojrzewa tylko jeden, rzadziej dwa lub więcej.

• Stężenie estrogenów osiąga maksymalny poziom i przysadka mózgowa przestaje uwalniać FSH, co blokuje dojrzewanie następnego pęcherzyka.

• Przysadka rozpoczyna uwalnianie drugiego hormonu gonatropowego - lutenizującego LA, pod wpływem którego zostaje zakończone dojrzewanie pęcherzyka.

• Pęka ścianka pęcherzyka (owulacja) komórka jajowa wraz z cieczą pęcherzykową wypływa do jamy brzusznej, skąd jest wychwytywana przez strzępki jajowodu.

DOJRZEWANIE KOMÓRKI JAJOWEJ:

• Już przed owulacją komórka jajowa (owocyt I rzędu) dzieli się.

• Jest to podział redukcyjny i nierównomierny.

• W jego wyniku powstaje owocyt II rzędu i pierwsze ciałko kierunkowe będące komórką poronną.

• Każda z komórek otrzymuje połowę materiału genetycznego i po jednym chromosomie płci - X.

• Owocyty II rzędu występują tylko w jednej postaci.

• Owocyt II rzędu prawie natychmiast rozpoczyna drugi podział, który zatrzymuje się jednak na stadium metofazy.

• W tym czasie komórka jajowa otoczona osłonkami dostaje się do jajowodu, gdzie może ulec zapłodnieniu.

• Po wniknięciu plemnika komórka jajowa dokonuje swego drugiego nierównomiernego podziału na dojrzałą komórkę jajową (owotydy) i drugie ciałko kierunkowe.

• Później może nastąpić kariogamia, czyli zespolenie jądra komórki jajowej z jądrem główki plemnika. Powstaje zygota.

CIAŁKO ŻÓŁTE:

• Po wydaleniu komórki jajowej pęcherzyk jajnikowy przekształca się w ciałko czerwone.

• Ścianki ciałka czerwonego zapadają się i grubieją i przekształca się ono w ciałko żółte (od żółtego barwnika jaki gromadzi się w dużych komórkach luteinowych tworzących jego ściany).

• Ciałko żółte (pod wpływem przysadkowego LH) zaczyna produkować i uwalniać hormon - progakron - który przygotowuje błonę śluzową macicy do przyjęcia zapłodnionej komórki jajowej.

• Jeżeli komórka jajowa nie zostanie zapłodniona to ciałko żółte staje się ciałkiem miesięcznym i mniej więcej po 10 dniach czynności wydzielniczej zaczyna zanikać. Przekształca się w ciało białawe.

Stężenie progesteronu zaczyna maleć. Ściemnieniu ulega błona śluzowa macicy. Niski poziom estrogenów i progesteronu sprawia że pod naporem krwi drobne tętniczki w błonie śluzowej pękają i krew wylewając się obrywa błonę śluzową.

Faza złuszczania obejmuje 3-4 dni od 1 do 4 dnia cyklu.

• Jeżeli komórka jajowa zostanie zapłodniona powstaje ciałko żółte ciążowe. Pełni ono funkcje wydzielnicze przez dłuższy okres czasu. Rośnie stopniowo od 4 miesiąca ciąży i osiąga średnicę ok. 5 cm .

Od 6 miesiąca trwania ciąży zaczyna się jego powolne zanikanie.

Pod koniec ciąży w komórkach luteinowych ciałka ciążowego pojawiają się ziarnistości zawierające hormon - relalisynę - hamujący skurcze błony mięśniowej macicy w czasie trwania ciąży.

ŁOŻYSKO:

- Łożysko po porodzie wygląda jak krążek o średnicy 15 - 20 cm, grubości 2 - 2,5 cm i masie ok. 0,5 kg .

- Łożysko ludzkie składa się z dwóch zasadniczych części: części łożyskowej płodowej i części łożyskowej matczynej.

- Kontakt tych dwóch części jest bardzo ścisły, jednak stanowią one odrębne pod względem organizacji i funkcji narządy.

CZĘŚĆ PŁODOWA ŁOŻYSKA:

- Składa się z powierzchni wewnętrznej i zewnętrznej.

- Do części wewnętrznej dochodzi od zarodka pępowina. Zarówno pępowina jak i część wewnętrzna pokryte są błoną płodową - owodnią.

- Część zewnętrzna nazywana jest płytą kosmówki i jest zwrócona w kierunku ściany macicy. Na powierzchni posiada liczne kosmki, którymi zrasta się ze ścianą macicy. Kosmki są silnie ukrwione.

MATCZYNA CZĘŚĆ ŁOŻYSKA:

- Jest przekształconą błoną śluzową macicy w miejscu wszczepienia zarodka.

- Nosi nazwę doczesnej i ponieważ w czasie porodu zostaje usunięta, pozostawiając jedynie warstwę regeneracyjną, podstawną.

- Błona śluzowa tej części wykazuje znaczne ubytki tzw. lakuny, w których tkwią uścienie kosmówki zarodkowej.

- Łożysko może wytwarzać hormony, jest gruczołem wewnątrzwydzielniczym.

Produkuje gonadotropinę łożyskową, progesteron, estrogeny.

- W łożysku zachodzą następujące procesy:

1. wymiana gazowa

2. wchłanianie substancji odżywczych

3. wydalanie produktów zbędnych

4. wytwarzanie hormonów

Łożysko stanowi barierę półprzepuszczalną.

JAJOWODY:

- Parzyste, długie, cienkie przewody uchodzące w górnym kącie macicy i otwierające się do jamy brzusznej częścią rozszerzoną.

- W jajowodzie wyróżniamy: lejek jajowodu, bańkę jajowodu 2/3 całej długości, cieśń jajowodu i część przyśrodkową położoną w ścianie macicy.

- Jest zbudowany z błony śluzowej (pokryta nabłonkiem, jednowarstwowym walcowatym, którego niektóre komórki mają migawki), błony mięśniowej (dwuwarstwowa warstwa zewnętrzna - podłużna i wewnątrz - okrężna) i błony surowiczej (okrywa jajowód od zewnątrz)

MACICA:

- Nieparzysty narząd wielkości i kształtu gruszki:

- Leży w środkowej części jamy miednicy, między pęcherzem a odbytnicą.

- Składa się z trzonu, cieśni i szyjki macicy.

- Jama macicy wysłana jest błoną śluzową, która w trzonie i cieśni jest gładka i cienka, a w szyjce jest grubsza i pofałdowana.

- Warstwa mięśniowa macicy tworzy mięsień maciczny, trójwarstwowy i bardzo rozciągliwy.

- Od zewnątrz macica pokryta jest błoną surowiczą (otrzewna - warstwa nabłonkowa i łączna włóknista).

POCHWA:

- Narząd rodny otwierający się przedsionkiem pochwy na zewnątrz

- Utworzona z 3 warstw: błony śluzowej, błony mięśniowej (mięśnie gładkie o przebiegu okrężnym i podłużnym) i błony włóknistej.

- Do przedsionka pochwy uchodzą przewody parzystych gruczołów przedsionkowych (wydzielina śluzowa).

Łechtaczka - odpowiednik ciał jamistych prącia, otoczona fałdem w kształcie pierścienia bogatym w zakończenia nerwów czuciowych (wargi sromowe mniejsze)

Wargi sromowe większe - parzyste fałdy skórne. Bogate w liczne zakończenia nerwowe, gruczoły potowe i łojowe.

ZAPŁODNIENIE - polega do wniknięcia plemnika do wnętrza komórki jajowej

ZAPLEMNIENIE - wprowadzenie plemników do żeńskich dróg rodnych

Ostatni podział mejotyczny: dochodzi do wydzielania drugiego ciałka kierunkowego i powstania komórki jajowej. Jądra komórki i plemnika łączą się i powstaje zygota.

Rozpoczyna się rozwój prenatalny.

Ontogeneza - rozwój liczony od momentu poczęcia do momentu śmierci osobnika.

Wyróżnia się dwa okresy w życiu człowieka

• prenatalny: wewnątrzmaciczny

• postnatalny: pozamaciczny

Składowe procesu rozwojowego:

1. rozrost - przyrost masy i objętości komórek

2. różnicowanie - czyli doskonalenie struktury komórek

3. dojrzewanie - czyli doskonalenie funkcji komórek

OKRES PRENATALNY

I - PODOKRES JAJA PŁODOWEGO

Trwa 8 - 10 dni, kończy się w momencie zagienieżdżenia zarodka w ścianie macicy.

II - PODOKRES EMBRIONALNY

Trwa do końca 8 tygodnia życia zarodka

III - OKRES PŁODOWY

Trwa do momentu przyjścia na świat

PODOKRES JAJA PŁODOWEGO

Zygota dzieli się na komórki potomne - blastomery. Podział zygoty rozpoczyna się bruzdkowaniem (dlatego, że komórki nie rozdzielają się po podziale). Zygota dzieli się najpierw na dwa, potem na cztery i na osiem blastomerów i w tym stadium nosi nazwę moruli (kształtem przypomina owoc morwy).

Po tygodniu morula składa się z 16 blastomerów. W tym okresie - od momentu zapłodnienia, które miało miejsce w 1/3 górnej części jajowodu do stadium 16 komórkowego - morula schodzi jajowodem do macicy. Możliwe jest to dzięki spływaniu wydzieliny błony śluzowej jajowodów do macicy.

Po tygodniu od zapłodnienia komórki muruli porządkują się. Komórki warstwy zewnętrznej stają się gładkie i tworzą trofoblast, przez który zarodek pobiera substancje pokarmowe i wydala produkty przemiany materii.

Około 8 - 10 dnia blastocysta za pośrednictwem trofoblastu przlega do ściany macicy, najczęściej w górnej tylniej części jej światła. Po zetknięciu ze ścianą macicy trofoblast zaczyna się gwałtownie namnażać, staje się wielowarstwowy, nacieka na ścianę macicy i nadtrawia ją zagłębiając się w jej wnętrze.

Rozrost trofoblastu jest inwazyjny.

OKRES EMBRIONALNY

Od zagnieżdżenia się zarodka w ścianie macicy w komórkach węzła zarodka zaczynają zachodzić przeobrażenia.

Rozpoczyna się różnicowanie komórek w trzy odrębne warstwy - listki zarodkowe i trzy błony płodowe, otaczające ciało zarodka.

Na powierzchni węzła zarodkowego powstaje pojedyńcza warstwa komórek - endoderma.

Powstałe komórki węzła zarodkowego łączą się z trofoblasterem i tworzą ektodermę. W masie komórek ektodermy pojawiają się przestrzenie między komórkami tworząc światło pęcherzyka otoczonego komórkami ektodermy - jamę jednej z błon płodowych - owodni.

Ektoderma i endoderma tworzą owalną tarczę, z której powstaje zarodek - jest to tarcza zarodkowa.

Z tarczy zarodkowej rozpoczyna się rozrost trzeciej warstwy - komórek, które wrastają pomiędzy ektodermę a endodermę - jest to mezoderma, a proces jej tworzenia nosi nazwę gastrulacji.

Część tej mezodermy wywędrowuje poza zarodek tworząc szypułkę części pępowiny.

Od pewnego momentu mezoderma przekształca się w błonę płodową - kosmówkę. Z jej części powstaje łożysko.

Z tylniej części jelita powstaje trzecia błona płodowa - owocnia. Jest słabo rozwinięta i po urodzeniu zarasta.

Błony płodowe pełnią funkcje ochronną, odżywczą, stabilizującą.

Ochronną - amortyzują wstrząsy i urazy mechaniczne.

Odżywcze - kosmówka

POOKRES PŁODOWY

W tym okresie dochodzi do wytworzenia się narządów ostatecznych z zawiązków narządów pierwotnych.

W 6 miesiącu życia u płodów żeńskich i w 8 miesiącu u płodów męskich tkanka mięśniowa przestaje się rozrastać.

Płód doskonali funkcje narządów i układów przygotowuje się do samodzielnego funkcjonowania.

CIĄŻA MNOGA

Bliźnięta mogą być:

• monozygotycznie (jednojajowe) - zawsze tej samej płci i pochodzą z jednej zygoty

• bizygotyczne (dwujajowe) - wywodzące się z różnych zygot

HISTOLOGIA - EMBRIOLOGIA

8

---