SYLABUS
KIERUNEK STUDIÓW: BIOTECHNOLOGIA
SPECJALNOŚĆ: Medycyna Molekularna
STOPIEŃ EDUKACJI: pierwszego stopnia
Nazwa przedmiotu: Histologia i embriologia
Kod przedmiotu:
Typ przedmiotu: podstawowy
Tryb studiów (stacjonarne/niestacjonarne): stacjonarne
Rok studiów: I (pierwszy)
Semestr studiów/liczba godzin: 2 (drugi) 10 godzin wykładów i 10 godzin ćwiczeń
Liczba punktów ECTS: 2 pkt
(BIORĄC POD UWAGĘ, ŻE W RAMACH PRZEDMIOTU OMAWIAMY DWA BARDZO DUŻE ZAGADNIENIA HISTOLOGIĘ ORAZ EMBRIOLOGIĘ, PRZY BARDZO OGRANICZONYM CZASIE ZAJĘC, CO SKUTKUJE KONIECZNOŚCIĄ SAMODZIELNEGO PRZYGOTOWANIA SIĘ STYDENTÓW DO ZAJĘĆ, PROSIŁBYM O EWENTUALNE ROZWAŻENIE ZWIĘKSZENIA LICZBY PUNKTÓW ECTS)
Imię i nazwisko wykładowcy - dr n.med. Piotr Brzeziński
Cele przedmiotu
Nauczanie histologii i embriologii ma na celu przekazanie studentom niezbędnej wiedzy z zakresu makroskopowej, mikroskopowej i ultrastrukturalnej, prawidłowej budowy komórek, tkanek, narządów i układów ludzi z uwzględnieniem elementów embriologii ogólnej i histogenezy. Przekazanie wiedzy i praktycznych umiejętności w zakresie wybranych, podstawowych technik histologicznych i mikroskopowych. Realizacja tego celu ma stworzyć podstawy do opanowania wiedzy z fizjologii, biochemii, biologii eksperymentalnej i biologicznych aspektów biotechnologii.
Wymagania wstępne
ukończenie kursu z biologii komórki - obligatoryjnie;
ukończenie kursu z anatomii - wskazane.
Forma zajęć
Wykłady 10 godzin w formie prezentacji multimedialnej.
Ćwiczenia 10 godzin: samodzielne, pod okiem asystenta, oglądanie preparatów w mikroskopach biologicznych; samodzielne wykonanie krótkiego barwienia histologicznego, zajęcia oparte o Muzeum Embriologiczne i Historii Mikroskopii (na terenie Zakładu)
Metody nauczania
Wykłady - przekaz słowny, prezentacje multimedialne;
Ćwiczenia - praca przy mikroskopie pod kierunkiem asystenta, dyskusja, prezentacja eksponatów w Muzeum.
Treści merytoryczne przedmiotu
Wytwarzanie komórek płciowych, ogólna charakterystyka komórek płciowych męskich i żeńskich; zapłodnienie, mechanizm zapłodnienia; rozwój zarodkowy człowieka, różnicowanie komórek zarodkowych, mechanizmy biorące udział w różnicowaniu się komórek zarodkowych - apoptoza, mechanizmy morfogenetyczne; okresy rozwoju człowieka; zjawisko indukcji embriologicznej, indukcja pierwotna i wtórna, natura induktorów - przykłady; rodzaje wad rozwojowych - przykłady.
Definicja tkanki, narządu, układu i organizmu; definicja tkanki nabłonkowej; budowa i rola błony podstawnej, połączeń międzykomórkowych oraz tworów powierzchniowych; klasyfikacja morfologiczna i czynnościowa tkanki nabłonkowej; powstawanie gruczołów, sposoby wydzielania oraz drogi wydzielania - przykłady. Definicja tkanki łącznej, czynność tkanki łącznej, budowa i czynność komórek tkanki łącznej; budowa i skład chemiczny włókien tkanki łącznej; podobieństwa i różnice w budowie tkanek łącznych właściwych i podporowych; budowa i czynności ochrzęstnej i okostnej; procesy naprawcze w tkankach łącznych właściwych i oporowych. Definicja tkanki mięśniowej, rodzaje tkanki mięśniowej; ultrastrukturalne i biochemiczne wykładniki czynności sarkomeru; tkanka mięśniowa a mięsień; kryteria klasyfikacji tkanki mięśniowej morfologiczne i czynnościowe - odpowiednie przykłady. Rodzaje, budowa i czynność synaps; neuromediatory chemiczne; budowa i czynność ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego; rola komórek glejowych w ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym; udział układu nerwowego w zachowaniu homeostazy; zmiany struktury i czynności układu nerwowego w czasie starzenia; procesy naprawcze w układzie nerwowym.
Charakterystyka morfologiczna i czynnościowa komórek krwi (puli tranzytowej); podstawowe wartości diagnostyczne charakteryzujące krew obwodową: hemoglobina, erytrocyty, leukocyty, wzór odsetkowy leukocytów, retykulocyty, płytki krwi; pojęcie hemopoezy i komórki pnia. Budowa (z uwzględnieniem wpływu ciśnienia krwi), czynność i rodzaje naczyń krwionośnych; rola naczyń włosowatych w czynności tkanek i narządów; regulacyjna czynność naczyń przed i pozawłosowatych w dystrybucji krwi w łożysku naczyń włosowatych; procesy naprawcze w układzie krążenia; zmiany strukturalne i czynnościowe w czasie starzenia organizmu. Ogólna budowa układu limfatycznego; budowa i czynność węzła chłonnego; grudka chłonna, jako skupiska limfocytów B; strefy grasiczozależne w narządach limfatycznych, jako skupiska limfocytów T; budowa i czynność śledziony, jako filtra wbudowanego w układ krwionośny; unaczynienie śledziony; ogólna budowa i czynność szpiku kostnego i grasicy.
Homeostaza, mechanizmy regulacyjne homeostazy; pojęcie układów sprzężenia zwrotnego dodatniego i ujemnego - oś regulacyjna kora mózgowa-podwzgórze-przysadka-nadnercze-podwzgórze-kora mózgowa; związki między regulacją humoralną i nerwową w organizmie, regulacja miejscowa (parakrynowa, autokrynowa); morfologiczne wykładniki sekrecji hormonów (na przykładzie tarczycy); budowa i czynność przysadki, szyszynki, tarczycy i nadnercza; mechanizmy działania hormonów - receptory błonowe i jądrowe; mechanizmy transdukcji sygnału (białka G, kinazy białkowe, wtórne przekaźniki).
Budowa mikroskopowa poszczególnych odcinków cewy pokarmowej w odniesieniu do czynności; układ limfatyczny błon śluzowych i jego rola w procesach odpornościowych; wątroba - budowa, czynność, wydzielanie żółci, glikogeneza, glikoliza (uwarunkowania hormonalne), synteza białek i tłuszczów, udział w odtruwaniu organizmu (MEOS) i przemianach hormonów, fizjologiczna regeneracja wątroby; gronko wątrobowe; trzustka budowa i czynność.
Budowa mikroskopowa i czynność poszczególnych odcinków dróg oddechowych - jama nosowa, krtań, tchawica, oskrzela, oskrzeliki i pęcherzyki płucne; budowa i czynność nabłonka „dróg oddechowych” i „nabłonka oddechowego”; pojęcie „bariery krew-powietrze”; histofizjologiczne aspekty unaczynienia czynnościowego i odżywczego płuc; zmiany struktury i czynności układu oddechowego w czasie starzenia organizmu.
Ogólna budowa układu moczowego; rola poszczególnych odcinków nefronu w procesie powstawania moczu ostatecznego; aparat przykłębuszkowy - budowa i czynność.
Jądro - budowa i czynność jako gruczoł zewnątrz- i wewnątrzwydzielniczy; budowa ultrastrukturalna plemnika; budowa i czynność dróg wyprowadzających nasienie: jajnik - budowa i czynność jako gruczołu zewnątrz- i wewnątrzwydzielniczego; budowa macicy z uwzględnieniem zmian błony śluzowej zachodzących w cyklu miesięcznym; rozwój i różnicowanie pęcherzyków jajnikowych; regulacja neurohormonalna cyklu płciowego.
Budowa i czynność skóry i jej wytworów; procesy naprawcze w skórze; zmiany w skórze w procesie starzenia; naskórek jako bariera ochronna organizmu.
Efekty kształcenia (umiejętności i kompetencje)
Mierzalne cele kształcenia są zbiorem celów dydaktycznych realizowanych na zajęciach z histologii i embriologii w czasie kolejnych ćwiczeń i egzekwowanych na egzaminie. Przedstawiony zbiór celów wyznacza minimum kompetencji, czyli są to te zagadnienia, które zawierają najmniejszy zakres wiedzy wystarczający do zdania egzaminu z przedmiotu. Odpowiedzialność za realizację przedstawionych celów ponosi na równi nauczany (student) jak i nauczający (prowadzący wykłady i ćwiczenia). Obowiązkiem studenta jest czynny nadzór nad realizacją poszczególnych celów. Kontrola wiedzy z zakresu kolejnych grup celów jest przeprowadzana na każdym ćwiczeniu przez prowadzącego ćwiczenia lub wykład.
Krótko scharakteryzuj podstawowe cechy komórek płciowych męskich i żeńskich.
Podaj definicję zarodka i płodu.
Wymień podstawowe stadia rozwojowe zarodka.
Co nazywamy zaplemnieniem, a co zapłodnieniem?
Wymień i krótko scharakteryzuj podstawowe mechanizmy morfogenetyczne.
Co to jest apoptoza i jakie ma znaczenie w rozwoju zarodkowym człowieka?
Wymień okresy rozwoju wewnątrzmacicznego człowieka.
Co nazywamy indukcją płodową?
Jakie znaczenie w rozwoju zarodkowo-płodowym zjawisko indukcji?
Zróżnicuj (i podaj przykłady) indukcji pierwotnej i wtórnej.
Co to są induktory naturalne i sztuczne (podaj przykłady)?
Wymień najczęstsze przyczyny wad rozwojowych.
Sposoby diagnozowania prenatalnego wad rozwojowych (podaj przykłady).
Co nazywamy teratologią i jakie jest jej znaczenie w rozwoju człowieka?
Zdefiniuj pojęcie komórki, omów cykl życiowy komórki.
Wymień organela komórkowe, omów ich budowę.
Zdefiniuj ogólne pojęcie tkanki.
Podaj definicję tkanki nabłonkowej.
Omów klasyfikację tkanki nabłonkowej w oparciu o kryteria czynnościowe i podaj odpowiednie przykłady.
Zdefiniuj drogi wydzielania (egzokrynowe, hemokrynowe i parakrynowe) oraz typy wydzielania (merokrynowe, apokryfowe i holokrynowe) podaj odpowiednie przykłady.
Zdefiniuj pojęcia: mięśnia, tkanki mięśniowej, miofibrylli i miofilamentów.
Zdefiniuj pojęcie sarkomeru, omów rolę struktur sarkomeru, napisz wzór sarkomeru w skurczu i rozkurzu.
Zdefiniuj pojęcie tkanki łącznej z uwzględnieniem aspektów morfologicznych i czynnościowych (właściwe i oporowe).
Wymień podstawowe morfologiczne elementy budowy tkanki łącznej - podaj ich charakterystykę.
Zdefiniuj pojęcie neuronu, omów jego budowę.
Zdefiniuj pojęcie tkanki nerwowej i nerwu
Wymień komórki gleju w centralnym i obwodowym układzie nerwowym i wskaż ich podstawowe czynności.
Wymień układy występujące w organizmie człowieka oraz narządy wchodzące w skład tych układów.
Zróżnicuj elementy morfotyczne krwi obwodowej w rozmazie barwionym met. MGG, podaj cechy charakterystyczne budowy mikroskopowej poszczególnych rodzajów krwinek.
Podaj podstawowe dane liczbowe dotyczące krwi: Hb, erytrocyty, leukocyty, wzór odsetkowy, retykulocyty, płytki krwi.
Omów budowę ściany naczynia włosowatego, wymień typy naczyń włosowatych i wskaż miejsca ich występowania.
Omów budowę ściany tętnic i żył, na przykładzie naczyń średniego kalibru.
Omów budowę histologiczną i czynność węzła chłonnego, śledziony i grasicy.
Wskaż rolę narządów limfopoetycznych (komórek prezentujących antygen w tym makrofagów, limfocytów) w procesach: immunogenezy, odporności komórkowej i humoralnej.
Zdefiniuj pojęcie gruczołu dokrewnego.
Wskaż na powiązania czynnościowe podwzgórza, przysadki z obwodowymi gruczołami dokrewnymi.
Omów czynność komórek przysadki mózgowej w powiązaniu z ich cechami morfologicznymi.
Wymień hormony wytwarzane przez nadnercza w powiązaniu z cechami budowy histologicznej tego narządu.
Omów budowę ogólną przewodu pokarmowego, wskaż na podstawowe różnice w budowie poszczególnych jego odcinków.
Omów podstawowe czynności poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego w procesie trawienia w powiązaniu z ich budową histologiczną.
Omów podstawowe czynności wątroby w powiązaniu z budową histologiczną, z uwzględnieniem roli gronka wątrobowego.
Omów podstawowe czynności trzustki (endotrzustki i egzotrzustki) w powiązaniu z cechami budowy histologicznej.
Zdefiniuj pojęcie nefronu, omów budowę histologiczną poszczególnych odcinków nefronu.
Omów regulację neurohormonalną cyklu płciowego.
Omów cykl rozwojowy komórki jajowej.
Omów cykl rozwojowy plemnika (spermatogeneza, spermiogeneza).
Wymień i omów zmiany w błonie śluzowej macicy w przebiegu cyklu miesięcznego.
Spis zalecanych lektur:
- literatura podstawowa
Histologia z elementami embriologii. Piotr Brzeziński, Andrzej Zieliński, wydawnictwo U.M. w Łodzi, 2010.
Histologia. Podręcznik dla studentów medycyny i stomatologii. Pod redakcją prof. Macieja Zabla, wydawnictwo Elsevier Urban & Partner, rok wydania 2000, dodruk 2008;
- literatura uzupełniająca
Kompendium histologii dla studentów nauk medycznych i przyrodniczych. Pod redakcją Tadeusz Cichocki, Jan A.Litwin, Jadwiga Marecka, wydawnictwo Collegium Medium UJ Kraków, 1996 lub nowsze
Embriologia lekarska. T.W. Sadler, Med. Tour Press International, 1993 lub nowszy
Metody oceny/forma zaliczenia
Egzamin - pisemny opisowy
Podpis i oświadczenie prowadzącego
Oświadczam, że treści programowe zawarte w niniejszym sylabusie są rezultatem mojej indywidualnej pracy twórczej wykonywanej w ramach stosunku pracy/współpracy wynikającej z umowy cywilnoprawnej oraz że osobom trzecim nie przysługują z tego tytułu autorskie prawa majątkowe.
Akceptacja Dziekana Wydziału