WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA 05.10.2006
12.10.2006
Prawoznawstwo - ogół nauk, które za swój przedmiot mają normy prawne i kompleks zagadnień z normami prawnymi związanych.
tradycyjnie wyróżniamy 3 grupy nauk (dodatkowo wyodrębniają się 2 kolejne)
nauki historyczne o prawie |
nauki szczegółowe o prawie (dogmatyka prawa) |
nauki ogólne o prawie |
|
|
|
socjologia prawa |
polityka prawa |
|
|
dyscypliny pomocnicze prawoznawstwa:
kryminologia - nauka i społecznych przyczynach przestępstw
kryminalistyka - nauka o sposobach wykrywania przestępstw
wiktymologia - nauka o ofierze przestępstwa
nauka o administracji
medycyna sądowa
socjologia
filozofia
psychologia
etyka
ekonomia
socjotechnika - nauka o skutecznym działaniu
Co to jest prawo?
odpowiedzi należy zrelatywizować do określonej koncepcji prawa
na przestrzeni wieków można wyróżnić co najmniej 4 grupy koncepcji związanych z prawem
koncepcje prawno-naturalne
pozytywistyczne koncepcje prawa
psychologiczne koncepcje prawa
socjologiczne koncepcje prawa
koncepcje prawno naturalne
najstarsze koncepcje, jest ich bardzo wiele
istnieją prawa natury, porządku naturalnego poza prawem stanowionym pochodzącym od władzy
klasyczna definicja - prawo jest sztuką dobra i sprawiedliwości (ius est ars boni et aegui)
dominowały też w średniowieczu - prawo naturalne utożsamiano z prawem boskim (św. Tomasz z Akwinu)
w oświeceniu - 18 wiek - Rousseau, Wolter - walka o obalenie feudalizmu - system feudalny sprzeczny z prawem natury - prawo natury ideologią służącą obaleniu ustroju feudalnego
do II WŚ kryzys wartości, prawa stanowionego - szczególnie Niemcy i Włochy
wspólne cechy koncepcji prawno-naturalnych:
zakładają, że obok prawa pozytywnego pochodzącego od państwa istnieje prawo natury pochodzące od boga (koncepcje religijne) lub pochodzące z rozumu człowieka, z naturalnego porządku rzeczy (koncepcje laickie)
zakładają, że prawo natury winno stanowić kryterium oceny prawa pozytywnego
w ramach koncepcji prawno-naturalnych można wyróżnić:
religijne - prawo natury pochodzi od boga
laickie - z rozumu człowieka, z naturalnego porządku rzeczy
statyczne - prawo natury jest jedno, stałe i niezmienne
dynamiczne - prawo natury zmienia się w zależności od czasu i miejsca
koncepcje traktujące prawo natury jako pewną ideę
koncepcje traktujące prawo natury jako zespół norm
słabość - tak naprawdę nie wiadomo czym jest prawo naturalne
siła - dążenie do dobra, sprawiedliwości
pozytywistyczne koncepcje prawa
Niemcy 2 połowa XIX wieku
pozytywizm filozoficzny August Comte
badać należy to co realne, istniejące
metody empiryczne czyli obserwacje
indukcja - od szczegółu do ogółu
pozytywiści uznawali prawo natury za metafizykę
pozytywizm prawniczy - John Austin
prawem są rozkazy suwerena (władzy państwowej) - pochodzące od państwa
prawem jest rozkaz suwerena zabezpieczony sankcją
Lloyd Hart wyróżnił
normy pierwotne zawierające w swojej treści rozkazy i zakazy
nory wtórne, na które układają się normy kompetencyjne; normy proceduralne oraz tzw. normy uznania
określał prawo jako związek norm pierwotnych z normami wtórnymi
ze względu na common law w Anglii pozytywizm nie rozwinął się w niej
w Niemczech natomiast rozwijał się bardzo dobrze - Jellinek
normy prawne pochodzą od państwa
większość uważała, że normy prawne zabezpieczone są przymusem państwowym
pozytywiści niemieccy utożsamiali prawo z tekstem prawa
prawo jest czymś danym
pozytywiści uznawali, że głównym systemem nauki prawa jest opis i systematyzacja tekstu prawnego
metoda formalno-dogmatyczna - badania nad prawem ograniczała się tylko do badania teksty prawnego
pozytywiści programowo zrywali związek prawa z moralnością - uznawali że prawa nie należy wartościować
władza jest dobra, działa w interesie społecznym, prawo jest prawem, pochodzi od władzy i należy go słuchać
zalety pozytywizmu prawniczego - prawo czymś danym - nie trzeba go identyfikować
słabości - zerwanie związku prawa z moralnością
psychologiczne koncepcje prawa
twórca Leon Petrażycki
wyróżnił tzw. emocje etyczne czyli specyficzne przeżycia psychiczne polegające na wewnętrznym nacisku postąpienia w pewien określony sposób
introspekcja - badanie własnych przeżyć psychicznych
wyróżnił 2 rodzaje emocji:
emocje dwustronne - czyli narzucająca się wewnętrzna konieczność postąpienia w pewien określony sposób z równoległym odczuciem, że innej osobie dane zachowanie się należy
emocje etyczne - narzucająca się potrzeba postąpienia w pewien określony sposób, ale bez odczucia, że określone zachowanie innej osobie się należy
Petrażycki wyróżnił:
prawo oficjalne - pochodzące i popierane przez państwo
prawo pozytywne - sfera przeżyć psychicznych tj. przeżycia psychiczne związane z wyobrażeniem faktów normatywnych np. ustawa, zwyczaj
prawo intuicyjne - sfera przeżyć psychicznych, prawo które każdy z nas ma w sobie - z procesu socjalizacji
socjologiczne koncepcje prawa
prekursor - Rudolf Ihering - 2 broszury - `walka o prawo', `interes prawny' - dowodził, że prawo powstaje jako rezultat walki pomiędzy sprzecznymi interesami, te interesy które mają najsilniejsze poparcie stają się prawem
E. Ehrlich - twórca tzw. żywej szkoły prawa - koncepcja ta opiera się na założeniu, że prawem nie są normy pochodzące od państwa, ale są te normy, reguły, którymi kierują się ludzie w życiu codziennym (normy moralne, religijne, zwyczajowe - sfera tzw. żywego prawa)
Koncepcja socjologiczno-prawna w pełni rozwinęła się w USA w latach 50
W USA koncepcje socjologiczno-prawne występują w 2 kierunkach
socjologiczna iuris prudencja - R. Pond
prawo stanowi kompromis między sprzecznymi interesami
nauka prawa powinna zajmować się prawem jako środkiem kontroli społecznej - środek wpływu na zachowania adresatów
główna metoda badania prawa - metoda socjologiczna odwołująca się do wywiadu, ankiet
realizm prawniczy
postulował oddzielenie prawa w książkach od prawa w działaniu
prawem nie jest to co jest zapisane w książkach i kodeksach, a faktycznie to czym się kierują sędziowie i urzędnicy
dostrzegli rozdźwięk prawa kodeksowego od prawa w praktyce
postulowali badanie realnej strony prawa
najważniejsza opinia Sądu Najwyższego USA
w Polsce rozstrzygnięcia interpretacyjne Sądu Najwyższego decydują
najbardziej widoczna w USA i WB
CZYM JEST PRAWO?
z punktu widzenia pozytywistów prawo jest wypowiedzią językową przybierającą postać normy postępowania
z punktu widzenia koncepcji psychologicznych - prawo jest przeżyciem psychicznym, emocja etyczną
z punktu widzenia koncepcji socjologicznych - prawo jest faktem społecznym przybierającym postać określonego zachowania
z punktu widzenia koncepcji prawno-naturalnych - prawo jest pewną wartością
pozytywistyczna definicja prawa jest najbliższa praktyce i najczęściej spotykana
prawem jest zespół norm postępowania generalnych i abstrakcyjnych pochodzących od państwa i zabezpieczonych przymusem państwowym
normy postępowania
norma postępowania jest to wypowiedz wskazująca pewnemu adresatowi określony rodzaj zachowania w danych okolicznościach
normy ze względu na adresata możemy podzielić na:
indywidualne - dotyczą adresatów wymienionych imiennie np. Jan Kowalski
generalne - dotyczą adresatów określonych rodzajowo np. studenci, lekarze
ze względu na rodzaj zachowania
konkretne - dotyczą zachowań jednorazowych
abstrakcyjne - dotyczą zachowań powtarzalnych
normy prawne z natury swojej mają charakter norm generalnych i abstrakcyjnych
co odmienia normy prawne od innych norm społecznych?
twórcą norm prawnych jest organizacja państwowa - to organizmy państwowe poprzez swoje organy tworzą prawo
realizacja norm prawnych zabezpieczona jest przymusem państwowym
przymus państwowy znajduje odzwierciedlenie w sankcjach prawnych
Sankcja - jest to część normy albo samodzielna norma, której podstawowym zadaniem jest zapewnienie realizacji prawa
Przy pewnym uproszczeniu można przyjąć, że prawu znane są 3 rodzaje sankcji prawnych:
sankcje karne
sankcje egzekucji
sankcje nieważności
sankcje karne polegają na wyrządzeniu pewnego rodzaju zła, dolegliwości osobie, która zachowuje się w sposób niezgodny z prawem
sankcje egzekucji - operują najbardziej istotnymi dla człowieka wartościami takimi jak mienie (kary grzywny), wolność (kary pozbawienia/ograniczenia wolności), życie (kara śmierci)
polskie prawo karne wyróżnia tzw. kary zasadnicze i środki karne, które w istocie swojej są karami dodatkowymi
polski kodeks karny do kar zasadniczych zalicza:
karę grzywny
karę ograniczenia wolności (najczęściej odpłatna, nadzorowana praca na cele społeczne)
karę pozbawienia wolności
5