WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA 05.10.2006

12.10.2006

Prawoznawstwo - ogół nauk, które za swój przedmiot mają normy prawne i kompleks zagadnień z normami prawnymi związanych.

• tradycyjnie wyróżniamy 3 grupy nauk (dodatkowo wyodrębniają się 2 kolejne)

nauki historyczne o prawie	nauki szczegółowe o prawie (dogmatyka prawa)	nauki ogólne o prawie
około 6% przeszłość państwa i prawa historia powszechna państwa i prawa (istotna rola prawa rzymskiego - fundament współczesnych europejskich systemów prawnych) historia Polski państwa i prawa historia doktryn polityczno-prawnych	około 90% zajmują się prawem aktualnie obowiązującym, zarówno prawem wewnętrznym danego państwa jak i prawem obowiązującym w stosunkach między państwami (prawo m. publ.) np. nauka prawa cywilnego, karnego, administracyjnego dogmatyka - to co niezmienne, pewne określenia norma została ustanowiona przez organ posiadający kompetencje - ta norma jest prawem siła - związek tych nauk z praktyką słabość - w przypadku zmiany są nieważne	około 4% starają się rozpatrywać prawo jako pewnego rodzaju zjawisko wyszukują cechy uniwersalne, charakterystyczne dla wszelkiego prawa mogą występować pod nazwą filozofia prawa - wartościowanie, ocenianie prawa; np. dobre, złe, sprawiedliwe jurysprudencja ogólna (analityczna) - zajmuje się badaniem ogólnych pojęć związanych z prawem np. wina, kata, norma, przepis teoria prawa - zajmuje się formowaniem najbardziej ogólnej teorii zjawiska prawnego

socjologia prawa	polityka prawa
bada społeczną (realną) stronę zjawisk prawnych	bardziej postulowana niż realnie istniejąca ma odpowiadać na pytanie jak za pomocą prawa realizować pewne założone cele społeczne

• dyscypliny pomocnicze prawoznawstwa:

• kryminologia - nauka i społecznych przyczynach przestępstw

• kryminalistyka - nauka o sposobach wykrywania przestępstw

• wiktymologia - nauka o ofierze przestępstwa

• nauka o administracji

• medycyna sądowa

• socjologia

• filozofia

• psychologia

• etyka

• ekonomia

• socjotechnika - nauka o skutecznym działaniu

Co to jest prawo?

• odpowiedzi należy zrelatywizować do określonej koncepcji prawa

• na przestrzeni wieków można wyróżnić co najmniej 4 grupy koncepcji związanych z prawem

1. koncepcje prawno-naturalne

2. pozytywistyczne koncepcje prawa

3. psychologiczne koncepcje prawa

4. socjologiczne koncepcje prawa

1. koncepcje prawno naturalne

• najstarsze koncepcje, jest ich bardzo wiele

• istnieją prawa natury, porządku naturalnego poza prawem stanowionym pochodzącym od władzy

• klasyczna definicja - prawo jest sztuką dobra i sprawiedliwości (ius est ars boni et aegui)

• dominowały też w średniowieczu - prawo naturalne utożsamiano z prawem boskim (św. Tomasz z Akwinu)

• w oświeceniu - 18 wiek - Rousseau, Wolter - walka o obalenie feudalizmu - system feudalny sprzeczny z prawem natury - prawo natury ideologią służącą obaleniu ustroju feudalnego

• do II WŚ kryzys wartości, prawa stanowionego - szczególnie Niemcy i Włochy

• wspólne cechy koncepcji prawno-naturalnych:

1. zakładają, że obok prawa pozytywnego pochodzącego od państwa istnieje prawo natury pochodzące od boga (koncepcje religijne) lub pochodzące z rozumu człowieka, z naturalnego porządku rzeczy (koncepcje laickie)

2. zakładają, że prawo natury winno stanowić kryterium oceny prawa pozytywnego

• w ramach koncepcji prawno-naturalnych można wyróżnić:

1. religijne - prawo natury pochodzi od boga

2. laickie - z rozumu człowieka, z naturalnego porządku rzeczy

3. statyczne - prawo natury jest jedno, stałe i niezmienne

4. dynamiczne - prawo natury zmienia się w zależności od czasu i miejsca

• koncepcje traktujące prawo natury jako pewną ideę

• koncepcje traktujące prawo natury jako zespół norm

• słabość - tak naprawdę nie wiadomo czym jest prawo naturalne

• siła - dążenie do dobra, sprawiedliwości

2. pozytywistyczne koncepcje prawa

• Niemcy 2 połowa XIX wieku

• pozytywizm filozoficzny August Comte

• badać należy to co realne, istniejące

• metody empiryczne czyli obserwacje

• indukcja - od szczegółu do ogółu

• pozytywiści uznawali prawo natury za metafizykę

• pozytywizm prawniczy - John Austin

• prawem są rozkazy suwerena (władzy państwowej) - pochodzące od państwa

• prawem jest rozkaz suwerena zabezpieczony sankcją

• Lloyd Hart wyróżnił

• normy pierwotne zawierające w swojej treści rozkazy i zakazy

• nory wtórne, na które układają się normy kompetencyjne; normy proceduralne oraz tzw. normy uznania

• określał prawo jako związek norm pierwotnych z normami wtórnymi

• ze względu na common law w Anglii pozytywizm nie rozwinął się w niej

• w Niemczech natomiast rozwijał się bardzo dobrze - Jellinek

• normy prawne pochodzą od państwa

• większość uważała, że normy prawne zabezpieczone są przymusem państwowym

• pozytywiści niemieccy utożsamiali prawo z tekstem prawa

• prawo jest czymś danym

• pozytywiści uznawali, że głównym systemem nauki prawa jest opis i systematyzacja tekstu prawnego

• metoda formalno-dogmatyczna - badania nad prawem ograniczała się tylko do badania teksty prawnego

• pozytywiści programowo zrywali związek prawa z moralnością - uznawali że prawa nie należy wartościować

• władza jest dobra, działa w interesie społecznym, prawo jest prawem, pochodzi od władzy i należy go słuchać

• zalety pozytywizmu prawniczego - prawo czymś danym - nie trzeba go identyfikować

• słabości - zerwanie związku prawa z moralnością

3. psychologiczne koncepcje prawa

• twórca Leon Petrażycki

• wyróżnił tzw. emocje etyczne czyli specyficzne przeżycia psychiczne polegające na wewnętrznym nacisku postąpienia w pewien określony sposób

• introspekcja - badanie własnych przeżyć psychicznych

• wyróżnił 2 rodzaje emocji:

1. emocje dwustronne - czyli narzucająca się wewnętrzna konieczność postąpienia w pewien określony sposób z równoległym odczuciem, że innej osobie dane zachowanie się należy

2. emocje etyczne - narzucająca się potrzeba postąpienia w pewien określony sposób, ale bez odczucia, że określone zachowanie innej osobie się należy

• Petrażycki wyróżnił:

1. prawo oficjalne - pochodzące i popierane przez państwo

2. prawo pozytywne - sfera przeżyć psychicznych tj. przeżycia psychiczne związane z wyobrażeniem faktów normatywnych np. ustawa, zwyczaj

3. prawo intuicyjne - sfera przeżyć psychicznych, prawo które każdy z nas ma w sobie - z procesu socjalizacji

4. socjologiczne koncepcje prawa

• prekursor - Rudolf Ihering - 2 broszury - `walka o prawo', `interes prawny' - dowodził, że prawo powstaje jako rezultat walki pomiędzy sprzecznymi interesami, te interesy które mają najsilniejsze poparcie stają się prawem

• E. Ehrlich - twórca tzw. żywej szkoły prawa - koncepcja ta opiera się na założeniu, że prawem nie są normy pochodzące od państwa, ale są te normy, reguły, którymi kierują się ludzie w życiu codziennym (normy moralne, religijne, zwyczajowe - sfera tzw. żywego prawa)

• Koncepcja socjologiczno-prawna w pełni rozwinęła się w USA w latach 50

• W USA koncepcje socjologiczno-prawne występują w 2 kierunkach

1. socjologiczna iuris prudencja - R. Pond

• prawo stanowi kompromis między sprzecznymi interesami

• nauka prawa powinna zajmować się prawem jako środkiem kontroli społecznej - środek wpływu na zachowania adresatów

• główna metoda badania prawa - metoda socjologiczna odwołująca się do wywiadu, ankiet

2. realizm prawniczy

• postulował oddzielenie prawa w książkach od prawa w działaniu

• prawem nie jest to co jest zapisane w książkach i kodeksach, a faktycznie to czym się kierują sędziowie i urzędnicy

• dostrzegli rozdźwięk prawa kodeksowego od prawa w praktyce

• postulowali badanie realnej strony prawa

• najważniejsza opinia Sądu Najwyższego USA

• w Polsce rozstrzygnięcia interpretacyjne Sądu Najwyższego decydują

• najbardziej widoczna w USA i WB

CZYM JEST PRAWO?

• z punktu widzenia pozytywistów prawo jest wypowiedzią językową przybierającą postać normy postępowania

• z punktu widzenia koncepcji psychologicznych - prawo jest przeżyciem psychicznym, emocja etyczną

• z punktu widzenia koncepcji socjologicznych - prawo jest faktem społecznym przybierającym postać określonego zachowania

• z punktu widzenia koncepcji prawno-naturalnych - prawo jest pewną wartością

• pozytywistyczna definicja prawa jest najbliższa praktyce i najczęściej spotykana

• prawem jest zespół norm postępowania generalnych i abstrakcyjnych pochodzących od państwa i zabezpieczonych przymusem państwowym

normy postępowania

• norma postępowania jest to wypowiedz wskazująca pewnemu adresatowi określony rodzaj zachowania w danych okolicznościach

• normy ze względu na adresata możemy podzielić na:

1. indywidualne - dotyczą adresatów wymienionych imiennie np. Jan Kowalski

2. generalne - dotyczą adresatów określonych rodzajowo np. studenci, lekarze

• ze względu na rodzaj zachowania

1. konkretne - dotyczą zachowań jednorazowych

2. abstrakcyjne - dotyczą zachowań powtarzalnych

• normy prawne z natury swojej mają charakter norm generalnych i abstrakcyjnych

• co odmienia normy prawne od innych norm społecznych?

1. twórcą norm prawnych jest organizacja państwowa - to organizmy państwowe poprzez swoje organy tworzą prawo

2. realizacja norm prawnych zabezpieczona jest przymusem państwowym

• przymus państwowy znajduje odzwierciedlenie w sankcjach prawnych

• Sankcja - jest to część normy albo samodzielna norma, której podstawowym zadaniem jest zapewnienie realizacji prawa

• Przy pewnym uproszczeniu można przyjąć, że prawu znane są 3 rodzaje sankcji prawnych:

• sankcje karne

• sankcje egzekucji

• sankcje nieważności

• sankcje karne polegają na wyrządzeniu pewnego rodzaju zła, dolegliwości osobie, która zachowuje się w sposób niezgodny z prawem

• sankcje egzekucji - operują najbardziej istotnymi dla człowieka wartościami takimi jak mienie (kary grzywny), wolność (kary pozbawienia/ograniczenia wolności), życie (kara śmierci)

• polskie prawo karne wyróżnia tzw. kary zasadnicze i środki karne, które w istocie swojej są karami dodatkowymi

• polski kodeks karny do kar zasadniczych zalicza:

1. karę grzywny

2. karę ograniczenia wolności (najczęściej odpłatna, nadzorowana praca na cele społeczne)

3. karę pozbawienia wolności

5

---