Zbiór surowca roślinnego

Jakość surowca zależy przede wszystkim od zawartości substancji czynnych, która w dużej mierze zależy od przeprowadzonego zbioru.

Każda grupa związków ma inną dynamikę tworzenia się i nagromadzania. Związki tworzą się w różnych fazach wegetacji roślin, a poziom ich wzrasta lub maleje.

Wyróżnia się następujące okresy zbiorów:

• Wiosenny - od odmarznięcia ziemi aż do połowy maja

Obejmuje on zbiór korzeni, kłączy, kory, pączków, młodych liści i wiosennych kwiatów

• Letni - do połowy maja do września

Zbiera się kwiaty, liście, zioła, owoce, nasiona

• Jesienny - od września do zamarznięcia ziemi

Bulwy, późno dojrzewające owoce i nasiona, późne kwiaty, nasiona, zioła

• Zimowy

Zbiera się owoce (np. jałowca), i niektóre rośliny zielone (jemioła)

Zalety uprawy roślin leczniczych:

• Zbiór wielkiej ilości surowca ze stosunkowo małej powierzchni

• Dostarcza surowca wyrównanego pod względem cech morfologicznych, a także zawartości składników czynnych

• Pozwala na ekonomizacje pracy przy zbiorze

• Pozwala na zgrupowanie plantacji w dogodnych pod względem wykorzystania regionach.

Suszenie

Jest procesem technologicznie bardzo ważnym dla wartości surowca. Istotną rolę odgrywa:

- ruch powietrza

- grubość warstwy surowca.

Surowce roślinne mogą być suszone:

- na powietrzu

- w różnego rodzaju suszarkach

- w procesach specjalizacyjnych (suszenie w próżni promieniami IR w procesie liofilizacji)

Temperatura suszenia ma duży wpływ na zawartość substancji czynnych surowca. Szczególnie wrażliwe na wyższą temperaturę suszenia są te, które zawierają substancje lotne np.

- olejki eteryczne,

- połączenia estrowe (waleopotriany w korzeniu kozłka lekarskiego),

- witaminy,

- enzymy,

- hormony.

W tych przypadkach stosowane jest suszenie w temperaturze 30 - 35°C.

Niekiedy jest też stosowane suszenie stopniowe np. początkowo 20 - 30°C, potem 80 - 100°C (surowce zawierające glikozydy nasercowe)

Dla surowców farmakopealnych są warunki ściśle określone w FP.

Przechowywanie

Podstawowym warunkiem przechowywanie jest składowanie surowców w suchych pomieszczeniach o niskiej temperaturze. Ważna jest ochrona przed szkodnikami.

Czas przechowywania materiałów ziołowych wynosi 1 rok.

Soki

(succi)

Soki otrzymuje sie ze świeżych roślin leczniczych wykorzystując ich zielone części naziemne, owoce, oraz części podziemne: cebula, kłącze, korzenie przez wyciśnięcie w prasie ich soku komórkowego. Wyciśnięty sok z reguły jest mętny w skutek obecności w nim związków wielkocząsteczkowych (białka, pektyny). Po przesączeniu lub odwirowaniu cząstek zanieczyszczeń mechanicznych sok poddaje się procesowi klarownia.

Soki stabilizowane - otrzymuje się ze świeżych surowców zielarskich po wstępnym unieczynnieniu enzymów. Najczęściej stosowanym inhibitorem enzymów jest etanol. W gotowym soku stabilizowanym zawartość etanolu wynosi 25 - 30%.

• Bradanne succus - sok z korzenia łopianu

Działanie odtruwające, zalecany w zaburzeniach przemiany materii

• Betulae succus - sok z liści brzozy

Działanie moczopędne

• Echinaceae succus - sok z ziela jeżówki pospolitej

Działanie uodparniające

• Farfarae succus - sok z kwiatów i liści podbiału

Działanie łagodzące

• Hyperici succus - sok z ziela dziurawca

W chorobach wątroby, przewodu pokarmowego

• Millefolii succus - sok z ziela krwawnika

W stanach zapalnych przewodu pokarmowego

• Plantaginis succus - sok z ziela babki lancetowatej

W chorobach górnych dróg oddechowych

• Taraxaci succus - sok z korzenia mniszka lekarskiego

Żółciopędnie, pobudza wydzielanie soku żołądkowego

• Urticae succus - sok z ziela pokrzywy

Działanie reminalizujące, wzmacniające, odtruwające

Alkoholatury

Są to preparaty otrzymywane przez wytrawiane świeżych surowców zielarskich etanolem o stężeniu 80 - 95°. Rozdrobniony surowiec poddaje się maceracji przy użyciu alkoholu etylowego w ilości odpowiadającej 80 - 120 % masy materiału wyjściowego.

Obecnie otrzymuje się wyłącznie alkoholatury stabilizowane. Przemysł zielarski produkuje je pod nazwą intrakty.

• Crategi intractum - intrakt z kwiatostanu głogu

Działanie przeciwskurczowe na naczynia wieńcowe, zalecany w przewlekłej niewydolności serca

• Abrotani intractum - intrakt z ziela bożego drzewka

Działanie żółciotwórcze, żółciopędne, zalecany w chorobach dróg żółciowych

• Melisae intractum - intrakt z ziela melisy

Działanie uspokajające

• Hippocastani intractum - intrakt z niedojrzałych nasion kasztanowca

Uszczelniająco na ściany naczyń krwionośnych, jest zalecany w owrzodzeniach żylaków, hemoroidach

• Valeriane intractum - intrakt z korzenia kozłka lekarskiego

Działanie uspokajające

• Hyperici intractum - intrakt z ziela dziurawca

Stosowany w chorobach wątroby i dróg żółciowych

• Visci intractum - intrakt z ziela jemioły

Działanie obniżające ciśnienie tętnicze krwi.

Odwary, napary, maceracje

Są to świeżo przyrządzone, wodne wyciągi z suchych surowców roślinnych

Z korzenia prawoślazu przyrządza się wyłącznie maceracje nawet jeśli przepisano napary lub odwary.

Zazwyczaj jeżeli nie przepisano inaczej z 1 cz. surowca przyrządza się 10 cz, naparu lub odwaru i 20 cz maceracji.

Dla surowców silnie działających powinna być podana masa surowca i wody. Jeżeli nie przepisano inaczej z 1 cz tych surowców sporządza się 100 cz naparu lub odwaru.

Odwary

(decocta)

Rozdrobniony surowiec zalać w infuzorce przepisaną ilością wody o temperaturze pokojowej, starannie wymieszać, przykryć i umieścić na łaźni wodnej. Ogrzewać 3o minut w temperaturze wyższej niż 90°C (jeżeli w infuzorce jest od 100 - 200 g wody ogrzewać 45 minut). Kontrola temperatury nie jest konieczna. Następnie zawartość infuzorki przecedzić przez gazę z cienką warstwą waty lub inny właściwy materiał filtracyjny. Surowiec przemyć wrzącą wodą i po ostudzeniu uzupełnić odwar cedząc do przepisanej masy

Napary

(infusa)

Surowiec w ogrzanej łaźni wodnej w infuzorce, zalać przepisaną objętością gorącej wody, przykryć, ogrzewać 15 minut. Infuzorkę zdjąć z łaźni i pozostawić 15 minut od czasu do czasu mieszając , następnie zawartość infuzorki przecedzić, surowiec przemyć wrzącą wodą i po ostudzeniu uzupełnić nią napar do przepisanej ilości

Maceracje

(macerationes)

Surowiec zalać przepisaną objętością wody o temperaturze pokojowej i pozostawić 30 minut często mieszając. Przecedzić przez materiał filtracyjny i przemyć taką objętością wody, aby uzyskać przepisaną objętość maceracji

Przechowywanie

Odwary , napary i maceracje przyrządzać bezpośrednio przed użyciem. Mogą być stosowane najwyżej 7 dni od sporządzenia przy przechowywaniu w temperaturze nie wyższej niż 15 °C. Można je konserwować 0,1 % dodatkiem mieszaniny 1:10 hydroksybenzoesanu metylu z hydroksybenzoesanem propylu.

Odwary, napary i maceracje powinny być oznaczone: „zmieszać przed użyciem”

Węglowodany

Substancje

Pierwotne wtórne

Cukry garbniki

Aminokwasy alkaloidy

Białka terpeny

Kwasy nukleinowe sapominy

Cukry (węglowodany) - związki naturalne o charakterze cukrowym, pełnią funkcje odżywcze, zapasowe i budulcowe.

Reakcja charakterystyczna - reakcja Molischa

α-naftol lub tymol + H₂SO_4(stęż)→ czerwone, czerwono fioletowe zabarwienie w przypadku obecności cukrów

podział węglowodanów:

• monosacharydy (C₃ -C₇)

• C₅ - pentozy

• C₆ - heksozy

• Dezoksycukry

• Alkohole cukrowe

• Oligosacharydy

• Maltoza (glukoza + glukoza)

• Sacharoza (glukoza +fruktoza)

• Laktoza (galaktoza + glukoza)

• Laktuloza (galaktoza + fruktoza)

• polisacharydy

Monosacharydy

Posiadają właściwości redukujące, dobrze rozpuszczalne w wodzie, mają słodki smak.

Reakcja charakterystyczna:

Odczynnik Fehlinga: Cu²⁺ → Cu₂O (barwa ceglastoczerwona)

• pentozy

• arabinoza - główny składnik śluzów

• ksyloza - rzadko występuje w postaci wolnej, częściej jako składnik cukrowy sapomin, polisacharydów lub gum

• ryboza - występuje w kwasach nukleinowych, koenzymach, witamina B₁₂

• heksozy

• glukoza (dekstroza, cukier gronowy) - stosowana do iniekcji, doustnie jako środek dietetyczny i odżywczy

• galaktoza - badania diagnostyczne czynności wątroby

• fruktoza (lewuloza, cukier owocowy) - występuje w sokach owocowych i jako składnik polisacharydów (np. inuliny)

• sorboza - występuje w owocach jarzębiny. Jest substancją wyjściową do syntezy kwasu askorbowego

• dezoksycukry

• 
  digitaloza budują reszty cukrowe glikozydów nasercowych Digitalis purpurea

• digitoksoza i Digitalis lanata

• cymaroza - buduje reszty cukrowe glikozydów nasercowych Strophanus sp.

• Deandroza - buduje reszty cukrowe glikozydów nasercowych nerium deander

• alkohole cukrowe

• ksylitol - stosowany u chorych na cukrzycę jako środek słodzący

• mannitol - nie wchłania się z przewodu pokarmowego, służy jako środek łagodnie przeczyszczający, dietetyczny dla cukrzyków

Oligosacharydy

składają się z 2 - 10 cząsteczek cukru.

• Matoza (cukier słodowy) - syropy, odżywki dla dzieci

• Sacharoza (cukier trzcinowy, cukier buraczany) - służy jako corrigens

• Laktoza (cukier mlekowy) - odżywki dla niemowląt. W TPL do sporządzania tabletek, rozcieńczeń, leków homeopatycznych. Słabe działanie przeczyszczające.

• Laktuloza - działanie przeczyszczające, stosowana w przewlekłych zaparciach, chorobach wątroby, zmiennej skłonności do tworzenia się kamieni w woreczku żółciowym.

Polisacharydy

Zastosowane:

• Środki odżywcze, dietetyczne - skrobia, inulina

• W TPL jako substancje wypełniające i spęczniające

• Działanie ochronne, łagodzące, przeciwzapalne - stosowane w maściach, pudrach, zasypkach

• Jako środki zastępcze krwi - dekstrany

• Substancje przeciwzakrzepowe - heparyna

• Składniki licznych śluzów, gum

• Stosowane jako leki osłaniające w stanach zapalnych

• Glukany

• Skrobia - znaczenie odżywcze i dietetyczne

• Fruktany

• Inulina - występuje w produktach spożywczych dla diabetyków. Ich źródłem jest korzeń Omanu wielkiego, korzeń cykorii podróżnika, korzeń mniszka lekarskiego, kłącze perzu właściwego

• Galaktany - składnik ścian komórek krasnorostów. Surowiec - Agar

• Poliuronidy

• Pektyny - występują w soku komórkowym, bogatym źródłem są jabłka, cytryny, maliny. Substancje żelujące, powlekające w biegunce, przyśpieszające krzepnięcie krwi

• Kwas alginowy - tworzy ochronne powłoki przy zranieniach skóry, jest stabilizatorem i środkiem wiążącym przy produkcji tabletek, kremów, maści. Źródło - Morszczyn.

Działanie przeczyszczające - stosowany w mieszankach przeciwko otyłości.

Działanie niepożądane związane z zawartością jodu - objawy nadczynności tarczycy w przypadku przedawkowania: bezsenność, przyśpieszone tętno, nadmierne pocenie się.

Śluzy

Stanowią mieszaninę różnych związków o charakterze polisacharydowym. Maja właściwości koloidalne, zdolność pęcznienia, są ciągliwe

Gumy - dodatkowo mają właściwości klejące.

Indeks pęcznienia - miernik wartości surowca śluzowego. Jest to objętość, jaką zajmie 1 g surowca po spęcznieniu w wodzie prze 4 godziny.

Działanie powlekające, zmiękczające, ochronne - jest to działanie miejscowe, bo nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego. Stosowane jako środki ochronne przy podrażnieniach błon śluzowych w stanach zapalnych przewodu pokarmowego, dróg oddechowych, także zewnętrzne. W TPL jako corrigens, środek emulgujący i spęczniający. Śluzy nie mają działanie wykrztuśnego, powlekają krtań i gardło.

• Rhodopyta (krasnorosty) - otrzymujemy z nich Agar. Działanie łagodnie przeczyszczająco, spęczniająco, żelująco. Stosowany do hodowli bakteryjnych.

• Althe oficinalis- radix et folium Althae

Stosowany w postaci syropu (sirupus althea), jako środek przeciwkaszlowy w pediatrii (przyjemny smak)

• Linum usitatissimum - semen linii

Surowiec stosowany w stanie nierozdrobnionym w formie maceratów wodnych. Działanie osłaniające, stosowany w zapaleniach dróg pokarmowych praz lekko przeczyszczające. Zewnętrzne: okłady, kataplazmy. Środek przeciwzapalny.

• Tussilago farfara - folium farfarae

Działa osłaniająco w stanach zapalnych górnych dróg oddechowych, krtani i gardła. Zastosowanie w mieszankach ziołowych: Pektosan i Neopektosan

• Certaria islandicum - lichem islandicus

Działanie osłaniające , przeciwkaszlowe, ze względu na zawartość kwasów porostowych działanie antybiotyczne.

• Trigonella foenum graecum - semen foenugreci (kozieratka)

Zewnętrzne: czyraki, wrzody stany zapalne skóry, w postaci okładów

Wewnętrzne: stany zapalne żołądka (gastra gram (granulat))

• Alcea rosea - flos malvae arborae (kwiat malwy czarnej)

Działanie osłaniające, ze względu na zawartość antocyjanów uszczelniające naczynia kapilarne

• Verbascum tapsiforme- flos verbasci

Działanie osłaniające, ze względu na zawartość sapomin wykrztuśne.

• Symphytium officinale - radix sympythii (żywokost)

Zawiera alantoinę. Działanie zewnętrzne: w postaci maści, kremów, pudrów w przypadku oparzeń skóry, owrzodzeń (Alantan)

• Plantago psullium - psylli semen (babka płesznik)

Działanie przeczyszczające.

Surowce zawierające gumy:

• Gumi arabici (gumi acacie)

Otrzymuje się z gatunku Acacia Senegal

Działanie osłaniające, stosowany w stanacy zapalnych błon śluzowych, w recepturze jako corrigens do przyrządzania emulsji.

• Tragakanta (gumimi tragacantha)

Otrzymywana z gatunku Astragus Gumifer.

Zastosowanie podobnie jak guma arabska. Stosowany jako środek wiążący wodę w przygotowaniu emulsji, maści i kremów.

• Karaya - tragakanta indyjska

Działanie przeczyszczające, w TPL jako środek zagęszczający i stabilizujący. Występuje w klejach do przyczepu protez zębowych.

Tłuszcze

Należą do podstawowych bezazotowych substancji naturalnych pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. Stanowią one połączenia estrowe glicerolu z wyższymi kwasami tłuszczowymi. W temperaturze pokojowej są substancjami stałymi lub płynnymi. Są nierozpuszczalne w wodzie a rozpuszczalne w rozpuszczalnikach organicznych.(np. eter, benzyna, benzen, chloroform)

Kwasy tłuszczowe estryfikujące glicerol mogą być nasycone lub nienasycone, mające od 1 - 4 wiązań podwójnych.

Niektóre nienasycone kwasy tłuszczowe są dla człowieka niezbędne i muszą być dostarczane z pożywieniem. Odgrywają one ważną rolę w budowie błon mitochondrialnych, uczestniczą w budowie ejkozanidów (substancje mające 20 atomów C) w tym prostanoidów, tromboksanu, leukotrienów. Brak NNKT powoduje zaburzenia skórne, zwiększone ryzyko miażdżycy, kruchość naczyń, zaburzenia krążenia.

Do olei schnących zaliczany jest:

• Olej lniany

Do półschnących :

• Olej rzepakowy

• Olej sojowy

• Olej słonecznikowy

• Olej arachidowy

Do nieschnących:

• Oliwa z oliwek

• Olej migdałowy

• Oleum cacao (butyrum cacao)

Stosowany do wyrobu czopków i gałek

• Oleum lini

do sporządzania niektórych preparatów farmaceutycznych np. sapo kalinum, linimentum calcis, wchodzi w skład preparatu „Linomag”. Również zastosowanie wewnętrzne

• Oleum Ricini (olej rącznikowy, olej rycynowy)

działa drażniąco na błony śluzowe jelita cienkiego pobudzając jego perystaltykę (przeczyszczająco)

• Oleum jecoris aselli (tran, olej wątuszowy)

otrzymywany z wątroby dorsza (wątusza). Zawiera dużą ilość nienasyconych kwasów tłuszczowych oraz Wit A i D₃ (A - 800j, D₃ - 80j). Zewnętrznie w leczeniu oparzeń, odmrożeń. Wewnętrzne jako źródło witaminy A i D₃ oraz jako środek profilaktyczny w zapobieganiu chorobom sercowo - naczyniowym.

• Oleum rapae (olej rzepakowy)

otrzymywany z nasion rzepaku. Stosowany jako olej rafinowany pozbawiony kwasu erukowego

• Oleum oenotherae (olej wiesiołkowy)

otrzymywany z nasion wiesiołka. Zawiera ponad 80% NNKT , stosowany w przypadkach wskazujących na niedobory tych kwasów

• Oleum hippophae (olej rokitnikowy)

stosowany jako środek gojący uszkodzenia skóry i błon śluzowych w leczeniu choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, owrzodzenia jelita grubego

• Oleum chaulnoogarae (olej czolmugrowy)

w krajach azjatyckich jako lek przeciw trądowi i gruźlicy.

Woski

Są to substancje tłuszczowe stanowiące estrowe połączenia wyższych kwasów tłuszczowych i wyższych alkoholi woskowych. Niektóre woski pochodzenia zwierzęcego są szeroko stosowane w farmacji do wyrobu maści, kremów, past

• Lanolinom anhydricum

Lanolina jest tłuszczem, który uzyskuje się z wełny owczej podczas jej odtłuszczania i oczyszczania (między innym z kwasów tłuszczowych) przy użyciu rozpuszczalników organicznych lub roztworów wodorotlenków potasowych. Mieszanina estrów kwasów tłuszczowych z alkoholami sterolowymi i wolnych alkoholi sterolowych głownie cholesteroli i izocholesterolu. Żółta, mazista masa o swoistym zapachu pali się świecącym i kopcącym płomieniem ma własności emulgujące i pozwala na wytworzenie w maściach emulsji woda/olej

• Cetaceum (olbrot)

Wosk otrzymywany z jamy głowowej waleni do wyrobu maści, kremów

• Cera flava,

Substancja otrzymana przez stopienie pozbawionych miodu plastrów wosku wytwarzanych przez pszczoły Apis mellifica. Żółta lub żółto-szara masa o przełomie ziarnistym i o słabym zapachu miodu. Wosk żółty jest wykorzystywany jako twarde podłoże maściowe i do wyrobu plastrów

• Cera alba

Substancja otrzymywana przez wybielenie żółtego wosku pszczelego

Biała lub żółtawobiała masa o przełomie ziarnistym. Po stopieniu tworzy bezbarwną lub jasnożółtą przeźroczystą ciecz o słabym swoistym zapachu

Olejki eteryczne

Występują w świecie roślinnym stanowią mieszaniny substancji lotnych o różnym charakterze chemicznym. Charakteryzują się silnym, na ogół przyjemnym zapachem.

Do ogólnych charakterystycznych cech fizyko-chemicznych należą:

• Płynna konsystencja

• Lipofilność

• Lotność

• Czynność optyczna

• Charakterystyczny zapach

Surowce olejkowe:

• Chamonilla recutita - chamonillae anthodium

Azuleny - kolor niebieski

• Mentla piperita - menthae pieritae folium

• Thymus vulgaris - thymii herba

Działanie wykrztuśne i dezynfekujące

• Salvia officinalis - salvia folium

Działanie antyseptyczne, ściągające, przeciwpotliwe

• Arnica montana - arnica anthodium

Działanie przeciwzapalne, antyseptyczne

• Artemisia absintium - absynthii herba (piołun)

Brak łaknienia, żółciopędnie, zwiększa wydzielanie soku żołądkowego

• Achillea millefium - milefolii herba

Przeciwzapalnie, spazmolitycznie

• Pimpinella anisium - anisi fructus (biedrzyniec anyż)

Działnie wiatropędne spazmolityczne, wykrztuśne, mlekopędne

• Carum carvi - carvi fructus (kminek)

Wiatropędnie, spazmolitycznie, mlekopędnie

• Foeniculum capillaceum - foeniculi fructus (koper włoski)

Wykrztuśnie, spazmolitycznie, wiatropędnie, mlekopędnie

• Coriandrum sativum - coriandri fructus (kolendra)

Wiatropędnie, spazmolitycznie, mlekopędnie

• Humulus lupulus - lupulinum (chmiel)

Uspokajająco, hipotensyjnie

• Citrus aurantium - aurantii amarii pericarpi (pomarańcza gorzka)

Corrigens, aromaticum, amarum

• Levisticum officinale - levistici radix (lubczyk)

Moczopednie

• Acorus calamus - calami rhizoma (tatark zwyczajny)

Aromaticum amarum, stomachicum, carminativum

• Melissa officinalis - melissae folium

Spazmolitycznie, uspokajająco

• Zingiber officinale - zingiberis rhizona (imbir)

Przeciwwymiotnie w chorobie lokomocyjnej, poprawia trawienie, przeciwzapalnie, przeciwreumatycznie

• Curcuma longa - curcumae rhizome

Żółciopędnie

• Raphanus sativus var nigra - rapani sativa rdix (rzodkiew czarna)

Żółciopędnie

• Jumiperus communis - jumpier fructus (jałowiec)

Moczopędnie

Żywice i balsamy

Żywice stanowią nielotne mieszaniny bezpostaciowe licznych związków terpenowych i pochodnych fenylopropanu. Pod względem biochemicznym są zbliżone do olejków eterycznych i uważane są za produkty ich utleniana. Olejki eteryczne po pewnym czasie przechowywania ulegają żywiczeniu. Żywice są na ogół substancjami stałymi, bezpostaciowymi, o połyskującym, szklistym przełomie, o lipofilnych właściwościach, rozpuszczalne w rozpuszczalnikach tłuszczowych.

Balsamy są to roztwory żywic w olejku.

W Polsce zastosowanie znajdują następujące żywice i balsamy:

• Terpentyna

• Kalafonia

• Balsam peruwiański

• Żywica stopkowca

• 
  Alona w charakterze wydzielin.

• Opium

• Terebinthina - terpentyna

Stanowi balsam otrzymywany przez żywicowanie sosny Pinus sylvestris. Jest to jasnożółta, gęstawa ciecz o silnym zapachu, wydzielająca po dłuższym staniu białawy osad kwasów żywicowych. Dobrze rozpuszcza się w etanolu, eterze, chloroformie.

W skład terpentyny wchodzi:

• Olejek terpenowy

• Kalafonia

• Substancje gorzkie

Stosuje się ją głównie do otrzymywania olejków i kalafonii, a także zewnętrznie do nacierań.

• Colophonium - kalafonia

Jest żywicą pozostałą po oddestylowaniu olejku terpenowego z terpentyny różnych gatunków sosen. Surowcem są żółte, żółtobrunatne kruche bryłki pokryte żółtym pyłem. Po podgrzaniu topi się na przeźroczystą ciecz o zapachu terpentynowym. Jest rozpuszczalna w rozpuszczalnikach tłuszczowych

Stosowana do wyrobu plastrów, przylepców, maści

• Balsamum Peruwianum

Jest patologicznym wytworem pni drzewa Myroxylon balsamum. Balsam otrzymuje się przez zdjęcie kory, nacięcie i przypalenia pnia drzewa. Jedno drzewo dostarcza w ciągu roku ok. 2,5 kg balsamu. Surowiec stanowi ciemną, gęstą, przejrzystą, niewysychajacą ciecz o przyjemnym aromatycznym zapachu. Rozpuszcza się w etanolu nie rozpuszcza się w wodzie. Ma właściwości przeciwzapalne, antyseptyczne, pobudzające ziarninowanie. Jest stosowany w ranach, odmrożeniach, chorobach skóry.

• Resina podophylli - żywica stopkowca (podopylina)

Jest żywicą gromadzącą się w organach podziemnych stopkowca. Ma silne działanie przeczyszczające. Stosowana jest zewnętrzne w roztworach alkoholowych jako środek przeciw brodawkom.

Niektóre pozakrajowe żywice i balsamy:

• Myrra - mirra

Otrzymywana jest z gatunku Commiphora abyssinica. Ma działanie ściągające, dezynfekujące

• Benzoe

Z gatunku Styrax tonkinense. Działanie wykrztuśne

• Mastix

Z rośliny Pistacia Lentiscus. Do przylepiania opatrunków

• Asa Foetida

z rośliny Ferula Asa Foetida. Działanie pobudzające na układ nerwowy - nervinum.

Flawonoidy

Są to substancje o charakterze barwników, których podstawowy szkielet składa się z 15 atomów węgla, układających się w ugrupowania C₆-C₃-C₆.

Ze względu, że u większości flawonoidów wytwarza się między pierścieniami aromatycznymi układ heterocykliczny (np. z atomem tlenu), związki te mogą być uważane za pochodne benzo-pironu.

Flawonoidy są nadzwyczaj rozpowszechnionymi substancjami, szczególnie wśród roślin kwiatowych. Stosunkowo rzadko spotyka się flawonoidy wśród roślin zarodnikowych (glony, porosty, mszaki)

Właściwości fizykochemiczne:

• Najczęściej żółte lub bezbarwne substancje stałe

• W postaci glikozydów są na ogół rozpuszczalne w wodzie i etanolu

• Są nierozpuszczalne w eterze, chloroformie, benzenie.

• Aglikozydy są w wodzie prawie nierozpuszczalne, natomiast rozpuszczają się na ogół w rozpuszczalnikach organicznych

• Ogólną cechą flawonoidów jest rozpuszczalność w alkaliach z wytworzeniem żółtego zabarwienia

Najważniejsze reakcje:

• Reakcja cyjanidowa

Po dodaniu stężonego HCl na skutek redukcji powstają barwne połączenia typu antocyjanidyny

• Reakcja z kwasem borowym i szczawiowym

Związki flawonoidowe po dodaniu roztworu tych kwasów wykazują po rozpuszczeniu w eterze żółto- zieloną fluorescencję, na skutek utworzenia się połączeń flawonoidów z kwasem borowym

Flawonoidy

• Apigenina

Występuje w rumianku pospolitym. Ma działanie spazmolityczne

• Witeksyna

Występuje w głogu. Wpływa na przepływ wieńcowy. Wykazuje łagodne działanie nasercowe

• Diosmina

Ma działanie przeciwobrzękowe, podwyższające tonus żył. Stosowana w przewlekłej niewydolności krążenia. Występuje w mięcie, pietruszce

• Kwercetyna

Występuje w głogu, kasztanowcu. Obniża poziom lipidów, działa przeciwutleniająco, przeciwzapalnie, przeciwalergicznie, hiperglikemicznie

• Rutozyd (rutyna)

Ma uszczelniający wpływ na naczynia kapilarne, działa przeciwutleniająco. Występuje m. In. W fiołku trójbarwnym, rucie, gryce.

Półsyntetyczne (np. o-etylorutozyd, o-hydroksyetylorutozyd) również stosowane w chorobach żył.

• Pinocembryna

Występuje w limbie, propolisie. Ma właściwości przeciwgrzybiczne

• Naryngenina

Występuje w rodzinie śliw. Właściwości czynnika kapilarnego P (Wit. P), promieniochronnie i przeciwalergicznie

• Hesperydyna

Występuje m. In. W owocni pomarańczy. Ma właściwości czynnika kapilarnego

• Pinobaksyna

Ma właściwości przeciwgrzybiczne. Występuje w propolisie.

Izoflawony

Mają właściwości estrogenie np.

• Genisteina

Występuje w nasionach soi

Ostatnio izolowano izoflawony o korzystnym działaniu na układ krążenia

• Penerazyna

Izolowana z korzenia Pueraria lobata (korzeń kudzu). Jest stosowana jako lek krążeniowy w dusznicy bolesnej, nadciśnieniu, migrenach. Jest stosowana w medycynie chińskiej.

Biflawonoidy

• Bobetyna, ginkobetyna Występują m. in. w Ginko biloba

Wykazują korzystny wpływ na krążenie wieńcowe i mózgowe)

• Izosalipurpozyd

Występuje w kocankach piaskowych.

Ma działanie spazmolityczne

• Izolikwirutozyd

Występuje w korzeniu lukrecji

Ma działanie spazmolityczne

Flawonolignany

• Silibina

Ma właściwości antyhepatotoksyczne

Surowce zawierające flawonoidy

• Crategus monogyna - Crategi fructus, Crategi inflorescentia

Działa łagodnie nasercowo

• Betula verrucosa - Betulae folium

Działa moczopędnie

• Equisentum arvense - Equisenti herba

Działanie moczopędne

• Sambucus nigra - Sambuci flos

Działanie napotne I moczopędne

• Tilia cordata - Tiliae inflorescentia

Działanie napotne

• Polygonium aviculare - Polygonii avicularis herba

(Rdest ptasi)

Działa moczopędnie, ochronnie na wątrobę

• Viola tricolor - Violae tricoloris herba

Stosowany w trądziku. Moczopędnie, napotnie

• Solidago virgaurea - Solidaginis virgauraeae herba

(Nawłoć pospolita)

Działa moczopędnie

• Helichrysum arenarium - Helichrysii inflorescentia

Żółciopędnie, żółciotwórczo

• Silybum marianum - Silybii marianii fructus

(Ostropez plamisty)

Działa antyhepatotoksycznie

Antocyjany

To wielofenolowe barwniki roślinne: czerwone, niebieskie lub fioletowe o charakterze glikozydowym, dlatego też są często określane, jako antocyjanozydy. Są bardzo rozpowszechnione, jako barwniki kwiatów, owoców, liści, łodyg, rzadziej korzeni.

Antocyjany są stosunkowo trwałe w postaci glikozydów w środowisku lekko kwaśnym. Antocyjany mają barwę czerwoną, przechodzącą podczas alkalizacji w niebieską

Właściwości farmakologiczne:

Podobnie jak związki flawonowe mają wpływ na przepuszczalność ścian naczyń włosowatych. Mają przy tym właściwości przeciwzapalne w związku z czym są stosowane w krwawieniach i zaburzeniach mikrokrążenia szczególnie w oftalmologii (gałki oczne)

• Vaccinum Myrtylilus - Myrtylli fructus

(borówka czernica)

Działanie przeciwbiegunkowe i przeciwrobacze

• Sambucus nigra - sambuci fructus

Działa napotnie, przeczyszczająco

• Alcea Rosea - Malvae arborae flos

(malwa czarna)

Uszczelnia naczynia kapilarne

• Centaurea cyanus - Cyani flos

(Chaber bławatek)

Działa przeciwzapalnie

Glikozydy nasercowe

Po raz pierwszy zostały wykryte w naparstnicy purpurowej, dla tego często nazywane są glikozydami naparstnikowymi.

Glikozydy nasercowe dzielą się na 3 grupy:

1. Krotko działające niekumulujące się

• Glikozydy konwalii

• Miłka wiosennego

• Oleandra

• Cebuli morskiej

• Oraz od niedawna stosowana w ostrej postaci niewydolności krążenia pochodzenia sercowego glikozydy stropkaritusa - nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego - podawane dożylnie.

2. Mające średni czas działania, średnią zdolność do kumulacji

• Lamatozyd C

• Digoksyna

• Ditoksyna

3. Długo działające, silnie kumulujące się

• Lanetozyd A

• Acetylodigitoksyna

• Digitoksyna

Podział na grupy ze względu na czas działania i stopień kumulacji związany jest z budową.

Wszystkie grupy zbudowane są z pierścienia cyklopentanofenantzenowanego, który w pozycji 17 połączony jest z pierścieniem laktonowym (grupy butanodienolitowe). Rdzeń ten odpowiada za siłę działania i powinowactwo leku do mięśnia sercowego. Część cukrowa zawierająca 1 - 5 reszt cukrowych przyłączoną w pozycji 3 odpowiada za właściwości farmakodynamiczne tj. za rozpuszczalność, wchłanianie, łączenie z białkami osocza i czas działania. Składa się również z jednego lub kilku monosacharydów wśród, których najczęściej występuje digitaloza, cymaroza, digitoksyna, oleandroza, glukoza. Do niektórych części cukrowych przyłączona jest grupa acetylowa.

Glikozydy w stanie naturalnym określa się jako glikozydy pierwotne. Często nie mają one aktywności biologicznej. Odszczepienie reszty glukozy lub deacetylacja prowadzi do powstania glikozydów wtórnych o bardzo silnych właściwościach terapeutycznych.

Działanie kardiotropowe przejawia się nasercowym działaniem:

• Inotropowym dodatnim - zwiększa siłę skurczu

• Chromotropowym ujemnym - zmniejsza częstość skurczu serca

• Dronotropowym ujemnym - zmniejsza przewodzenie w mięśniu sercowym

• Batmotropowym dodatnim - zwiększa pobudliwość

Glikozydy nasercowe należą do leków o bardzo dużej toksyczności z powodu małej różnicy między dawką leczniczą a toksyczną (indeks terapeutyczny)

Surowce:

• Digitalis purpurea - digitalis purpureae folium

(Naparstnica purpurowa)

• Digitalis lanata - digitalis lanatae folium

(Naparstnica wełnista)

• Adonis vernalis - adonis vernalis herba

(Miłek wiosenny)

• Nercim oleander - nerci folium

(Oleander)

• Strophanus gratus - strophantum semen

(Skrytnik)

• Urgiena maitima - seilae bulbus

Glikozydy fenolowe

Aglikonem tych glikozydów są pochodne fenolowe mające 2 i 3 grupy fenolowe, z których pierwsza związana jest z cukrem najczęściej glukozą. Większość glikozydów fenolowych jest rozpuszczalna w wodzie i ulega rozpadowi pod wpływem kwasów i zasad.

• Arbutyna - ma działanie dezynfekujące drogi moczowe na skutek hydrolitycznego wydzielania hydrochinonu, ale tylko w środowisku alkalicznym

• Salicyna - występuje w korze wierzby, Kaliny,. Ma słabe działanie przeciwgorączkowe

• Populina - glikozyd występujący w korze, liściach, pączkach topól (populus). Ma słabe działanie przeciwgorączkowe

• Echinakozyd - z gatunku Echinacea angusti. Stosowana w preparatach wzmacniających odporność

• Werbaksozyd - występuje w liściach i kwiatach dziewanny. Działanie przeciwwirusowe

Surowce roślinne:

• Arteostaphylos uvaursi, Uveae ursi folium - mącznica lekarska

Działanie dezynfekujące drogi moczowe

• Vaccinium Vitus idea, Vitis ideae folium - borówka brusznica

Działanie dezynfekujące drogi moczowe i ściągające

• Salix purpurea, slicis cortex - wierzba

Stosowana pomocniczo w reumatyzmie

• Filipendula virneria, spireae flos - więzówka błotna

Działanie napotne I ściągające

Antraglikozydy

Pochodne antracenu występują najczęściej w postaci utlenionej jako antrachinony, oraz produkty o niższym stopniu utlenienia (antrony, antranole), a ponadto w postaci związków dimerycznych (diantronów).

Antrazwiązki występujące w postaci glikozydów część cukrową stanowi glukoza lub ....... łatwo ulegają przemianą dioksydacyjnym nawet podczas suszenia lub przechowywania surowców. Antrazwiązki występują w surowcach zwykle na różnych stopniach ultlenienia.

Związki antrachinonowe są od dawna znane jako środki przeczyszczające. Działanie to zależy od obecności grup hydroksylowych w pozycji C₁ i C₇, oraz podstawnika w pozycji C₃. Siła działania zależy od stopnia utlenienia. Najsilniej działają antrony i diazony .

• Heperycyna

Związek dimeryczny o barwie ciemnoczerwonej. Jest lipofilnym składnikiem kwiatów dziurawca. Działa pobudzająco na OUN, przeciwzapalnie, stosowany przeciwdepresyjnie.

• Alizaryna, Rubiadyna, Kwas ruberytrynowy, Kwas purpurynowy

Występują w korzeniu marzanny barwieńskiej. Tworzą połączenia kompleksowe z Ca²⁺, w związku z tym zapobiegają tworzeniu się kamieni nerkowych.

Surowce

• Aloe - alona

Stężały sok otrzymany z kilku gatunków aloesu. Działa przeczyszczająco, wchodzi w skład preparatu Alax, Boldalion

• Frangula Alnus - Frangulae cortex

(kruszyna pospolita)

Korę młodych pni i gałęzi zbiera się na wiosne. Powinna być ogrzana 2h w 100°C lub przechowywana 1 rok, ma działanie przeczyszczające i żółciopędne

• Rheum palmatum - Rhei radix

(rzewień dłoniasty)

W małych dawkach działa przeciwbiegunkowi (0,1 - 0,3)

W większych dawkach działa przeczyszczająco (1,5 - 5)

• Cassia acutifolia - Sennae folium

(strączyniec ostrolistny)

Działanie przeczyszczające

• Hypericum perforatum - Hyperici herba

Antydepresyjnie, uczulająco na światło

• Rubia Tinctorum - Rubia tinctorum radix

(marzanna barwieńska)

Dawniej stosowana w kamicy nerkowej

Alkaloidy

Nazwę alkaloidy przypisuje się roślinnym substancjom azotowym o charakterze zasadowym, których fragment azotowy zwiera heterocykliczny azot i biogenetycznie pochodzi z aminokwasu.

Alkaloidy tropanowe:

• Hioscyjamina - występuje w kilku gatunkach z rodziny solance. Jest lewoskrętna

• Atropa belladonna - Belladonnae radix, Belladonnae folium

(pokrzyk wilcza jagoda)

• Datura stromonium - Stromonii folium

(wieluń dziędzierzawa)

• Hyoscyamus niger - hyoscyami folium

(lulek czarmy)

• Atropina - racemiczna odmiana hioscyjaminy, powstaje zwykle przy suszeniu surowców.

Jest parasympatykolitykiem (poraża układ przywspółczulny, hamuje wydzielanie potu, śliny i soku żołądkowego, rozrzeża źrenice, przyśpiesza czynność serca, pobudza OUN). Stosowana jest jako siarczan atropiny głównie w okulistyce jako środek przeciwskurczowy.

• Skopolamina - parasympatykolityk. Działa depresyjnie na czynności autonomiczne i psychomotoryczne. Stosowany w postaci bromku w chorobie Parkinsona i lokomocyjnej.

Butylobromek skopolaminy - Skopolen, Buskopan - działa spazmolitycznie na mięśnie gładkie.

• Erytroxylum coca - coca folium

• Kokaina - jest silnym anestetykiem, działa znieczulająco, miejscowo, pobudza uklad współczulny i ośrodkowy, stosowana jest rzadko jako środek znieczulający.

Nadużywana jako narkotyk.

Alkaloidy izochinolowe

• Glaucyna - występuje w Siwcu Żółtym - Glaucinum Flavum

Ma działanie spazmolityczne i wykrztuśne

• Boldyna - występuje w liściach Boldo. Działa żółciotwórczo

• Hydrastyna - występuje w Hydrastis canadis (hydrastis rhizoma - kłącze gorzknika kanadyjskiego), działa jako hemostatium uterinum (hamuje krwawienie z macicy)

• Morfina - występuje w opium. Jest narkotycznym lekiem przeciwbólowym

• Kodeina - stosowana w postaci fosforanu, działa przeciwbólowo i przeciwkaszlowo.

• Emetyna i cefalina - występują w korzeniu wymiotnicy. Działają wykrztuśnie, wymiotnie i pierwotniakobójczo

• Narkotyna - występuje w opium. Nie działa narkotycznie. Potęguje działanie analgetyczne morfiny, pobudza ośrodek oddechowy

• Papaveryna - występuje w opium (ok. 1%). Silny spazmolityk stosowany w skurczach mięśni gładkich jamy ustnej

• Opium (Laudanum, Merconium) - stężały sok mleczny z maku lekarskiego uzyskany przez nacięcie niedojrzałych torebek nasiennych i wysuszony na powietrzu, a następnie dosuszony w 60°C. Zawiera ok. 10% morfiny, 5 - 10% narkotyny, 1% papaveryny, 0,2% kodeiny.

Jest silnym narkotycznym lekiem przeciwbólowym i spazmolitycznym, przeciwkaszlowym i zapierającym.

Alkaloidy indolowe

• Rauwfolia serpentina - rauwolfiae radix

(rauwolfia żmijowa)

• Rezerpina - sympatykolityk o działaniu hipotensyjnym, wykazuje także działanie psychotropowe.

• Ajmalicyna - sympatykolityk wykazujący działanie hipotensyjne

• Ajmalina - działa przeciwarytmicznie

• Vinca minor - Vincae minors herba

(barwinek pospolity)

• Vinkamina - hipotensyjnie

• Strychnos nux vomica - strychnii semen

(kluczyba wronie oko)

• Strychnina - silnie pobudza OUN, działa analeptycznie w dawce 0,5 - 3 mg. Przedawkowanie prowadzi do zatrucia a napadem drgawek tężcowych.

• Physostigma venenosum - Physosstygmi semen

(bób kalabarski)

• Fizostygmina - parasympatykotonik, inhibitor acetyloanimoesteraz, stosowany w postaci salicylanu w jaskrze; do pobudzania perystaltyki jelit.

• Catharanthus roseus

(barwinek różyczkowy)

• Vinblastyna, Vinkrystyna, Vindezyna - stosowane jako cytostatyki w lecznictwie

• Secale coruntum (sporysz) jest to przetrwalnik grzyba Claviceps Purpurea (bławinka czerwona)

• Ergometryna - silny wpływ kurczący na mięsień macicy, hamuje wydzielenie prolaktyny, nie ma działanie sympatykolitycznego.

• Ergotamina - sympatykolityk , działa kurcząco na mięśnie gładkie większych naczyń krwionośnych, również macicy, stosowany w postaci winianu w krwawieniach z macicy. Dihydropochodna ergotaminy jest mniej toksyczna nie działa kurczaco na macicę, stosowana w migrenach

• Ergokrystyna i Ergokryptyna - hamują wydzielanie prolaktyny przez co wpływają hamująco na rozwój nowotworów sutka

• Passiflora incarnata - Passiflorae herba

(męczennica cielista)

działanie uspokajające

alkaloidy chinolinowe

występują w chinowcu czerwonosocznym - Cinchona succiruba - cinchonae cortex

• Chinina - zmniejsza metabolizm komórkowy, działa przeciwgorączkowo głównie przez zahamowanie procesów utleniania a także przez depresję ośrodka termoregulacji. Działa przeciwbólowo. Wchodzi w skład preparatów przeciwgorączkowych i przeciwgrypowych

• Chinidyna - jest jednym z ważniejszych leków przeciwarytmicznych

alkaloidy purynowe

• Teobromina - działa diuretycznie i spazmolitycznie. Występuje w nasieniu kakaowca

• Teofilina - działa diuretycznie, spazmolitycznie. Występuje w liściach herbaty.

• Kofeina - pobudza OUN, jest analeptykiem ośrodka oddechowego a także psychoanaleptykiem. Rozszerza naczynia mózgowe i wieńcowe, lekko pobudza diurezę.

• Coffea arabica - coffeae semen (kawowiec)

• Cola acuminata - Colae embryo (zarodek kola)

• Thea sineusis - theae folium (herbaciany krzew chinski)

• Theobroma cacao - Cacao semen ( kakaowiec właściwy)

alkaloidy diterpwnowe

• Paklitaksel (taksol) - izolowany z drzewa Taksus Breviflora (cis)

działa przeciwnowotworowo.

W krajowych gatunkach Taksus baccata występuje Bakkatyna i jej pochodne, które można przekształcić półsyntetycznie w paklitaksel

Alkaloidy Colchicum

• Colchicum autumnale - Colchici semen (zimowit jesienny)

• Kolchicyna - stosowana w dnie moczanowej, o działaniu przeciwartretycznym

• Demekolcyna, Kolchikozyd - stosowane jako leki przeciwnowotworowe.

Alkaloidy imidazolowe

• Pilocarpus Jaborandi - folium jaborandi (Potoślin)

• Pilokarpina - jest parasympatykomimetykiem (zwęża źrenice - stosowana w jaskrze)

alkaloidy pirydynowe i pierydynowe

• Nikotyna - jest silnie toksyczna dawka śmiertelna 50 - 100 mg

• Sparteina - działanie przeciwarytmiczne

• Cyteryzyna - stosowana jako środek odwykowy dla palaczy tytoniu (cythisus - złotokap )

• Izopeletrieryna - występuje w korze granatu. Poraża mięśnie tasiemców

• Lobelina - występuje w stroiczka rozdęta - Lobelia infalata (lobeliae herba)

pobudza ośrodek oddechowy. Stosowany jako analeptyk w stanach zahamowania czynności ośrodka oddechowego.

Kumaryny

Wszystkie kumaryny są pochodnymi pironu

Wyróżnia się kumaryny

• O rdzeniu benzo-pironu

• Izokumaryny

• Furanokumaryny - mają szkielet kumarynowy skondensowany z pierścieniem fumarowym

• Piranokumaryny

Zastosowanie:

• Mają silne właściwości fotouczulające

• Niektóre hydroksy i metoksy kumaryny absorbują silnie promienie nadfioletowe i mają zastosowanie, jako środki światłoochronne

• Słabo uspokajająco na OUN

• Spazmolityczne, hipotensyjnie

• Piranokumaryny Ammi visnaga mają właściwości przeciwskurczowe i rozszerzające naczynia wieńcowe

• Dihydropochodne furanokumaryn i piranokumaryn występujące w rodzinie Apiaceae wykazują działanie spazmolityczne i rozszerzające naczynia krwionośne, a także zwiększają stężenie AMP w mięśniu sercowym

• Blokują kanały wapniowe w mięśniu sercowym (Peucedanum Archangelica, Ammi, Ruta)

• Dikumarol - związek dimeryczny o właściwościach antykoagulacyjnych

Wśród kumaryn znajdują się też związki toksyczne. Szczególnie niebezpieczne są wytwarzane przez grzyb Aspergillus flavus. Aflatoksyny wykazują silne właściwości kancerogenne

Kumaryna

Wykazuje właściwości spazmolityczne, przeciwobrzękowe, wpływa uspokajająco na OUN, jest jednak związkiem toksycznym, uszkadzającym wątrobę, a nawet podejrzanym o działanie kancerogenne. Dlatego też jest stosowana jako środek zapachowy, aromatyzujący

Występuje w:

Melilotus officinalis - nostrzyk lekarski

Asperula odorata - marzanka wonna

Hierochloe odorata - żubrówka

Umbeliferon

Absorbuje światło nadfioletowe

Występuje w:

Chamonilla recutita - rumianek pospolity

Eskulina

• Właściwości podobne do vit. P

• Wchodzi w skład preparatu Venescin

• Silne działanie światłoochronne

• Występuje w Aesculus hippocastanum - kasztanowiec

Fraksytydyna i izofraksydyna

• Właściwości żółciopędne

• Występuje w

• Fraxinus Excelsior - Jesion

• Herba Abrotani - ziele bylicy bożego drzewka

Furanokumaryny

Psoralen

Jest związkiem silnie uczulającym na światło, lecz dość toksycznym. Dlatego większe znaczenie w bielactwie skóry uzyskały jego pochodne

Wyizolowany z kilku gatunków Psoralea macrostachya Ficus - liście figowców

Bergapten

Znaczenie takie samo jak ksantotoksyna

Otrzymywany z olejku bergamotowego oleum bergamottae z gatunku:

• Citrus Bergamia

• Ammi majoris - aminek większy

• Apium graveolens - seler

• Heracelum - barszcz

Ksantotoksyna

Środek pobudzający repigmentację skóry w bielactwie oraz w fotochemioterapii łuszczycy skóry

Ammi majoris - aminek większy

Ruta graveoleus - ruta zwyczajna

Angelicyna

Depresyjny wpływ na OUN, właściwości spazmolityczne i hipotensyjne

Archangelica officinalis - arcydzięgiel litwor

Piranokumaryny

Wisnadyna

Ammi visnaga - aminek egipski

• Działa rozszerzająco na naczynia wieńcowe

• Spazmolitycznie na mięśnie gładkie oskrzeli i przewodu pokarmowego.

• Zmniejsza stężenie cholesterolu i lipidów w surowicy krwi

• Blokuje kanały wapniowe

• Stosowana w leczeniu dusznicy sercowej, dychawicy oskrzelowej w postaci preparatów izolowanych (Carduben, Provismine)

Dikumarol

Powstaje w gnijącym sianie nostrzyka lekarskiego - Melilotus officinalis

Jest środkiem hamującym koagulację krwi

Kumesterol

Występuje w Lucerinie Medicago sativa

Działanie estrogenie

Aflatoksyny

Aspergillus flavus - grzyb pleśniowy

Uważane za jedne z najważniejszych czynników kancerogennych

Surowce roślinne:

• Herba meliloti - ziele nostrzyka

Zastosowanie, jako środek zmiękczający, stosowany zewnętrznie w postaci Emplastrum mileloti

• Frustus ammi visnage - owoc aminka egipskiego (owoc keli)

Działa silnie rozszerzająco na naczynia wieńcowe i nerkowe

• Fructus ammi majoris - owoc aminka większego

Działa uczulająco na światło, pobudza tworzenie się melaminy w skórze naświetlanej promieniami UV.

Preparaty zawierające ksantotoksynę lub bergapten lub oba te związki aktywizujące (np. Metoxalen, Meladinnie, Beroxan) są stosowane w bielactwie skóry i łuszczycy, zarówno doustnie jak i zewnętrznie w postaci 1% roztworu

• Herba abrotani - ziele bylicy bożego drzewka

Dość silne właściwości żółciotwórcze i żółciopędne związane z zawartością izofraksydyny

Wyciąg wchodzi w skład preparatu Atrecholin

Irydoidy

Nazwa irydoidy pochodzi od irydoidalu wykrytego u mrówek Irydomyrmex

• Wśród irydoidów występują różne typy działań farmakologicznych

• Właściwością antybiotyczne np. nepetalakton, kwas genipowy

• Specjalne znaczenie mają estrowe waleopotriany występujące w rodzaju Valereiana (kozłek), jako substancje uspokajające

Sekoirydoidy

• Występują w Gentianacae

• Są znanymi goryczami pobudzającymi łaknienie

• Właściwości hipotensyjne wykazują między innymi Oleo Europenia - składnik czynny liści oliwek

• Silne właściwości przeciwzapalne i przeciwbólowe wykazują glikozyd irydoidowy Harpagozyd

• Ponadto właściwości przeciwzapalne ma logaina, aukubina, werbenalina

• Bobrek trójlistkowy

(Menyanthes trifolia ta, Meryantheidis folium)

Surowiec goryczowy, pobudza łaknienie i wydzielanie soku żołądkowego

• Goryczka żółta

(genthiana Lutea, Genthianae radix)

Silnie działające stomachicum amarum, pobudza trawienie, wydzielanie soku żołądkowego. Ma również właściwości żółciotwórcze i żółciopędne

• Centuria pospolita

Erythrea Centaurium, herba ceutarii

Działanie goryczkowe, pobudzające wydzielanie soku żołądkowego, pobudza łaknienie

• Kozłek lekarski

Valeriana officinalis , Valeriane radix

Działanie uspokajające (sedativum)

• Babka lekarska

Plantago Lancelota, Plantaginis Lancelotae folium

• Świetlik

Euphrasia stricte, Euphrasiae herba

Łagodnie ściągające, stosowany do okładów i przemywań w stanach zapalnych spojówek

• Hakorośł (czarci pazur)

Harpagophytum procumbens, harpagophytii radix

Działanie przeciwzapalne, przeciwreumatyczna, przeciwbólowe

Sapominy

Nazwą sapominy (saponozydy) obejmowane są substancje naturalne o charakterze glikozydowym wykazujące zdolność zmniejszania napięcia powierzchniowego roztworów wodnych, zdolność pienienia oraz właściwości hemolizowania erytrocytów

Glikozydy sapominowe mają jednak różny charakter chemiczny w związku, z czym można wyróżnić

• Sapominy triterpenowe

• Sapominy steroidowe

• Aesculus Hippocastanum - hippocastani semen

Surowiec zawiera escynę, która ma działanie przeciwzapalne, uszczelniające naczynia kapilarne. Escyna znalazła zastosowanie w leczeniu żylaków, hemoroidów, stanów wysiękowych, zapalenia żył

• Glycyrrhiza glaba - Glycyrrhizae radix

(lukrecja)

Surowiec zawiera glicyryzynę, jest stosowany wykrztuśnie, rozkurczowo i przeciwzapalnie. Stosowany w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy

• Primula Versis - primulae radix

(pierwiosnek)

Działanie wykrztuśne

• Saponina officinalis - saponariae radix

(mydlnica)

Działanie wykrztuśne

• Herniaria gabra - Hernariae herba

(Płonicznik nagi)

Działane dezynfekujące drogi moczowe, działanie rozkurczowe

• Hedera helix - hederae folium

Działanie wykrztuśne, rozkurczowe, przeciwgrzybiczne

• Panax ginseng - ginseng radix

(żeńszeń)

Stosowany w geriatrii, stanach osłabienia fizycznego i psychicznego. Działa wzmacniająco.

---