Ułatwienia oraz przeszkody w dostępie do kapitału na międzynarodowym rynku finansowym
o korzyści z działania na zagranicznych rynkach finansowych - zarówno po stronie firm, poszukujących na nich kapitału, jak i inwestorów - należy przede wszystkim dywersyfikacja ryzyka. W sposób obrazowy przedstawić to można za pomocą znanego przysłowia: „nie powinno się trzymać wszystkich jajek w jednym koszyku”, gdyż „jeden wstrząs koszyka może spowodować zbicie większości jajek”. Ponadto, korzystając z możliwości zdywersyfikowania swej działalności na różne rynki finansowe, zwiększamy naszą dostępność na rynku w sensie czasowym, np. rozpoczynając dzień w Tokio, przez Londyn i kończąc w Nowym Yorku, możemy być na nim obecni niemal przez 24 godziny.
Różnice zwyczajowe, prawne oraz językowe są natomiast głównymi przeszkodami w korzystaniu z dobrodziejstw globalizacji rynków finansowych. Zarówno przedsiębiorcy - emitenci papierów, jak i inwestorzy, nie znający przyjętych w transakcjach biznesowych zwyczajów lub języka, a także z powodu różnicy czasowej wynikającej z podziału na strefy czasowe, mogą mieć kłopoty ze składaniem zleceń i pozostawaniem na bieżąco i w centrum wydarzeń. Niektóre z owych barier próbuje się usuwać na szczeblu wspólnotowym poprzez harmonizację prawa. I tak np. dyrektywy unijne wymagają, by dokumenty informacyjne spółek (prospekty emisyjne, raporty roczne i średniookresowe), których papiery wartościowe są oferowane publicznie lub dopuszczane do obrotu na rynku regulowanym, sporządzane były w „języku powszechnie przyjętym w międzynarodowych finansach”, co w praktyce oznacza język angielski. Ponadto, celem zapewnienia porównywalności wyników finansowych emitentów, począwszy od 2005r., skonsolidowane sprawozdania finansowe europejskich spółek, których papiery wartościowe są dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym państwa członkowskiego, sporządza się według międzynarodowych standardów rachunkowości. Zasady odpowiedzialności prawnej firm inwestycyjnych i emitentów, jak również postępowanie sądowe w takich sprawach, pozostają jednakże w kompetencji poszczególnych władz krajowych.
Do przeszkód w funkcjonowaniu firm na międzynarodowych rynkach finansowych zalicza się również ryzyko polityczne. W obecnych niestabilnych czasach, przy tak ogromnej dynamice wydarzeń na międzynarodowej scenie politycznej i zacieśniających się wciąż powiązaniach gospodarczych pomiędzy krajami, nierzadko występują kryzysy polityczne lub ekonomiczne, z czym mamy zresztą do czynienia na bieżąco. Wspomniane ryzyko jest istotnym czynnikiem ograniczającym aktywność uczestników rynków kapitałowych, w szczególności w krajach zwanych rynkami wschodzącymi (ang. emerging markets), do nich zaś nadal zaliczana jest większość państw, które przystąpiły do Wspólnoty 1.05.2004r., aczkolwiek przyznać należy, że ryzyko to zmniejsza się, czego przykład wzorcowy stanowi choćby Polska.
Dodatkowy problem w procesie pozyskiwania kapitału na rynkach finansowych za granicą stanowi istnienie odmiennych od krajowego systemów rozrachunków i rozliczeń. Chodzi tu o wspomniane wyżej systemy, pozwalające rejestrować papiery wartościowe występujące w formie elektronicznej oraz dokonywane na nich transakcje. Zasady przenoszenia prawa własności walorów finansowych ze sprzedającego na kupującego, regulacje dotyczące rejestracji i procedur dopuszczenia do obrotu tych papierów oraz wzajemnych stosunków pomiędzy instytucjami organizującymi i nadzorującymi działanie rynku finansowego, emitentami papierów a inwestorami, mają zasadnicze znaczenie dla bezpieczeństwa ponadgranicznych transferów kapitału. W ramach UE dokonano harmonizacji podstaw legislacji także w tym zakresie, jednak stopień implementacji dyrektyw pozostaje różny w poszczególnych państwach. Tym większy problem stanowić może dla przedsiębiorstwa zapoznanie się z niuansami prawnymi na bardziej odległych geograficznie i kulturowo rynkach.
Także i ograniczona płynność danego zagranicznego rynku kapitałowego stanowić może przeszkodę w działaniu na nim. Powoduje ona bowiem kłopoty ze znalezieniem inwestorów, wyrażających chęć nabycia papierów wartościowych danego emitenta, natomiast dla inwestorów oznacza problemy z wejściem (zakupem) lub wyjściem (sprzedażą instrumentu) z inwestycji na przedmiotowym rynku. Płynność ma bezpośrednie znaczenie dla ceny emitowanego instrumentu; stąd spółki, notowane na największych giełdach, wyceniane są z premią względem spółek notowanych na rynkach mniej płynnych.
Decydując się na dokapitalizowanie firmy poza granicami kraju należy ponadto brać pod uwagę ryzyko walutowe, albowiem wysokość pozyskanych środków może ulec zmianie w razie wahań wartości waluty, w której denominowane są emitowane przez nasze przedsiębiorstwo papiery wartościowe.
Integracja Polski z Unią Europejską zdecydowała o przyszłości i kierunkach dalszego rozwoju naszego rodzimego rynku kapitałowego. Swoboda dostępu do nowych platform obrotu i instrumentów finansowych, perspektywa wprowadzenia wspólnej waluty w niedalekiej przyszłości, jak również możliwości szerszej dywersyfikacji źródeł finansowania firmy powinny sprawić, iż wzrośnie zainteresowanie zagranicznymi rynkami finansowymi jako miejscem pozyskiwania funduszy ze strony spółek krajowych. Tendencja owa zresztą jest już widoczna w związku ze wzrostem konkurencyjności polskich przedsiębiorstw i relatywnie dobrą kondycją rodzimej gospodarki w dobie recesji, co skłaniać może krajowe podmioty gospodarcze do poszukiwania nowych rynków zbytu i odmiennych od dotychczasowych metod pozyskania kapitału.
Akcesja Polski do UE przed pięcioma laty umożliwiła swobodne działanie na rynkach kapitałowych wszystkich krajów Wspólnoty, co wynika z zasady przepływu kapitału oraz swobodnego świadczenia usług, w tym finansowych. Zharmonizowane zostały ponadto wymogi informacyjne spółek, których papiery wartościowe znajdują się w publicznym obrocie, jak również regulacje zapewniające bezpieczeństwo obrotu. W tym znaczeniu, na pojęcie owego bezpieczeństwa - zarówno dla emitentów, jak i inwestorów - na rynkach kapitałowych krajów UE-27 składają się trzy elementy: nadzór instytucjonalny nad rynkiem, system dochodzenia roszczeń oraz system rekompensat dla inwestorów. Dla zagwarantowania stabilnych warunków działania uczestnikom obrotu papierami wartościowymi, unijne dyrektywy określają fundamentalne zasady nadzoru nad rynkiem kapitałowym, wspólne dla wszystkich państw. Nadrzędną regułą jest to, iż każde państwo członkowskie ustanowić musi organ administracyjny odpowiedzialny za implementację dyrektyw w dziedzinie rynku kapitałowego, po ich transpozycji do systemu legislacji krajowej. Wymóg ów zapewniać ma niezależność organów nadzoru od jakiejkolwiek grupy uczestników rynku finansowego. Dyrektywy wymagają, by instytucje nadzoru w każdym państwie posiadały wspólne minimum uprawnień oraz aby współpracowały ze sobą i wymieniały informacje. Do kompetencji wspomnianych organów należy m.in. licencjonowanie firm inwestycyjnych, przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania i innych pośredników finansowych, jak również udzielanie zgody na oferowanie papierów wartościowych w sposób publiczny oraz dopuszczanie ich do obrotu na rynku regulowanym. Zasada „jednolitego paszportu”, szczegółowo omówiona w kolejnym z serii moich tekstów, zapewnia, iż wzmiankowane podmioty wystąpić muszą o przyznanie licencji lub zgodę przynajmniej raz, w swoim kraju macierzystym. Do swobodnego świadczenia usług inwestycyjnych i oferowania instrumentów finansowych na terenie całej Unii dopuszczone są jedynie te instytucje, które uzyskały taką licencję/zgodę oraz powiadomiły o zamiarze prowadzenia działalności w zakresie oferowania papierów wartościowych organ nadzoru kraju, w którym działalność taką zamierzają prowadzić.
Drugim podstawowym zadaniem wszystkich unijnych organów nadzorczych jest zagwarantowanie, aby informacje, mające wpływ na cenę instrumentów finansowych, przekazywane były do publicznej wiadomości niezwłocznie i z zachowaniem zasady równego dla wszystkich podmiotów dostępu do nich. Ponadto, dyrektywy wymagają, aby wspomniane instytucje dysponowały uprawnieniami do prowadzenia postępowań wyjaśniających oraz wymierzania sankcji administracyjnych za naruszenie przepisów prawa wspólnotowego w zakresie rynku kapitałowego, bez potrzeby przeprowadzania postępowania karnego.
Wspomnieć trzeba jeszcze, iż - m.in. dla celów ułatwienia działania emitentom papierów wartościowych - na szczeblu UE od lat trwają prace nad ujednoliceniem prawa spółek w państwach członkowskich. Jak dotychczas głównym założeniem tych działań pozostawała ochrona interesu kredytodawców i osób trzecich. Dopiero niedawno podjęto prace nad wzmocnieniem praw akcjonariuszy w spółkach publicznych, tak by zapewnić im lepszy dostęp do najważniejszych informacji o przedsiębiorstwie i ułatwić aktywny udział w zgromadzeniach akcjonariuszy w sytuacji pogłębiającego się rozproszenia podmiotowego, jak i geograficznego akcjonariatu. Istotnym ułatwieniem dla uczestników ryku kapitałowego UE powinien być nowy jednolity format prospektu emisyjnego dla wszystkich europejskich spółek oraz jednolite standardy rachunkowości obowiązujące spółki przy sporządzaniu skonsolidowanych sprawozdań finansowych, co z pewnością uprości analizę fundamentalną danej firmy oraz zapewni porównywalność danych, zamieszczanych w sprawozdawczości finansowej. Trwają także prace nad przygotowaniem jednolitego formatu raportów bieżących, rocznych i okresowych, które spółki zobligowane będą przedstawiać do publicznej wiadomości - owe dokumenty również co do zasady mają być sporządzane w języku angielskim.
Zanim jednak dokładnie przedstawię zasady pozyskiwania środków na działalność firmy z wykorzystaniem poszczególnych instrumentów finansowych, przedstawię jeszcze krótkie kompendium wiedzy o podstawowych rodzajach papierów wartościowych i różnicach pomiędzy nimi.