L. von Stein niemal nie znalazł naśladowców, co nie oznaczało jednak, że badania administracji publicznej zostały zarzucone. Podjęto je na początku XX wieku przede wszystkim z zamiarem określenia przedmiotu nauki administra­cji i odróżnienia jej od rozwijającej się szybko nauki prawa administracyjnego. Upowszechnienie doktryny pozytywizmu prawnego, a zwłaszcza założenia, że prawo jest podstawą (i głównym punktem odniesienia) wszelkich działań administracji, poniekąd ułatwiło formułowanie założeń metodologicznych. Jeden z inicjatorów tego kierunku, J. Jastrow (Sozialpolitik und Yerwaltungs-wissenchaft. Aufsdtze und Abhandlungen, Berlin 1902), przyjął założenie, że nauka prawa administracyjnego tylko częściowo pozwala poznać tak rozległy przedmiot, jakim jest administracja i przedstawił koncepcję odrębnej nauki -wiedzy administracyjnej (Verwaltungswissenschqft). Jest to nauka empirycz­na, polegająca na gromadzeniu faktów (według założonego schematu badań) i ustalaniu na ich podstawie prawidłowości, z których następnie może dedukcyjnie wywodzić inne twierdzenia. Badanie rzeczywistej administracji jest warunkiem odpowiedzi na pytanie, jak należy administrować, jaka powinna być najlepsza administracja. Rysuje się tu więc wstępnie ale wyraźnie podział na wiedzę opisową i wiedzę postulatywną - czyli dwie dyscypliny badawcze, które w niedalekiej przyszłości zostaną określone jako nauka administracji i nauka polityki administracyjnej⁶.

Nazwą „nauka administracji" posługiwał się już konsekwentnie Ferdinand Schmid w 1909 r. Jest to nauka mająca szerszy zakres niż nauka prawa administracyjnego i wykorzystująca dorobek innych dziedzin wiedzy (historii, statystyki, ekonomii, nauki o moralności a także nauki prawa) po to, aby ukazywać aspekty historyczne, polityczne, techniczne administracji oraz je oceniać. Takim zamierzeniom nauka prawa administracyjnego nie jest w stanie sprostać⁷.

Tak rysującej się koncepcji metodologicznej zdecydowany wyraz dałFritz Stier-Somlo w roku 1917 w pracy powoływanej do dziś w niemal całej litera­turze europejskiej (Die Zukunft der Yerwaltungswissenchaft, „Yerwaltungs-archiv", t. XXV, 1917): badaniem administracji zajmują się trzy, już ukształto­wane (chociaż nie odróżniane w sposób metodyczny), dyscypliny naukowe tworzące łącznie wiedzę administracyjną. Są to: nauka administracji, nauka prawa administracyjnego i nauka polityki administracyjnej. Powinny być one uprawiane odrębnie ale ze świadomością, że we wzajemnym wykorzystaniu wyników badawczych następuje wzbogacenie każdej z nich. Autor utrwala również pogląd, że nauka administracji ma charakter opisowy, jej przedmiotem

⁶ Zob. F. Longchamps, op. c//., s. 32-34.

⁷ Znamienny jest tytuł studium F. Schmida: Uberdie Bedeutung der Yerwaltungsiehre als selbststdndiger Wissenschaft, Tubingen 1909, s. 193 i n.; szerzej, również o innych autorach tego okresu zob. F. Longchamps, op. cit., s. 35.

354

jest administracja realnie działająca w danym miejscu i czasie; do nauki prawa administracyjnego należy analiza norm prawnych, natomiast do nauki polityki administracyjnej - badanie celów administracji i ocena jej działań z tego punktu widzenia⁸.

W takim rozumieniu nauka administracji jest przedstawiana (a także, w swoisty sposób i w niewielkim zakresie, rozwijana) w dziełach z zakresu prawa administracyjnego, jako wstępne założenie określenia nauki prawa administra­cyjnego. Wśród najwybitniejszych dzieł okresu klasycznego wypada tu przy­pomnieć Yerwaltungsrecht Waltera Jellinka (wydane w Berlinie w 1927 r.), gdyż wywarło ono wpływ na ujęcia późniejsze. Autor posługuje się terminem „wiedza administracyjna" dla określenia łącznego trzech dyscyplin badaw­czych. Przedmiotem nauki administracji „jest rzeczywistość administracyjna, taka jaka jest, jaką była i jaką przypuszczalnie będzie. Przedstawia admini­strację taką, jaką się widzi, porównuje z życiem państwowym i społecznym zagranicy, śledzi przesłanki gospodarcze, społeczne i duchowe oraz oddziały­wanie instytucji i próbuje ustalić bardziej ogólne socjologiczne prawa wśród różnorodności zjawisk, posługując się statystyką"⁹.

Pominięte w tym omówieniu kształtowanie się polityki administracyjnej jest przedmiotem odrębnego rozdziału.

B. Nurt nauk społecznych

Nurt nauk społecznych (lub nauk pokrewnych - jak się je czasem dogodnie określa), rozwijanych od początków ubiegłego stulecia w Stanach Zjednoczonych i w Europie, o szerokim, zmiennie ujmowanym zakresie, jest najczęściej identyfikowany z socjologią, nauką organizacji i zarządzania (i to w jej rozlicznych, nie zawsze metodologicznie spójnych kierunkach), politologią, psychologią społeczną, cybernetyką, technikami informatycznymi i in. Nurt ten szeroko rozwinął się w piśmiennictwie europejskim, wiążąc badania administracji z osiągnięciami racjonalnej organizacji pracy w przedsiębior­stwach i instytucjach publicznych, analizą powiązań między ludźmi w organi­zacjach, metodami kształtowania indywidualnych postaw produkcyjnych, zaś w innym, politologicznym aspekcie, wpływem polityki na strukturę i sposób działania administracji (co szerzej jest omawiane w odrębnym rozdziale o polityce administracyjnej).

s Zob. F. Longchamps, op. cit., s. 35-39; G. Langrod, Science administrative ou sciences admnistratives?\ Annales Universitatis Saraviensis, 1956/57, vol. l, s. 107. 9 Yerwaltungsrecht, Berlin 1931, s. 98-99, cyt. za F. Longchamps, op. cit., 39.

355

---