Flora czwartorzędu
SLAJD z3 (Dziewule - przykład diagramu pyłkowego)
Całą historię flory czwartorzędu możemy odcyfrować z sukcesji pyłkowych zapisanych w jeziorach i torfowiskach jako flora pyłkowa i makroszczątki roślin.
Przedstawiana jest ona w formie diagramu pyłkowego (obrazującego przebieg ewolucji szaty roślinnej na danym terenie w czasie) składającego się z spektrów pyłkowych (czyli wykazu typów pyłkowych stwierdzonych w kolejnych badanych próbach od spągu do stropu). Diagram następnie jest interpretowany.
SLAJD czwartorz (tekst).
Sukcesja pyłkowa jest zatem następstwem ewoluującej w rytm zmian klimatu szaty roślinnej wynikającym z przebadania pod kątem zawartości pyłku profilem osadów jeziornych czy torfowiskowych.
Sukcesja pyłkowa interglacjalna jest to sukcesja roślinności o panujących temperaturach wyższych lub równych obecnym na danym obszarze, co wnioskowane jest z stwierdzonych w profilu typów lub gatunków roślinności. Jej obraz cechuje się określonymi stałymi prawidłowościami Obrazuje ona stopniowe zmiany roślinności od granic tundry i strefy borealnej do naszej strefy umiarkowanej gdzie następuje kulminacja warunków termicznych interglacjału w postaci tzw. optimum klimatycznego i następnie stopniowe pogorszenie warunków klimatycznych.
SLAJD z20 (strefy roślinne)
Czyli zapisana w diagramie sukcesja interglacjalna obrazuje nam jak gdyby przejście od krańców tundry poprzez strefę borealną północnej Europy do strefy umiarkowanej naszego obszaru i następnie powrót tą samą drogą do krańców tundry.
SLAJD Y20 (Arktyka, graniczna),
SLAJD B12 (brzezina).
Początek interglacjału stanowi przejście od zbiorowisk nieleśnych - otwartych do leśnych. Interglacjał rozpoczynają zatem borealne zbiorowiska sosnowo-brzozowe (na kształt tych z Finlandii lub północnej Rosji).
SLAJD B13 (dębina)
SLAJD B14 (grabina).
Następnie pojawiają się zbiorowiska bardziej ciepłolubne ze współczesnej strefy umiarkowanej - są to zbiorowiska z dębem, jesionem, wiązem, lipą, jodłą, grabem, leszczyną, cisem.
SLAJD czwart1 tekst
Okres najcieplejszy w całej sukcesji interglacjalnej nazywany jest optimum klimatycznym. Jest to fragment sukcesji, w której pojawia się najwięcej roślin o najbardziej południowym zasięgu, często egzotycznych dla flory Polski.
Po optimum klimatycznym następuje stopniowe pogorszenie warunków klimatycznych i pojawienie się roślinności borealnej.
Pojawianie się drzew w poszczególnych sukcesjach interglacjalnych nie jest przypadkowe.
Zwykle grab pojawia się w drugiej połowie interglacjału i np. w holocenie. Podobnie jodła. Buk - też - ale wiadomości o nim ograniczone są do holocenu, gdyż w innych interglacjałach w zasadzie nie występował.
Sosna i brzoza - dominuje na początku i końcu interglacjału - znacząc jego chłodniejsze odcinki. Wyjątkowo w środku - znacząc ochłodzenie intrainterglacjalne.
Stopień oznaczeń ziarn pyłku - do typu pyłkowego (obejmującego wiele gatunków), do gatunku, do rodzaju, do poziomu rodziny.
W diagramie pyłkowym możemy na podstawie zanotowanych zbiorowisk roślinnych zaobserwować wędrówki zbiorowisk nie tylko w kierunku południkowym, ale także równoleżnikowym. W tym wypadku mamy do czynienia z balansem między klimatem oceanicznym i kontynentalnym. Ta gra klimatów między nimi rozgrywa się w różnych krajobrazach - leśnych i nieleśnych.
Sukcesje pyłkowe dzieli się na poziomy pyłkowe - lokalne i tworzone na ich podstawie poziomy regionalne obrazujące jednolity cząstkowy obraz ewolucji flory jakiegoś regionu. Czyli poziom pyłkowy jest to - część diagramu o podobnym typie rozwoju roślinności.
SLAJD czwartorz2 (tekst)
Sukcesje cieplejsze w obrębie flory chłodnej (np. tej między interglacjałami) o mniejszej randze - to interstadiały. Mogą być reprezentowane przez sukcesje leśne (np. borealne) i ograniczone ze stropu i spągu florami nieleśnymi lub też sekwencje te mogą być realizowane we florach nieleśnych np. sukcesja reprezentująca południowy typ tundry krzewiastej otoczona ze stropu i spągu sukcesjami tundrowymi (północna tundra) o bardzo surowym klimacie ze znikomą pokrywą roślinności.
Do odcyfrowywania warunków klimatycznych służą bioindykatory - rośliny o najczęściej wąskich wymaganiach klimatycznych. Posługujemy się zwykle zakresem temperatur w jakich bytują te rośliny - tzw. temperaturami stycznia i lipca. Tolerancja na nie może się zmieniać jeśli badamy konkretny gatunek przesuwając się ze wschodu na zachód.
Rośliny tundrowe pojawiające się w profilach - Betula nana, Selaginella selaginoides wskazują na konkretny zakres temperatur w jakich bytują te rośliny.
SLAJD 11q (B. nana)
SLAJD 12q (S. selaginoides)
Rośliny optimów klimatycznych (np. holocenu) to Viscum, Hedera, Ilex wymagają ciepłego klimatu o cechach oceanicznych do swego rozwoju. Im również są przyporządkowane konkretne zakresy temperatur. Zakresy temperatur
SLAJD 15q (Hedera)
SLAJD z7, z8 (Viscum)
Odcyfrowywanie wymagań roślin stwierdzanych w badanych profilach wymaga dotarcia do map zasięgowych tej rośliny - czyli określenia gdzie występuje ta roślina. Z jej rozmieszczenia możemy wywnioskować jakie warunki klimatyczne ona preferuje. Tzn. np. czy jest rośliną wschodu Europy (gdzie dominuje klimat kontynentalny) czy zachodu (klimat oceaniczny), strefy umiarkowanej, czy też stref północnych (klimat o cechach borealnych lub arktycznych). Jeśli nie mamy mapek to możemy posiłkować się opisami książkowymi - tzw. skróconymi diagnozami zasięgowymi pisanymi po ich nazwach gatunkowych np. skrót temp.-boreal. oc. - oznacza to że roślina występuje od strefy umiarkowanej do borealnej w strefie klimatu oceanicznego (lubi łagodne zimy).
SLAJD czwartrz3
Przykładowe bioindykatory i jednocześnie dla Polski rośliny egzotyczne. Viburnum lantana, Vitis sylvestris, Cornus mas, Rhus cosinus, Celtis, Syringa - rośliny południowej Europy pojawiające się w optimach klimatycznych interglacjałów.
Są też te pochodzące z Kaukazu - Pterocarya fraxinifolia, Parrotia persica.
Oraz z dalszych obszarów - np. Ameryki Północnej i Azji - Azolla filiculoides, różne gatunki Hydrocotyle.
SLAJD z9 (V. lant.)
SLAJD z19 (Vitis)
SLAJD z5, z6 (Rhus)
SLAJD z4 (C.mas)
SLAJD y26, y39 (Pterocarya)
SLAJD z27, z29 (Parrotia)
SLAJD 5gr (Azolla)
Egzotyki stwierdzane w holocenie - już nie posiadające stanowisk naturalnych na terenie Polski - dereń, winorośl dzika, ostrokrzew.
Tendencje ewolucyjne w rozmieszczeniu roślin w trzeciorzędzie i czwartorzędzie:
A/ im młodszy wiek osadu tym mniej roślin egzotycznych jest notowanych na obszarze Polski
czyli po kolejnych zlodowaceniach czy okresach chłodnych były one eliminowane z naszej flory na skutek kurczenia zasięgów,
B/ im młodszy wiek osadu tym spotykane rośliny egzotyczne pochodzą z obszarów bliższych Polski niż dalszych (np. Kaukazu).
Rośliny stwierdzane wyłącznie w stanie kopalnym (wymarłe) na terytorium Polski są znajdywane w Polsce nie później niż interglacjał eemski - głównie rośliny wodne np. Najas (jezierza),
Potamogeton (rdestnica).
Stratygrafia florystyczna czwartorzędu (uproszczona).
Granica dolna - ginie w mrokach dziejów
SLAJD czwart4
SLAJD 4 (ferdynandowski),
SLAJD 17q (mazowiecki),
SLAJD 9q (eemski)
W Polsce w okresie czwartorzędu wydzielono trzy pewne interglacjały i dwa niepewne.
Interglacjał ferdynandowski, interglacjał mazowiecki, interglacjał eemski i holocen - pewne.
Interglacjał augustowski (najstarszy) i interglacjał Zbójna (przd eemem).
Odcinki interglacjalne oddzielone są długimi ciągami z zarejestrowaną roślinnością chłodną - stepową lub tundrową.
SLAJD czwart5 (mapa),
Najciekawsze polskie profile - badane obecnie lub zbadane niedawno:
Holoceński profil w Gościążu - profil prawie w całości warstwowany, co umożliwia przetestowanie szeregu metod badawczych.
Emski i przede wszystkim poemski profil w Horoszkach na Podlasiu, rejestrujący długą sekwencję vistuliańską.
Profil w Ossówce - rejestrujący długą sekwencję po interglacjale mazowieckim (oprócz interglacjału mazowieckiego).
SLAJD 18q (Błędowo)
Najciekawszym i najbardziej intrygującym zadaniem czwartorzędowej analizy pyłkowej jest możliwość śledzenia na diagramach pyłkowych śladów osadnictwa. Jest to możliwe, gdyż część roślin z różnych powodów jest związana z człowiekiem (np. tzw. rośliny synantropijne), część była jako rośliny użytkowe (drewno) usuwana ze zbiorowisk jak również znikała z nich na skutek pożarów lub też były to rośliny uprawne. Dotyczy to okresu nie starszego niż ostatnie 10000 tys. lat. Nie mniej wyraźne ślady takiego pobytu dotyczą okresu ostatnich 8000 lat. Intensywność zasiedlania terenu i obecność wskaźnikowych elementów florystycznych kultur ludzkich intensyfikuje się istotnie od okresu epoki brązu. Jednak już okres od wczesnego średniowiecza na tle wcześniej opisanych oddziaływań przypomina, intensywnością zapisu obrazu zmian środowiskowych, demolowanie krajobrazu florystycznego.
SLAJD Pteridium (Pteridium)
Pierwsze ślady paradoksalnie są bardzo łatwo zauważalne i związane są z pojawieniem się dużej krzywej zarodników paproci Pteridium aquilinum. Paproć ta potrzebuje do kiełkowania popiołu bez którego zarodniki te nie mogą rozrosnąć się w gametofit. Oznacza to, że roślina ta jest typowym wskaźnikiem występujących pożarów. Prawdopodobnie zatem wczesne metody gospodarcze wykorzystywały wypalanie do użyźniania zubożałych w składniki odżywcze obszarów, a także łatwego uzyskiwania nowych terenów pod uprawę. Przypadkowe wzniecanie pożarów przez ówczesnego człowieka jest też oczywiście możliwe ale na taką skalę.
SLAJD C1, C2, C3 (babki)
SLAJD F24, F22 (szczaw)
SLAJD A45, A49, A50 (trawy)
SLAJD 18qx (Błędowo)
Kolejny etap - od ok. 5000 tys. Lat - wiąże się z pojawieniem się w diagramach szeregu roślin spotykanych głównie na pastwiskach - takich jak babki (lancetowata, mniejsza, większa) czy też szczawiu oraz traw. Rzadko pojawiają się ziarna pyłku zbóż neolitycznych rolników.
SLAJD A32, A31 (bylice)
SLAJD C34 (komosowate)
SLAJD A30 (chaber)
SLAJD 18q (Błędowo) PRZEŁOŻYĆ
Okres brązu i żelaza oznacza pojawienie się wielu wskaźników roślinnych wskazujących na intensyfikację gospodarki pasterskiej i na polach uprawnych, gdzie w okresie rzymskim pojawia się nawet intensywniejsza uprawa żyta i konopi. Pojawiają się liczniej chwasty takie jak komosowate czy też bylice. Występowały one też wcześniej ale nielicznie. W zbiorowiskach leśnych widoczne są bardzo wyraźne trzebieże lasów. Widoczne jest to w postaci kolejnych ,,wygryzień,, w spokojnie przebiegających krzywych z jednoczesnymi kulminacjami w tych dołkach wskaźników roślinnych znaczących coraz młodsze fazy osiedleńcze.
Okres od wczesnego średniowiecza to pasmo trzebieży i coraz bardziej intensywnych upraw - głównie żyta a także gryki, konopi i innych roślin.
SLAJD czwart 6
Slajd zbiorczy przedstawiający wpływ człowieka na środowisko.