Wykład 1

Ochrona gleb- działania profilaktyczne, mające na celu zapobieganie niszczeniu gleb, nie dopuszczające do negatywnych przekształceń ich właściwości mechanicznych, fizycznych, chem. i biol., a tym samym do utraty funkcji (gospodarczych i przyr.) sprawowanych przez glebę w środowisku.

Rekultywacja gleb - działania naprawcze, podejmowane w przypadku degradacji i dewastacji gleb. Mają one na celu poprawę lub przywrócenie wartości użytkowej gleb, która sprowadza się do produkcji biomasy.

Funkcje gleby w środowisku:

1. przyrodnicze
   -ważny komponent ekosystemu, podłoże krajobrazu i źródło życia (produkcja i obieg materii oraz energii);
   -regulator gospodarki wodnej w środowisku;
   -naturalny filtr, zatrzymujący i rozkładający zanieczyszczenia środowiskowe.

2. gospodarcze
   -gleba dostarcza plonów roślin uprawnych, będących pożywieniem dla ludzi, paszą dla zwierząt oraz surowcem dla przemysłu;
   -jest podłożem budowlanym, źródłem eksploatacji kopalin, miejscem składowania odpadów.

Realizacja ochrony gleb:
1. na etapie planowania zagospodarowania przestrzennego

2. przeciwdziałanie zagrożeniom płynącym z użytkowania rolniczego gleb:
-erozji wodnej i eolicznej

-mechanizacji prac polowych (ubicie gleb)

-przenawożenia i wyjałowienia

-zakwaszenia (w tym wpływu Al³⁺)

-skażenia substancjami szkodliwymi (np. metalami ciężkimi).

3. przeciwdziałanie zagrożeniom płynącym z użytkowania pozarolniczego gleb z tytułu:
-zabudowy technicznej (pokrywy budynków, ulic, chodników i zabudowy podpowierzchniowej, system rurociągów i kanalizacji)
-komunikacji i transportu
-składowania śmieci
-przejmowania przez przemysł i drobną wytwórczość

-przejmowania pod eksploatację kopalin

4. koncepcje i programy ochrony gleb zakładające istnienie:
-systemu monitoringu gleb (siatka stałych punktów pomiarowych, kontrolnych)
-systemu szacowania szkód i zniszczeń, np. po powodzi
-banku prób glebowych i banku danych

5. Środki prawne w postępowaniu zapobiegawczym „przymus prawny”. Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z 3 lutego 1995roku.

Realizacja rekultywacji zachodzi przez:

1. oczyszczanie gleb- usuwanie z nich zanieczyszczeń lub zmniejszenie ich koncentracji i mobilności

2. poprawę właściwości chemicznych i fizycznych gleb (nawożenie, wapnowanie, zabiegi mechaniczne)

3. odtworzenie gleb tam, gdzie zostały zniszczone, np. grunty po kopalnictwie odkrywkowym

4. środki prawne w postępowaniu rekultywacyjnym: ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z 1995 roku.

Prawny obowiązek ochrony i rekultywacji gleb - ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z dn. 3 lutego 1995 rok.

Grunty rolne to grunty:

-określone w ewidencji gruntów jako użytki rolne

-pod stawami rybnymi i innymi zbiornikami wodnymi, służące wyłącznie dla potrzeb rolnictwa

-pracowniczych ogrodów działkowych i botanicznych

-zrekultywowane dla potrzeb rolnictwa

-torfowisk i oczek wodnych

-pod drogami dojazdowymi do gruntów rolnych

Grunty leśne to grunty:

-określone jako lasy w przepisach o lasach

-zrekultywowane dla potrzeb gospodarki leśnej

Ochrona gruntów rolnych polega na:

-ograniczaniu przeznaczania ich na cele nierolnicze lub nieleśne

-zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych

-rekultywacji i zagospodarowaniu gruntów na cele rolnicze

-zachowaniu torfowisk i oczek wodnych jako naturalnych zbiorników wodnych.

Wykład 2

DEGRADACJA CHEMICZNA (KWASOWA) GLEB UŻYTKOWANYCH ROLNICZO.

Niepoprawne użytkowanie rolnicze, tj. niezgodne z „dobrą praktyką rolniczą”, doprowadza do pogorszenia właściwości fizycznych i chemicznych gleb uprawnych (degradacji fizycznej i chemicznej).

Oprócz pogorszenia chemizmu gleb uprawnych w postaci ich zakwaszenia możemy mieć do czynienia z innymi formami ich degradacji.

W roztworze glebowym oraz w kompleksie sorpcyjnym wiodącą rolę odgrywa jon wodoru, który z natury ma charakter kwaśny i jest głównym sprawcą zakwaszenia gleb. Im go więcej, tym kwaśniejsza gleba.

Zakwaszenie gleb w Polsce stanowi jeden z najważniejszych czynników ograniczających produkcję roślinną. Przyczyny: warunki naturalne, wadliwa działalność rolnicza człowieka.

Naturalne przyczyny zakwaszenia:

-na ponad 90% obszaru kraju występują gleby wytworzone z kwaśnych skał osadowych (ubogie w Mg, Ca)

-wymywanie tych składników z gleb zachodzi intensywnie w warunkach umiarkowanego i wilgotnego klimatu Polski, gdzie następuje przewaga opadów nad parowaniem. Powoduje to zstępujący ruch wody i wymywanie w głąb gleby kationów zasadowych

-w dodatku przemywanie gleb i wymywanie z nich składników zasadowych zachodzi łatwo, większość gleb ma uziarnienie piaszczyste

-zakwaszenie gleby następuje wskutek działalności fizjologicznej roślin, pobierają one z gleby składniki zasadowe, powodując wzrost stężenia w niej „kwaśnych” kationów wodoru

-korzenie roślin oddychając dostarczają do gleby CO2, który z połączeniem z H20 daje H2CO3. Następnie rozpada się uwalniając jon H+.

-skutek oddziaływania mikroorganizmów glebowych, rozkład materii organicznej, wietrzenie gleb

-kwaśne deszcze zawierające kwas węglowy, azotowy i siarkowy, powstające przez połączenie się w atmosferze bezwodników tych kwasów (tlenki C, N, S)

-wschodnia część, góry: Sudety, Karpaty - zakwaszone gleby.

Udział gleb bardzo kwaśnych i kwaśnych, na których odczyn jest czynnikiem ograniczającym wielkość plonu, wynosi ok. 60% powierzchni gruntów rolnych, wahając od 30 do 80% w skali województw.

Udział gleb o odczynie obojętnym i zasadowym, nie wymagających wapnowania, nie przekracza 18%.

Proces zakwaszenia może być przyspieszany w warunkach uprawy przez popełniane błędy agrotechniczne:

-stosowanie uproszczonych upraw agrotechnicznych i zmianowania (ograniczone następstwo roślin po sobie do tzw. monokultury)

-jednostronne nawożenie mineralne, głównie NPK w wysokich dawkach, nawet do 500kg/ha, brak lub ograniczone wapnowanie i nawożenie organiczne

-nieuwzględnianie zmienności gleby na dużych polach płodozmianowych. Wysokie dawki nawożenia mineralnego dostosowane były do gleb lepszych (gliniastych) i stanowiły za duże obciążenie dla gleb piaszczystych.

---