PROGRAM ZAJĘĆ SOCJOTERAPEUTYCZNYCH
DLA UCZNIÓW SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 2
WE WŁADYSŁAWOWIE
Założenia programu
Socjoterapia jest bezpośrednią formą pomocy adresowaną zwykle do dzieci z zaburzeniami zachowania i przyjmującą postać ustrukturalizowanych spotkań grupowych, które służą realizacji celów terapeutycznych, edukacyjnych i rozwojowych. Zapełnia ona lukę w sposobach udzielania pomocy psychologicznej dzieciom i młodzieży z objawami nieprzystosowania społecznego, dzieciom wychowującym się w rodzinach problemowych czy dzieciom zachowującym się kłopotliwie. Socjoterapia wykorzystywana jest w szkołach w ramach działań profilaktycznych w naturalnym środowisku wychowawczym.
Istotne w procesie socjoterapii są: formy aktywności uczestników zajęć, kontakt terapeutyczny, grupa będąca przedmiotem i podmiotem zmiany korekcyjnej, charakter zaburzenia osób, do których proces socjoterapeutyczny jest adresowany.
Socjoterapia ukierunkowana jest na eliminowanie lub na zmniejszenie poziomu zaburzeń, zwłaszcza zaburzeń zachowania, nadpobudliwości i zahamowania, niektórych zaburzeń emocjonalnych u dzieci i młodzieży. Zaburzenia te zakłócają proces socjalizacji, utrudniają rozwój osobisty i społeczny, powodują i intensyfikują trudności szkolne.
U podłoża znacznej grupy zaburzeń przejawiających się często zachowaniami nieakceptowanymi społecznie, tkwią zwykle czynniki środowiskowe. Część tych dzieci pochodzi z rodzin, w których wzajemne stosunki między dzieckiem a rodzicami są niepomyślne, występuje problem uzależnienia lub przestępczości, a także psychologiczne albo społeczne nieprzystosowanie rodziców.
Te niekorzystne warunki wychowawcze wpływają na przebieg rozwoju osobistego i społecznego dzieci oraz na rozumienie problemów i otaczającej dziecko rzeczywistości. Dlatego też zadaniem socjoterapii jest wspomaganie dzieci w rozwoju i pojmowaniu rzeczywistości.
Kierunki pracy socjoterapeutycznej
Zajęcia socjoterapeutyczne ukierunkowane są na realizację celów terapeutycznych, edukacyjnych i rozwojowych.
CELE TERAPEUTYCZNE -wychodzi się z założenia, iż trudne zachowania u dzieci i młodzieży mają swoje tło psychiczne. Towarzyszą im zwykle przykre emocje, jak lęk, poczucie winy, niepokój, poczucie krzywdy, gniew, złość, osamotnienie itp. oraz określone sądy poznawcze na temat własnej osoby, innych ludzi i wobec świata. Przyjmuje się, że są one wynikiem doznawanych w przeszłości lub aktualnie trudnych stanów emocjonalnych, z którymi nie mogło lub nie może sobie dziecko poradzić.
Terapeutyczny charakter postępowania polega na organizowaniu takich sytuacji społecznych podczas grupowych spotkań, które:
dostarczą uczestnikom zajęć doświadczeń korekcyjnych przeciwstawnych do treści doświadczeń urazowych,
sprzyjać będą odreagowaniu napięć emocjonalnych,
posłużą aktywnemu uczeniu się nowych umiejętności, sposobów zachowania.
CELE EDUKACYJNE - wspomagają proces nabywania wiedzy o sobie samym i o innych ludziach oraz proces rozumienia świata społecznego, a także ukierunkowują zmiany zachowań tak, by mogły one chronić dziecko przed kolejnymi urazami psychicznymi. Mogą obejmować poznawanie przez grupę dzieci różnorodnych zagadnień, które pozwolą im sprawniej funkcjonować społecznie i radzić sobie z różnymi problemami, np. uczenie się rozpoznawania emocji, poznawanie mechanizmów uzależnień, uczenie się pełnienia określonych ról, uczenie się rozwiązywania konfliktów, poznawanie swoich mocnych stron itp.
CELE ROZWOJOWE - są zależne od wieku uczestników zajęć. W każdej fazie życia dominują określone potrzeby dziecka, których zaspokojenie odgrywa istotną rolę w procesie rozwoju. Projektowanie zajęć socjoterapeutycznych uwzględnia więc zaspokajanie podstawowych dla danego wieku potrzeb uczestników oraz podejmowanie zagadnień ważnych dla określonej grupy wiekowej. Program może być skonstruowany wokół takich zagadnień, jak rodzina, autoprezentacja, ulubione zabawy, przyjaźń, miłość, czas wolny, własne aspiracje itp.
Struktura zajęć socjoterapeutycznych
Zajęcia socjoterapeutyczne mają charakter ustrukturalizowanych spotkań grupowych, na które składają się odpowiednio dobrane gry, zabawy i ćwiczenia. Każde spotkanie ma swój cel szczegółowy podporządkowany celowi ogólnemu oraz propozycje aktywności sprzyjające osiągnięciu założonych celów.
Cały cykl spotkań jak i każde spotkanie tworzą dynamiczną całość, na którą składają się określone etapy pracy z grupą:
Pierwszy etap to okres powstawania grupy.
Właściwy etap pracy z grupą polega na realizacji celów terapeutycznych, edukacyjnych i rozwojowych.
Ostatni etap pracy z grupą jest przygotowaniem do zakończenia jej funkcjonowania.
Poszczególne zajęcia mają swoją strukturę i formę. Możemy wyodrębnić:
rytualne powitanie, podzielenie się informacjami na temat wydarzeń między zajęciami lub na temat aktualnego stanu emocjonalnego uczestników zajęć;
gry i zabawy wyciszające lub energetyzujące zależnie od nastroju grupy i jej energii;
gry i ćwiczenia stwarzające sytuacje psychokorekcyjne, edukacyjne lub rozwojowe służące aktywnemu nabywaniu doświadczeń emocjonalnych i poznawczych;
omówienie (podsumowanie) każdego ćwiczenia;
rytualne zakończenie zajęć.
Cele i treści programu
Celem nadrzędnym programu jest kształtowanie osobowości oraz wspieranie i stymulowanie rozwoju społecznego dzieci przejawiających zaburzenia w zachowaniu. Wywieranie na nie takiego wpływu, by umiały współżyć z ludźmi, by radziły sobie z rozwiązywaniem problemów bez nadmiernego napięcia emocjonalnego oraz by umiały wybrać to, co jest dla nich zdrowe.
Cele programu:
poprawa społecznego i emocjonalnego funkcjonowanie dzieci i nauka nowych umiejętności społecznych,
nauka wychodzenia z ról niekorzystnych dla dzieci,
nauka rozpoznawania i wyrażania emocji,
stworzenie możliwości odreagowania napięć oraz wyzwalania emocji,
rozwijanie zdolności akceptacji siebie i innych oraz empatii,
poznawanie przez dzieci swoich mocnych stron, budowanie pozytywnego obrazu siebie,
nabycie umiejętności rozwiązywania konfliktów,
rozwijanie asertywności, uczenie się mówienia „nie”,
nauka spostrzegania zagrożeń,
nauka umiejętności organizowania i planowania czasu wolnego,
poznanie przez dzieci metod radzenia sobie ze stresem,
nawiązywanie współpracy z rodzicami dzieci, z pedagogiem szkolnym, nauczycielami oraz innymi instytucjami ze szczególnym uwzględnieniem pomocy rodzicom we wspieraniu dzieci w rozwoju społecznym, emocjonalnym.
Realizacja powyższych celów jest możliwa poprzez proponowane treści programowe jak też osobisty kontakt nauczyciela z dziećmi.
Treści programowe skupione będą wokół następujących bloków tematycznych:
Integracja,
Poznajemy siebie i innych,
Budowanie pozytywnej samooceny,
Moi najbliżsi - rodzina,
Nasze uczucia,
Asertywność,
Skuteczna komunikacja,
Rozwiązywanie konfliktów,
Radzenie sobie ze stresem,
Profilaktyka uzależnień.
Metody pracy z grupą
W realizacji programu stosowane będą różne metody pracy z grupą, m.in.:
praca w kręgu - umożliwia wszystkim uczestnikom grupy bezpośredni kontakt wzrokowy, sprzyja nawiązywaniu kontaktu emocjonalnego, zmniejsza dystans między dorosłym a dziećmi;
rundka - pomaga uczestnikom zwerbalizować swoje uczucia, doświadczenia; każdy ma prawo wypowiedzieć się ( nie obowiązek ), podczas gdy inni słuchają i nie komentują wypowiedzi;
„burza mózgów” - aktywizuje grupę i wyzwala jej potencjał twórczy, służy generowaniu pomysłów na rozwiązanie określonego problemu, polega na zapisywaniu wszystkich pomysłów bez ich oceny, zwłaszcza ze strony prowadzącego;
rysunki i prace plastyczne - są bardzo ważną formą wypowiedzi dla dzieci mających trudności z werbalizacją, posługiwanie się kodem pozawerbalnym sprzyja lepszemu porozumiewaniu się; dziecko przekazuje swoja wiedzę o świecie i swój stosunek emocjonalny do jego elementów, pokazuje, co widzi, co czuje, jak myśli;
inscenizacje, odgrywanie scenek - umożliwia wczucie się w sytuację innej osoby i jej zrozumienie, poruszenie ważnego problemu, odreagowanie emocjonalne ze zwrotną informacją od uczestników grupy;
śpiew i muzykowanie - szczególnie młodszym dzieciom umożliwia wyrażenie swoich uczuć, integruje grupę poprzez wspólne działanie i uzyskany efekt końcowy;
zabawy i gry - uwalniają dzieci od negatywnych przeżyć, służą relaksowi i wprowadzeniu dobrego nastroju, podnoszą energię grupy, sprzyjają integracji grupy;
gry psychologiczne - wprowadzają do grupy nową sytuację, w której uczestnik zdobywa nowe doświadczenie z zaangażowaniem własnego „ja”, kończą się one zwykle omówieniem.
Forma realizacji programu
Zajęcia prowadzone będą przez dwa dni w tygodniu w wymiarze 2 godzin tygodniowo. Obejmować będą zajęcia w dwóch grupach wiekowych w wymiarze 1godzin zajęć z każdą grupą:
I GRUPA - uczniowie od 7 do 9 lat,
II GRUPA - uczniowie od 10 do 11 lat
III GRUPA - uczniowie 12 lat
Liczba dzieci w grupie wynosić będzie od 3 do 10.
Odbiorcy programu
Odbiorcami programu są dzieci i młodzież z różnymi zaburzeniami zachowania i zaburzeniami emocjonalnymi, które mogą pochodzić z rodzin niewydolnych wychowawczo, dysfunkcyjnych, z problemem alkoholowym.
Szczególnie chcemy zwrócić uwagę na współpracę z rodzicami tych dzieci.
Rekrutacja uczestników zajęć
Rekrutacja uczestników na zajęcia socjoterapeutyczne dokonywana będzie na podstawie:
analizy dokumentów, m.in. badań psychologiczno - pedagogicznych i lekarskich wykonanych przez PPP i jej zaleceń,
obserwacji własnej dziecka,
rozmów indywidualnych z rodzicami, wychowawcami klas,
w porozumieniu z pedagogiem szkolnym.
Kryteria doboru uczestników do grup
Kryterium doboru uczestników zajęć socjoterapeutycznych do poszczególnych grup stanowić będzie:
rodzaj przejawianego zaburzenia w zachowaniu,
stopień zaburzeń emocjonalnych,
funkcjonowanie w zespole klasowym, grupie wychowawczej,
sytuacja rodzinna,
wiek dziecka.
10. Scenariusze zajęć socjoterapeutycznych
Wszystkie zajęcia prowadzone będą według wcześniej opracowanych scenariuszy. W doborze gier, zabaw, ćwiczeń kierować będziemy się potrzebami dzieci oraz charakterem ich zaburzeń. Proponowane zabawy, gry i ćwiczenia psychologiczne zostaną wybrane i zmodyfikowane dla potrzeb grupy z propozycji zawartych w dostępnej literaturze psychologiczno - pedagogicznej. Wykorzystane będą również doświadczenia zdobyte na kursach i szkoleniach warsztatowych.
Praktyka zawodowa wskazuje na to, że bardzo rzadko zdarza się, aby zajęcia od początku do końca miały przebieg zgodny z przygotowanym planem. Pod wpływem rozwoju sytuacji w grupie możliwe będzie modyfikowanie i dostosowywanie zajęć do ujawnianych potrzeb jej członków.
11. Założone efekty osiągnięć
zdobycie przez dzieci pozytywnych doświadczeń w grupie,
zintegrowanie uczestników, wytworzenie poczucia wspólnotowości,
stworzenie możliwości odreagowania emocji i napięć,
zdobycie przez dzieci umiejętności społecznych, tj.: autoprezentacji, nawiązywania kontaktów, empatii, mówienia „nie”, wyrażania własnego zdania, zdolności wykorzystania swoich mocnych stron, rozumienia i nazywania przeżywanych uczuć, konstruktywnego radzenia sobie w sytuacjach konfliktowych,
zdobycie wiedzy z zakresu profilaktyki uzależnień,
nawiązanie ścisłej i rozwijającej się współpracy z rodzicami w celu poprawy wglądu w potrzeby i mocne strony dzieci oraz umocnienia więzi między nimi i rodzicami
12. Ewaluacja
Elementem ewaluacji powyższego programu będzie skonstruowanie i przeprowadzenie ankiety wśród uczestników zajęć socjoterapeutycznych mającej na celu pozyskanie informacji zwrotnej od dzieci na temat prowadzonych zajęć. Także w scenariuszach zajęć zawarte będą techniki ewaluacji, m.in. rundki, niedokończone zdania, prace plastyczne.
13. Program opracowano na podstawie:
Rozporządzenia MEN z dnia 15 stycznia 2001r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno - pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. Nr 13 z 2001r., poz. 110 ).
Bodanko A. (red.), Wspomaganie procesu wychowawczego programami profilaktyczno - edukacyjnymi, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 1999.
Sawicka K. (red.), Socjoterapiia, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno - Pedagogicznej MEN, Warszawa 1998.
Sobolewska Z., Zajęcia socjoterapeutyczne dla dzieci i młodzieży - zasady projektowania zajęć, OPTA, Warszawa 1993.
PLAN ZAJĘĆ
SOCJOTERAPEUTYCZNYCH
GRUPA
|
DZIEŃ TYGODNIA |
GODZINA |
GRUPA I |
ŚRODA |
11:40 - 12:40 |
GRUPA II |
ŚRODA |
15.30 - 16:30 |
GRUPA III
|
ŚRODA |
16:30 - 17:30 |
SCENARIUSZ ZAJĘĆ SOCJOTERAPEUTYCZNYCH
Temat: „Różne sposoby komunikacji”
Czas : 2h (2x45min.)
Cele : - poznanie różnic pomiędzy komunikacją werbalną, a niewerbalną
- uświadamianie znaczenia niewerbalnego porozumiewania się
Metody pracy : gry i zabawy, wykład, uzupełnianie karty ćwiczeń, praca w
grupach
Pomoce dydaktyczne : kartki ze znakami, karta ćwiczeń „komunikacja
niewerbalna”, długopisy
Przebieg zajęć :
I. Krąg rozpoczynający zajęcia. Powitanie przybyłych. Wprowadzenie do zajęć.
Rundka - uczestnicy za pomocą pantomimy wyrażają swoje nastawienie,
nastrój na tą chwilę, poziom energii, swoją gotowość do zajęć.
II. Zabawa - „Znajdź swój znak”
Prowadzący prosi uczestników o powstanie i zwrócenie się plecami do
środka koła. Następnie nakleja on na plecy uczestników karteczki z różnymi
znaczkami, w dalszej kolejności muszą oni , bez użycia słów, odnaleźć
wszystkie osoby z identycznym znakiem w jak najszybszym czasie.
III. Mini wykład - „Podstawowe wiadomości o komunikacji niewerbalnej”.
Komunikacja niewerbalna może wyrażać się poprzez :
sposób, w jaki siedzimy, stoimy, chodzimy
gesty, ton głosu, mimikę twarzy
wzdychanie, płacz, marszczenie brwi, śmiech, błaznowanie
nasz wygląd : twarz, włosy, ciało, ulubiony kolor
nasze otoczenie : dom, pracę, przyjaciół, rodzinę
odległość, w jakiej stajemy od kogoś
Podczas normalnej rozmowy dwóch osób, tylko niecałe 35% informacji
przekazywanych jest werbalnie, poprzez słowa, a pozostałe 65% to
przekaz niewerbalny.
Komunikacja niewerbalna ma wiele znaczeń, np. gniew bywa wyrażany
wzmożoną gestykulacją, wymachiwaniem pięścią, ale także ciszą.
Rumieniec na twarzy może oznaczać złość, skrępowanie, zdenerwowanie,
ale i przyjemność. Kiedy kogoś darzymy sympatią, akceptujemy wtedy
patrzymy mu w oczy, mówimy wyraźnie, ciepłym tonem głosu, bez szeptu i
krzyku, stoimy dość blisko tej drugiej osoby. Czasami jednak to, co mówimy
słowami jest niezgodne z tym, co wyraża nasza postawa, nasze ciało.
Sytuacje takie często wprowadzają zamęt, niepokój, niezrozumienie
podczas rozmowy i wtedy nie ma dobrej komunikacji.
IV. Ćwiczenie „Komunikacja niewerbalna”.
Prowadzący dzieli grupę na 4 osobowe zespoły, z których wybiera jedną
osobę na obserwatora. Pozostałych uczestników informuje, że
obserwatorzy będą przyglądać się ich umiejętnościom aktywnego słuchania
takim jak : zadawanie pytań, parafrazowanie, skupianie się itp. Następnie
obserwatorom rozdaje karty ćwiczeń „komunikacja niewerbalna”, których nie
wolno pokazać pozostałym członkom grupy. Prowadzący informuje
obserwatorów, że ich zadaniem jest śledzenie komunikacji niewerbalnej w
zespołach. Grupa dyskutuje przez około 10 minut na wybrany temat, w tym
czasie obserwatorzy robią notatki. Kiedy zespoły ponownie utworzą jedną
dużą grupę, prowadzący wyjawia prawdziwy cel ćwiczenia, dodając, że 65%
informacji przekazuje się w sposób niewerbalny. Obserwatorzy relacjonują
członkom swoich zespołów ich zachowania niewerbalne. Na koniec
podsumowujemy ćwiczenie pod kątem zachowań niewerbalnych sprzyjających
aktywnemu słuchaniu: „Czy zainteresowanie tym, co mówił
partner, znajdowało wyraz w postawie i kontakcie wzrokowym?”, „W jaki
sposób wyrażano brak zainteresowania?”, „Czy zdarzyły się zachowania,
które rozpraszały partnera?”. (załącznik nr 7)
V. Zabawa - „Pukanie do drzwi”.
Prowadzący wybiera z grupy ochotnika, który będzie musiał wyjść na
zewnątrz i zapukać do drzwi, a wszyscy będą zgadywać, jaką osobę
odgrywa, gdzie puka, po co i jak się przy tym czuje. Prowadzący mówi na
osobności ochotnikowi kilka wskazówek np. ochotnik gra posłańca króla,
który wraca przerażony do zamku, ponieważ musi zgłosić przegraną bitwę,
może wyrazić swoją rozpacz, uderzając obiema pięściami w drzwi.
Pozostali uczestnicy są naprowadzani przez prowadzącego skojarzeniami :
Kto pukał? W jakiej sytuacji się znajdował? Co odczuwał? Przykłady
sytuacji do wykorzystania w scenkach: Służba hotelowa, która w nocy
budzi gości, ponieważ hotel płonie, mężczyzna, który wygrał w Toto - lotka
i wraca do domu, żeby powiedzieć o tym rodzinie, uczeń, który spóźnił się
do szkoły, roztargniona kobieta, która wraca do domu i zapomniała
klucza, małe dziecko, które się zgubiło.
VI. Rundka na zakończenie : „Zajęcia kończę z...”
VII. Pożegnanie - „prąd”