Definicja kształcenia: Kształcenie jest działaniem edukacyjnym zrównoważonym w aspektach emocjonalno-motywacyjnym i poznawczym. Jego wynikiem jest zdolność do sprawnego osiągania celów o istotnej wartości społecznej. Na przykład samodzielne opanowanie pewnej dziedziny wiedzy lub organizacja trudnego przedsięwzięcia jest świadectwem odpowiedniego wykształcenia- tak uważa B. Niemierko.
Podział form kształcenia:
Formy kształcenia ze względu na cel:
kształcenie ogólne - wprowadza człowieka w świat przyrody, techniki i kultury, przygotowuje do poznawania i zmieniania siebie i tego świata;
kształcenie zawodowe - służy nabywaniu kompetencji profesjonalnych, niezbędnych w pracy zawodowej, a więc wiedzy, umiejętności i właściwości osobowych niezbędnych do wykonywania działalności zawodowej
Formy kształcenia ze względu na miejsce, w jakim odbywa się kształcenie:
kształcenie szkolne - przebiega w specjalnie do tego powołanych instytucjach (szkoły), w których ma miejsce działalność dydaktyczna i wychowawcza skierowana na realizację społecznie akceptowanych celów kształcenia. Może mieć charakter obowiązkowy lub ponadobowiązkowy, ogólnokształcący i zawodowy;
kształcenie pozaszkolne;
kształcenie równoległe - jest działalnością dydaktyczno-wychowawczą prowadzona poprzez instytucje kulturalne, oświatowe, środki masowego przekazu, organizacje i stowarzyszenia skierowana na dzieci i młodzież, stwarzająca warunki rozwoju zainteresowań, zdolności i uzdolnień, poszerzania wiedzy, doskonalenia sprawności nabytych w szkole oraz godziwego spędzania czasu wolnego.
kształcenie dorosłych - kształcenie ustawiczne - różne formy kształcenia dorosłych z akcentem na uzupełnienie wykształcenia ogólnego oraz dokształcanie i doskonalenie kwalifikacji zawodowych.
Formy kształcenia ze względu na treść kształcenia:
kształcenie jednostronne - odnosi się do każdego typu kształcenia, w którym dominuje jeden rodzaj aktywności podmiotu uczącego się: aktywność intelektualna, emocjonalna lub praktyczna. Każda z nich prowadzi do jednostronnego formowania osobowości ucznia: intelektu, przeżyć i zdolności artystycznych lub umiejętności praktycznych;
kształcenie wielostronne - postać kształcenia, w której podmiot przejawia nie tylko aktywność poznawczą, emocjonalna i praktyczną, ale każda z nich występuje zarówno w formie produktywnej i nieproduktywnej.
Formy kształcenia ze względu na formy organizacji:
kształcenie organizowane przez instytucje (szkoła, rodzina) i pojedyncze osoby; samokształcenie.
Formy kształcenia ze względu na poziomy:
kształcenie podstawowe;
kształcenie średnie;
kształcenie wyższe;
kształcenie podyplomowe.
Formy kształcenia ze względu na formę kierowania:
kształcenie kierowane bezpośrednio - osoba kierującą jest nauczyciel czuwający nad realizacją założonych celów kształcenia;
kształcenie kierowane pośrednio - sterującą role pełni autor podręcznika, książki popularnonaukowej, skryptu, audycji radiowej, programu telewizyjnego, filmu oświatowego, Internetu i innych źródeł z których uczeń korzysta w procesie samokształcenia.
Formy kształcenia ze względu na system prowadzenia nauczania:
kształcenie w systemie dziennym
kształcenie w systemie wieczorowym
kształcenie w systemie zaocznym
kształcenie w systemie eksternistycznym (Kształcenie w systemie eksternistycznym polega na ukończeniu nauki w szkole w krótszym czasie bez konieczności uczęszczania na zajęcia. Podstawą do ukończenia nauki w tym systemie jest zatem proces samokształcenia osoby dorosłej, wspomagany przez odpowiednie kursy czy szkolenia)
e-learning (przekazywanie treści kształcenia oraz sprawdzanie efektów
i przebiegów tego kształcenia odbywa się z zastosowaniem dostępnych technik komunikacyjnych, w szczególności poczty, poczty głosowej, poczty elektronicznej, telewizji lub Internetu, bez stałego i bezpośredniego kontaktu nauczającego i uczącego się”)
W poszukiwaniu modelu kształcenia nauczycieli
W ostatnim dziesięcioleciu w literaturze pedeutologicznej ukazano wiele koncepcji kształcenia nauczycieli opartych na modelach krajów zachodnich oraz próby reformowania edukacji w tym zakresie. Na podkreślenie zasługują prace H. Kwiatkowskiej, J. Rutkowiak, T. Lewowickiego, B. Gołębniak, S. Dylaka i wielu innych.
Kilka najważniejszych koncepcji kształcenia nauczycieli wyróżnił T. Lewowicki. Za kryterium ich podziału autor przyjął cele, które są istotne w procesie kształcenia. W ten sposób powstały następujące koncepcje:
koncepcja ogólnokształcąca - wiąże się z wyposażeniem nauczycieli w jak najszerszą wiedzę ogólną, która ma zapewnić sukces w pracy,
koncepcja personalistyczna - celem jest ukształtowanie osobowości nauczyciela (nauczyciel ma być indywidualnością, która będzie godna naśladowania),
koncepcja pragmatyczna - polega na wyposażeniu nauczycieli w odpowiednie sprawności (dobre opanowanie tych sprawności, zapewni nauczycielom sukces w pracy),
koncepcja specjalistycznego kształcenia nauczycieli - polega na kształceniu nauczyciela w wąskiej specjalizacji, co ma spowodować że jego wiedza o danym przedmiocie będzie pogłębiona i wysokospecjalistyczna,
koncepcja progresywna - ma za zadanie tak przygotować nauczycieli, aby potrafili oni wspólnie z uczniami rozwiązywać różne problemy i trudności, które pojawiają się w życiu,
koncepcja wielostronna - jest to model idealny, który zawiera w sobie elementy wszystkich - wyżej wymienionych - typów kształcenia.
Inny podział koncepcji kształcenia nauczycieli zaproponowała J. Rutkowiak. Autorka wyróżniła trzy modele, według których takie kształcenie powinno się odbywać. Są to:
model pragmatyczno-metodyczny - polega on na wyposażeniu nauczyciela w odpowiednie wzorce działania. Dzięki takim działaniom jest on optymalnie skuteczny,
model neopozytywistyczny - ma za zadanie przekazać nauczycielowi odpowiednią wiedzę przedmiotową (pierwszeństwo wiedzy logiczno-formalnej nad wiedzą o wartościach),
model humanistyczny, mający dwa warianty: publicystyczny i rozumiejący - model humanistyczno-publicystyczny twierdzi że nauczyciel jest człowiekiem „dobrej woli”, natomiast humanistyczno-rozumiejący uważa że podstawę kształcenia stanowi zarówno „rozumienie”, jak i „dialog”.
Nieco inaczej potrzebę kształcenia nauczycieli pojmowali zwolennicy metody refleksyjnej. Zakładali oni, że dla nauczyciela „najważniejsze jest zdobycie własnej praktyki i własnych umiejętności pedagogicznych oraz wielowymiarowego kontekstu, w jakim przebiega nauczanie”.
Jedną z ciekawszych propozycji refleksyjnego kształcenia sformułował J.W. Pankratius. Stwierdził on bowiem, że nie da się wybrać jednego, najlepszego modelu kształcenia. Natomiast nauczyciel osiągnie sukces, jeśli przyjmie odpowiedzialność za proces uczenia się. W związku z tym, w całym procesie kształcenia dokonywać się powinny zmiany, które będą zgodne z oczekiwaniami, stawianymi nauczycielom przez społeczeństwo i zmiany kulturowe.
Ukazano również badania szwedzko-polskie nad efektywnością kształcenia nauczycieli pod kierunkiem J. Rutkowiak, oraz wiele innych wartościowych opracowań, które nadal nie znalazły zastosowania w polskiej rzeczywistości kształcenia nauczycieli.
Analizując uczelniane modele kształcenia nauczycieli stwierdzić można, że wdrożenie innowacyjnej koncepcji natrafia na ogromne trudności z kilku powodów:
Jakie są powody trudności wdrożenia innowacyjnych koncepcji kształcenia nauczycieli?
Brak funduszy na tworzenie szkół i instytucji podlegających uczelni, w których studenci realizują zadania praktyczne i nabywają kompetencji zawodowych.
Wprowadzenie standardów - gdzie przedmioty pedagogiczno-psychologiczne są poszufladkowane, rozdrobnione, brak logicznego związku i korelacji w opracowanych programach, np. pedagogika ogólna, współczesne kierunki pedagogiczne, pedagogika porównawcza itp. Ilość godzin przeznaczonych na realizację przedmiotów standardu ogranicza niejednokrotnie godziny na działania praktyczne oraz przedmioty metodyczne. Odpowiedniego modelu kształcenia nie można osiągnąć za pomocą „doczepiania” do przedmiotu kierunkowego bloku przedmiotów psychopedagogicznych oraz praktyki, która istnieje w planie kształcenia, a budzi wiele zastrzeżeń w jej realizacji.
Brak odpowiedniej kadry pedagogicznej posiadającej doświadczenie praktyczne w zakresie realizacji zadań metodyczno-praktycznych, co sprowadza się do obsady zajęć z przedmiotów praktyczno-metodycznych pracownikami nie znającymi problematyki z tego zakresu.
Zalety kształcenia nauczycieli:
- zdobycie odpowiedniej wiedzy pedagogicznej oraz teorii psychologicznej;
- nabycie profesjonalizmu;
- nabycie umiejętności krytycznego myślenia;
- nabycie zdolności do empatii i refleksji;
- wykształcenie umiejętności rozwiązywania problemów wychowawczych z którymi będzie się spotykał na co dzień;
-zdobycie wszechstronna wiedzy na różne tematy pozwalające później uczniom na podejmowanie dyskusji;
- rozwijanie kreatywności, twórczości racjonalnego myślenia;
- wykształcenie odpowiedniego sposobu komunikowania się z uczniami.
Wady kształcenia nauczycieli:
- kształcenie opiera się na teorii, a praktyka i przygotowanie zawodowe jest niewystarczające lub całkowicie pominięte;
- teoria nie wiąże się z praktyką, co powoduje, że nauczyciel nie potrafi nawiązać kontaktu z uczniem ani pomóc mu w rozwiązywaniu pojawiających się problemów;
- wśród absolwentów kierunków pedagogicznych istnieje: słabe przygotowanie metodyczne, bierność w rozwiązywaniu problemów wychowawczych i społecznych, niskie zaangażowanie w wykonywaną pracę oraz brak ogólnych predyspozycji niezbędnych do pracy nauczyciela;
- program kształcenia ukierunkowany bardziej na odtwarzanie już utartych schematów niż na aktywny udział w organizacji życia szkolnego;
- obcinanie do minimum godzin przeznaczonych na praktykę pedagogiczną;
- rola praktyki ograniczona jest do stosowania wyuczonej teorii, która często jest całkiem inna niż rzeczywistość edukacyjna, z jaką spotyka się nauczyciel w pracy.
Wizerunek współczesnego nauczyciela - dane statystyczne:
Statystyczny polski nauczyciel w roku szkolnym 2009/2010 to kobieta (81%) w wieku 40,9 lat. Średnia wieku środowiska nauczycielskiego z roku na rok rośnie. Najliczniejszą grupę stanowią osoby w wieku 38-48 lat. W szkołach i placówkach oświatowo-wychowawczych pracują jednak również nauczyciele powyżej 70. Roku życia (ok. 1200 osób) oraz powyżej 80. roku życia (ok. 30 osób). Prawie wszyscy nauczyciele (97,4%) mają wykształcenie wyższe. W gronie niespełna 630 tysięcy wszystkich nauczycieli 4,3 tysiące ma stopień doktora lub doktora habilitowanego. Są to głównie poloniści, historycy, a na dalszych miejscach uczący: języka angielskiego, biologii i chemii. 1,4% osób zatrudnionych na stanowiskach nauczycielskich nie legitymuje się udokumentowanym przygotowaniem pedagogicznym. Przede wszystkim martwi fakt, że tak niewielki odsetek (ok. 14%) populacji nauczycieli stanowią ludzie młodzi, do 30. roku życia. To przecież oni mają w bliższej i dalszej przyszłości kreować polską edukację.
INSTYTUCJE PRZYGOTOWUJĄCE DO ZAWODU NAUCZYCIELA
Placówki edukujące kandydatów na nauczycieli podlegały ewolucji związanej z potrzebami i możliwościami naszego kraju w zakresie szkolnictwa. Przed 1989 rokiem, uznawanym za przełomowy w polityce, gospodarce i oświacie, oprócz szkół wyższych rolę tę pełniły szkoły średnie — licea pedagogiczne i zakłady kształcenia nauczycieli. Obecnie kwalifikacje nauczycielskie oferują kolegia, nauczycielskie kolegia języków obcych oraz, jak wcześniej, szkoły wyższe.
L i c e u m p e d a g o g i c z n e
Była to szkoła średnia oferująca wykształcenie ogólne wraz z przygotowaniem pedagogicznym uprawniającym do podejmowania pracy w przedszkolach, szkołach podstawowych i innych placówkach oświatowych. Nauka trwała początkowo cztery, a później (od 1957 r.) pięć lat. Rekrutowano absolwentów siedmioletniej szkoły podstawowej. Licea pedagogiczne oferowały maturę otwierającą drogę do podjęcia studiów wyższych i uprawnienia do prowadzenia określonego przedmiotu (profilu zajęć) w określonym typie szkoły. Ta forma kształcenia funkcjonowała do roku 1972.
K o l e g i um n a u c z y c i e l s k i e
Ten rodzaj zakładów kształcenia nauczycieli funkcjonuje od 1990 roku. Oferta programowa kolegiów adresowana jest do kandydatów na nauczycieli oraz zawodowo czynnych nauczycieli przedszkoli, szkół podstawowych i innych placówek oświatowo-wychowawczych. Kolegia mogą powstawać w kooperacji ze szkołami wyższymi mającymi uprawnienia do kształcenia na kierunkach nauczycielskich. Jednym z wymogów formalnych powstania kolegium jest podpisanie z daną uczelnią umowy normującej kwestie programowe, tryb nadawania tytułu zawodowego licencjata pod jej auspicjami oraz warunki podejmowania w jej murach uzupełniających studiów magisterskich. Nauka trwa trzy lata i może się odbywać w trybie stacjonarnym bądź niestacjonarnym. Cykl kształcenia kończy się egzaminem dyplomowym.
Absolwenci otrzymują tytuł zawodowy licencjata, nadawany przez uczelnię, z którą kolegium podpisało porozumienie o współpracy oraz dyplom ukończenia studium.
Nau c z y c i e l s k i e k o l e g i um j ę z y k ó w o b c y c h
Kolegia tego rodzaju rozpoczęły swą działalność w 1990 roku. Przygotowują nauczycieli języków obcych, zwłaszcza języka angielskiego, francuskiego i niemieckiego do pracy w szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach średnich. Zasady tworzenia i funkcjonowania tych placówek nie odbiegają od sformułowanych wyżej dla kolegiów nauczycielskich. Oprócz przedstawionych instytucji powołanych do kształcenia kandydatów na nauczycieli w systemie edukacji funkcjonują placówki i działania mające na celu doskonalenie nauczycieli aktywnych zawodowo. Są to centra edukacji nauczycieli, studia podyplomowe, szkolenia, warsztaty.
Nauka w kolegium kończy się dyplomem ukończenia. Osoby chcące otrzymać tytuł licencjata, muszą zdawać egzamin licencjacki na uczelni uniwersyteckiej, która sprawuje opiekę naukową nad danym kolegium.
Informacja ogólna o NKJO w Opolu
NKJO w Opolu funkcjonuje od 1 października 1990 r. Działa pod opieką naukową Uniwersytetu Wrocławskiego i Uniwersytetu Opolskiego. Jest placówką przygotowującą do nauczania języków: angielskiego, francuskiego, niemieckiego i hiszpańskiego w szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych. Nauka w Kolegium trwa 3 lata. Realizowany program daje podstawowe informacje językoznawcze i literaturoznawcze, zapewnia operatywną znajomość języka oraz przygotowuje metodycznie przyszłych nauczycieli. Absolwenci Kolegium uzyskują dyplom uprawniający do nauczania języka obcego we wszystkich typach szkół.
W specjalności język angielski i język niemiecki po egzaminie dyplomowym można przystąpić do egzaminemu licencjacjackiego Uniwersytetu Opolskiego.
W specjalności język francuski i język hiszpański po egzaminie dyplomowym można przystąpić do egzaminemu licencjacjackiego Uniwersytetu Wrocławskiego.
Wykaz specjalności i systemów kształcenia
- system dzienny: (bezpłatne)
język angielski, język francuski, język niemiecki, język hiszpański
- system wieczorowy: (płatne, zajęcia w dni powszednie)
język angielski, język francuski, język niemiecki
- system zaoczny: (płatne, zajęcia w soboty i niedziele)
język angielski, język francuski, język niemiecki
S zko ł y w y ż s z e
„Powołując w 1968 r. pierwsze wyższe szkoły nauczycielskie przyjęto zasadę dwustopniowości w kształceniu nauczycieli. W wyższych szkołach nauczycielskich kształcono kadry dla szkolnictwa podstawowego, natomiast dalsze dwuletnie studia magisterskie miały uprawniać do pracy w szkolnictwie średnim”. Wyższe szkoły nauczycielskie były uczelniami I stopnia, wyrosłymi z tradycji SN-ów. Cechowały się zatem dużym rozdrobnieniem, brakiem akademickich korzeni i czasami stosunkowo niskim poziomem kształcenia. W związku z powyższym na początku lat siedemdziesiątych wyższe szkoły nauczycielskie przekształcone zostały w wyższe szkoły pedagogiczne. Na początku XXI wieku państwowe szkoły tego typu zyskały status akademii. Część z nich później po raz kolejny zmieniała swą nazwę.. O ile dawniej istniał bardziej wyrazisty podział na uczelnie określonego typu (profilu), przejawiający się również w ich nazewnictwie, o tyle obecnie uległ on częściowemu zatarciu. Możliwe są zatem uczelnie ekonomiczno-humanistyczne, rolniczo-pedagogiczne, techniczno-przyrodnicze i wiele innych. Coraz częściej spotykanym rozwiązaniem, będącym odpowiedzią uczelni na zapotrzebowanie rynku pracy, jest tworzenie kierunków, które wprost nie korespondują z jej pierwotnym profilem, dla przykładu pedagogika bądź historia w Akademii Marynarki Wojennej. Kwalifikacje nauczycielskie można uzyskać, studiując na kierunku pedagogika w wybranej specjalności lub na innym kierunku, uczestnicząc dodatkowo w zajęciach z przygotowania pedagogicznego.
Obecnie studia pedagogiczne lub nauczycielskie (kierunkowe z przygotowaniem pedagogicznym) odbyć można w uczelni niemal każdego typu. Oprócz uczelni pedagogicznych oferują je uniwersytety, szkoły medyczne, ekonomiczne, artystyczne, rolnicze, a nawet politechniki.
W roku akademickim 2009/2010 przyjęto w Polsce na studia ogółem ponad 575 tysięcy osób. Studia na kierunku pedagogika (stacjonarne I stopnia i jednolite studia magisterskie), drugim co do popularności po zarządzaniu, rozpoczęło ponad 33 tysiące studentów. O ile w skali kraju o jedno miejsce na kierunku socjologia ubiegały się 4,3 osoby, na psychologię 7,1, o tyle studentem pedagogiki mógł zostać praktycznie każdy, kto spełnił warunki formalne (zdał egzamin dojrzałości i złożył stosowne dokumenty).
REKRUTACJA DO ZAWODU NAUCZYCIELA
Mankamentem obecnie funkcjonującego systemu oświaty, a w szczególności kształcenia nauczycieli, jest brak szkół średnich o profilu pedagogicznym. Zazwyczaj chwalone i cenione licea pedagogiczne były nie tylko placówkami kształcącymi nauczycieli na relatywnie wysokim poziomie, były również miejscem (i czasem) weryfikacji decyzji podjętych przez bardzo młodych ludzi, odnoszących się do związania swej przyszłości ze szkołą. Absolwent liceum pedagogicznego, po pomyślnym zdaniu egzaminu maturalnego, nie musiał zostać nauczycielem, mógł kontynuować edukację na niemal dowolnym kierunku (po złożeniu stosownego egzaminu wstępnego).
Na studia pedagogiczne szli ci, którzy w toku cztero lub pięcioletniej nauki, licznych zajęć praktycznych i kontaktów ze szkołą uznali, że im to odpowiada i że sprostają wymogom zawodu. Po ukończeniu liceum musieli wprawdzie podjąć zatrudnienie zgodnie z otrzymanym nakazem pracy (obowiązywały w latach pięćdziesiątych i wczesnych sześćdziesiątych), ale nie zamykało im to drogi na studia w późniejszym okresie. Obecnie młodzież nie ma możliwości weryfikacji i potwierdzania słuszności swych wyborów w taki sposób. W rezultacie studia pedagogiczne (nauczycielskie) podejmuje wiele osób, które niewiele wiedzą o istocie zawodu nauczyciela, nie mają żadnych doświadczeń pedagogicznych lub nawet nie są uprawianiem tego zawodu zainteresowane. Bywa, że najistotniejszym kryterium decyzji o wyborze takich studiów jest fakt uczęszczania na nie kolegi lub koleżanki albo bliskość miejsca zamieszkania. Z pozoru nie ma problemu, jeżeli są to studia płatne. Można bowiem uznać, że młody człowiek na swój (lub rodziców) koszt zdobywa doświadczenie, rozszerza kontakty towarzyskie, odwleka moment podjęcia pracy, wydłuża okres swobody. Tak, lecz studiowanie na źle obranym kierunku (nawet na własny koszt) to opóźnianie momentu pojawienia się na rynku pracy, płacenia podatków, często brak satysfakcji zawodowej i związane z tym frustracje — słowem, straty w życiu osobistym i społecznym. Są one jeszcze większe, gdy młody człowiek eksperymentuje z zawodem nauczyciela na koszt podatnika.
Dla przykładu: „(…) w Niemczech nauczyciel to zawód zaufania publicznego. Po roku pracy w szkole czy przedszkolu trzeba zdać egzamin komisyjny. O pracę wcale nie tak łatwo. Niektórzy dojeżdżają do szkoły nawet 60 kilometrów.
W USA zanim ktoś dostanie się na studia nauczycielskie, musi odbyć półroczny wolontariat i przedłożyć opinię opiekuna. W Polsce, przykro to stwierdzić, ale od kiedy zniesiono egzaminy na studia, nauczycielem może być każdy”.
Jak powinno wyglądać nowoczesne kształcenie nauczycieli?
W nowoczesnym modelu kształcenia nauczycieli należy wyeksponować holistyczność wiedzy, praktyczne i refleksyjne działania, możliwość pogłębiania i rozumienia świata, samodzielność polegającą na tworzeniu własnych metod pracy jak i osobistą odpowiedzialność za podejmowane działania. Celem tego rodzaju kształcenia jest rozwijanie świadomości w zakresie „bycia nauczycielem”. W programie należy uwzględnić zróżnicowany blok praktyk pedagogicznych, które przeplatają okresy uczenia się teorii. Jest to podstawa do interpretowania osobistych doświadczeń i zdobytej wiedzy studenta, co pozwala na zmianę i opanowywanie umiejętności dydaktycznych oraz prawidłową interpretację doświadczeń praktycznych i wiązanie ich z myśleniem teoretycznym. Kształcenie przyszłych nauczycieli nie powinno być abstrakcyjne, bez kreowania odpowiednich struktur i procesów w obrębie klasy, szkoły, bez rozwijania kultury w szkołach, bez procesu wychowania i oddziaływania na sferę emocjonalno-społeczno-moralną, które wzbogacają i wspierają rozwój zawodowy nauczycieli. W kształceniu nauczycieli należy uwzględnić zarówno wiedzę przedmiotową, wiedzę profesjonalną oraz doświadczenie praktyczne. Wiedza przedmiotowa jest niezbędna, ponieważ od niej zależy poziom zdobywania treści z danego przedmiotu. Nauczyciel posiadający niski poziom wiedzy ogranicza procesy myślenia, umiejętność poszukiwania wiedzy oraz wpływa na powierzchowne opanowanie wycinka danej rzeczywistości.
Wiedza profesjonalna określona jest jako wiedza podstawowa nauczania. Zalicza się do niej takie kategorie wiedzy jak:
ogólna wiedza pedagogiczna,
ogólna wiedza psychologiczna,
wiedza diagnostyczna,
wiedza o filozoficznych i historycznych podstawach edukacji,
wiedza dotycząca celów i programów nauczania oraz wiedza o związkach i zależnościach w rozwoju ucznia.
Refleksyjne doświadczenie praktyczne jest kwestią kluczową w kształceniu nauczy-cieli, w którym nie chodzi o przekazanie wiedzy, lecz jej wykorzystanie. Doświadczenie praktyczne jest konieczne, bowiem wymaga od nauczyciela umiejętności zastosowania wiedzy w praktyce, jak i doskonalenia kompetencji zawodu nauczycielskiego. Drogą praktyki nabiera się większej świadomości tego, co się robi i zwiększa się posiadaną wiedzę na temat wykonywanego działania. Doświadczenia praktyczne rozwijają refleksyjność myślenia oraz dostarczają odrębnej wiedzy, która pomaga rozwijać umiejętności zawodowe, uczy bycia nauczycielem. „Refleksyjne doświadczenie praktyczne to takie doświadczenie, w którym człowiek jest postawiony wobec konieczności modyfikacji zamierzonych działań”.
Na podstawie przeglądu różnorodnych koncepcji kształcenia, wyodrębniono etapy kształcenia nauczycieli:
Etap 1 - odpowiednia selekcja do zawodu nauczycielskiego.
badanie predyspozycji,
badanie cech osobowościowych.
Etap 2 - miesięczna praktyka w szkole lub instytucji dydaktyczno-wychowawczej.
poznanie siebie, sprawdzenie predyspozycji do zawodu oraz poznanie pracy nauczyciela.
Etap 3 - kształcenie oparte na wiedzy przedmiotowej oraz stopniowe wprowadzanie wiedzy profesjonalnej.
Etap 4 - praktyka 8-tygodniowa.
Etap 5 - łączenie wiedzy przedmiotowej z wiedzą profesjonalną.
Etap 6 - refleksyjne działania praktyczne - praktyka 8-tygodniowa.
Niezwykle istotne jest, aby w całym procesie kształcenia stosować podejście naukowe, które umożliwia połączenie wiedzy teoretycznej z wiedzą praktyczną, nie umniejszając roli żadnej z nich.
Jakie warunki należy spełniać, by uzyskać przygotowanie pedagogiczne?
Rozporządzenie ministra edukacji narodowej określa warunki, jakie trzeba spełnić, aby zyskać przygotowanie pedagogiczne. W myśl tego rozporządzenia: „mówiąc o przygotowaniu pedagogicznym, należy przez to rozumieć nabycie wiedzy i umiejętności z zakresu psychologii, pedagogiki i dydaktyki szczegółowej, nauczanych w wymiarze nie mniejszym niż 270 godzin w powiązaniu z kierunkiem (specjalnością) kształcenia oraz pozytywnie ocenioną praktyką pedagogiczną — w wymiarze nie mniejszym niż 150 godzin; w przypadku nauczycieli praktycznej nauki zawodu niezbędny wymiar zajęć z zakresu przygotowania pedagogicznego wynosi nie mniejniż 150 godzin; o posiadaniu przygotowania pedagogicznego świadczy dyplom ukończenia studiów lub inny dokument wydany przez uczelnię, dyplom ukończenia zakładu kształcenia nauczycieli lub świadectwo ukończenia kursu kwalifikacyjnego”.
Regulacje te dotyczą wszystkich nauczycieli, w szczególności odnoszą się do osób, które mają wykształcenie kierunkowe inne niż pedagogiczne i chciałyby nauczać w szkole. Studenci kierunków pedagogicznych wymogi niezbędne do wykonywania zawodu nauczyciela realizują w ilości znacznie wykraczającej poza postanowienia cytowanego wyżej rozporządzenia. Podstawową wytyczną dla konstruowania planu studiów na kierunku pedagogika są publikowane przez MNiSW standardy kształcenia (minima programowe). Powstałe na ich podstawie plany studiów realizowanychw trybie stacjonarnym liczą około 1800 godzin zajęć dydaktycznych dla studiów I stopnia i około 700 godzin dla studiów II stopnia. Liczba godzin realizowanych na studiach niestacjonarnych jest mniejsza.
Lektura minimów programowych i powstałych na ich podstawie planów studiów pedagogicznych skłania do kilku wniosków:
― zawierają one zbyt wiele treści o charakterze rozważań teoretycznych;
― niewystarczająca jest liczba zajęć pozwalających rozwinąć kompetencje niezbędne do pracy z dziećmi i młodzieżą, w tym inteligencję emocjonalną i komunikację interpersonalną (asertywność, opanowanie, emisję głosu, mowę ciała), sprawne i skuteczne posługiwanie się pomocami dydaktycznymi, kreatywność,
i wiele innych;
― studia I stopnia, w zamyśle systemu bolońskiego mające wyposażyć młodego człowieka bardziej w umiejętności niż wiedzę akademicką, raczej nie spełniają tego postulatu.
Wydawać by się mogło, że skuteczną receptą na nadmierne przeteoretyzowanie planów studiów i czynionych na ich podstawie programów nauczania są praktyki studenckie. W większości uczelni studenci mają obowiązek odbyć około 180 godzin zajęć w placówce związanej z edukacją, z którą uczelnia podpisała stosowne porozumienie. W ramach praktyki należy zapoznać się z instytucją, podstawami prawnymi jej funkcjonowania, strukturą, kadrą, ofertą dydaktyczną, formami i metodami pracy oraz samodzielnie przeprowadzić zajęcia dydaktyczne. To jednak często nie wystarczy, aby student zyskał postulowane kompetencje i zweryfikował swą decyzję o wyborze studiów.