1. Specyfika poszczególnych okresów rozwoju ontogenetycznego i zalecenia

higieniczno - wychowawcze

Ontogeneza: wszystkie zmiany morfologiczne i fizyczne, jakie zachodzą w życiu człowieka, od zapłodnienia do jego śmierci.

Okresy rozwoju ontologicznego:

• Wewnątrzmaciczny

• Embrionalny (do 8 tygonia)

• Płodowy ( 9 tydzień - poród)

• Pozałonowy

• noworodkowy (do 28 dnia)

• niemowlęcy (do 1 roku)

• poniemowlęcy (do 3 lat)

• przedszkolny (do 6 lat)

• wczesnoszkolny (do dojrzewania)

• dojrzewania (okres dorastania)

• młodzieńczy (15-18 lat)

• stabilizacji (18-45 lat)

• starości (45/50 - śmierć)

Embrionalny

• listki zarodkowe: endoderma (odpowiedzialna za gruczoły i organy wewnętrzne), ektoderma (układ nerwowy, sensoryczne częsci oczu, uszu, nosa, skóry), mezoderma (derce, mięsnie, chrząstki, kości, narządy płciowe)

• 3 tydzień zalązek serca łączy się z naczyniami krwionośnymi i kurczy się (początek układu krwionośnego)

• 4 tydzień serce zaczyna bić

• 6 tydzień przełom w rozwoju kończyn

• 7 tydzień twarz podobna do ludzkiej

• w tym czasie rozwija się też worek owodniowy, łożysko i pępowina

Płodowy

• dalszy rozwój narządów

• przyrost wagi i dalszy wzrost

• kształtuje się skóra, opuszki palców i paznokcie

• następuje jakościowy rozwój mózgu

• zaczynają pracować nerki

• w 8 miesiącu matka przekazuje dziecku przeciwciała

Noworodkowy

• intensywne odżywianie się, gwałtowny wzrost

• spadek wagi po porodzie

• całkowita zależność od rodziców

HIGIENA

• właściwe odżywianie (mleko matki, pierś „na życzenie”)

• właściwa higiena (pępek, kąpiele, pielęgnacja)

• odpowiednie przystosowanie miejsca pobytu

• higiena psychiczna (przebywanie z mamą, najbliższymi)

• wietrzenie pokoju, spacery

• szczepienia ochronne

Niemowlęcy

• rozwój psychiczny, fizyczny i umysłowy

• odżywanie mlekiem matki do 6 miesiąca życia, wprowadzanie innych pokarmów

• wydawanie pierwszych dźwięków (głużenie, gaworzenie)

HIGIENA

• właściwe odżywianie

• pielęgnacja

• przestrzeganie rytmu snu

• higiena psychiczna

• spacery

• szczepienia ochronne

Poniemowlęcy

• rosną zęby ;)

• wzrost sprawności ruchowej

• rozwój mowy

• umiejętność chodzenia

• utrata przeciwciał matki

HIGIENA

• nauka samodzielności

• estetyka i regularność posiłków

• higiena zębów

• zabawy na świeżym powietrzu

Przedszkolny

• doskonalenie ruchów

• duża ruchliwość

• zabawa!

• „wiek pytań”

• mowa potoczna

• osiągnięcie dojrzałości szkolnej (koncentracja, poczucie obowiązku, umiejętność pracy w zespole, celowa działalność)

HIGIENA

• dużo snu

• dużo ruchu

• nauka samodzielności (jedzenie, higiena)

• dostosowanie ubioru do warunków (by nie przegrzewać)

• szczepienia

Wczesnoszkolny

• intensywny rozwój intelektualny

• wzrost tempa przybierania na wadze

• przyrost mięśni i kości

• zmiana trybu życia

HIGIENA

• przestrzeganie rytmu dnia

• odpowiednia dieta, sen, aktywność ruchowa

• dobre warunki pracy dziecka

• bezpieczeństwo (nauka o ruchu drogowym, niebezpieczeństwach w domu)

• opieka medyczna (profilaktyka, korektywa)

Dojrzewania

• chwiejność emocjonalna, zmęczenie, kłopoty w nauce

• duża pobudliwość nerwowa

• szukanie własnej drogi, przyjaźni, miłości, kontaktów seksualnych

• rozwój intensywnego myślenia

• duża potrzeba samodzielności

• obniżona odporność

HIGIENA

• rodzic powinien dbać o pogodną atmosferę w domu

• powinien być zrównoważony i cierpliwy

• nie powinien wymagać zbyt wiele od nastolatka

• powinien pomagać kształtować charakter

Młodzieńczy

• osiągnięcie biologicznej dojrzałości

• zmiany w sferze psychicznej (dojrzałość psychiczna, zdolność decydowania o sobie, odnalezienie własnej tożsamości)

• rozwijanie umiejętności, zainteresowań, wiedzy o świecie

Stabilizacji

• optymalny wiek reprodukcyjny (20 -25 lat)

• zakończenie rozwoju fizycznego i psychicznego

• po 25 roku życia regres...

• u kobiet pomiędzy 40 a 55 rokiem życia menopauza, a u 10% męzczyzn andropauza

Starości

• po około 60 roku życia

• stopniowa degradacja tkanek i narządów

• ograniczenia intelektualne, psychiczne i fizyczne

2. Szkodliwe czynniki wpływające na rozwój płodu

• nieprawidłowe odżywanie matki (głód białkowy)

• zaburzenia genetyczne

• uszkodzenia fizyczne, chemiczne, hormonalne u matki

• czynniki środowiskowe (np. zatrucie benzenem i ołowiem)

• alkohol, nikotyna, narkotyki

• guzy macicy

• choroby matki (serca, nerek; różyczka, świnka czy grypa)

• promieniowanie X

• nadużywanie leków przez matkę

• ciężka praca matki

3. Skala Apgar

Umożliwia ocenę stanu noworodka po porodzie. Wynik jest miarą kondycji noworodka, uzyskuje się go ze skal szacunkowych do oceny różnych podstawowych funkcji życiowych: tętna, oddychania, napięcia mięsniowego, koloru skóry, wrażliwości na bodźce. Wynik minimalny 0 pkt, maksymalny 10.

4. Podstawowe pojęcia z zakresu genetyki

• genetyka: nauka o dziedziczeniu cech i zmienności organizmu

• chromosomy: maleńkie pręcikowate struktury mieszczące się w jądrze każdej komórki organizmu, zawierające DNA, z którego zbudowane są geny

• chromosomy X i Y: wiązka nitek DNA decydująca o płci

• geny: jednostki dziedziczenia. Zbudowane z DNA i mieszczące się w określonych miejscach chromosomów. Decydują o przekazywaniu cech potomstwu.

• komórki płciowe (gamety): komórki jajowe osobników żeńskich i plemniki osobników męskich, łączące się w momencie zapłodnienia. W przeciwieństwie do pozostałych komórek, zamiast 46 posiadają 23 chromosomy.

• fenotyp: zespół widocznych cech organizmu (morfologia i fizjologia)

• genotyp: zespół genów danego osobnika warunkujących jego właściwości dziedziczne

• genom: materiał genetyczny zawarty w podstawowym zespole chromosomów.

• DNA: kwas deoksyrybonukleinowy, występuje w chromosomach i pełni rolę nośników informacji genetycznej.

• RNA: kwas rybonukleinowy, odczytuje informacje genetyczna, bierze udział w biosyntezie białka.

5. Zdrowotne przyczyny niepowodzeń szkolnych

• Wśród zdrowotnych przyczyn niepowodzeń szkolnych wyróżniamy:

• defekty tj. wada wzroku, słuchu

• globalne deficyty rozwojowe tj.  obniżenie tzw.  inteligencji ogólnej
  ucznia,

• zespoły objawowe np. nadpobudliwość, zahamowanie, czy zaburzenia
  mowy

• schorzenia np. choroby reumatyczne, epilepsja, nerwica.

• Do najczęstszych zaburzeń mowy należą:
  -   bełkotanie,
  -   jąkanie,
  -   opóźnienie rozwoju mowy.

6. Budowa przewodu pokarmowego

• układ pokarmowy to system połączonych funkcjonalnie narządów, których zadaniem jest dostarczanie organizmowi odpowiedniej ilości wody i składników odżywczych.

W jego skład wchodzą:

• jama ustna

• gardło

• przełyk

• żołądek

• jelito cienkie (dwunastnica, jelito czcze, jelito kręte)

• jelito grube (jelito ślepe, okrężnica, odbytnica, odbyt)
  

8. Rola poszczególnych składników odżywczych w rozwoju człowieka

• składniki odżywcze to substancje niezbędne dla życia, prawidłowego wzrostu i rozwoju oraz dla zapewnienia dobrego zdrowia. Zawarte są w pożywieniu, pochłaniane i zmetabolizowane w organizmie (przewód pokarmowy).

• Podstawowymi składnikami odżywczymi niezbędnymi dla życia i dobrego zdrowia są:

• białka (podstawa budowy i przebudowy tkanek organizmu; niezastąpione żadnym innym składnikiem, białka zwierzęce pełnowartościowe a roślinne nie; organizm nie ma możliwości tworzenia rezerw białka. NIEDOBÓR: zwiększenie podatności na choroby i zakażenia, hamowanie wzrostu, rozpad tkanek)

• tłuszcze (źródło energii i podstawowych kwasów tłuszczowych, nośnik witamin i ważny składnik błon komórkowych i złożonych białek; tłuszcze nasycone zawarte w tłuszczach i produktach zwierzęcych, nienasycone zaś w tłuszczach roślinnych przy czym te ostatnie są uważane za zdrowsze. NIEDOBÓR: obniżenie odporności, choroby skóry i naczyń krwionośnych. Jednak nadmiar tłuszczów - cholesterolu - przyspiesza procesy miażdżycowe.)

• węglowodany (źródło energii i ciepła, niezbędne do metabolizowania innych składników odżywczych. Skrobia wraz z błonnikiem korzystnie wpływa na trawienie)

• składniki mineralne i pierwiastki śladowe

• witaminy (rola wspomagająca w licznych przemianach metabolicznych. Są niezbędne przy budowie koścca, zapewniają prawidłowe widzenie, służą utrzymaniu właściwej krzepliwości krwi, chronią komórki przed zniszczeniem, uczestniczą w produkcji czerwonych krwinek, wspomagają budowę tkanki i czynności układu odpornościowego)

• składniki odżywcze: budulcowe (białka, sole mineralne)
  zapasowe (białka, węglowodany, tłuszcze)

energetyczne (węglowodany, tłuszcze)
regulujące (sole mineralne, witaminy, woda)

9. Bilans energetyczny człowieka

• oblicza się biorąc pod uwagę zapotrzebowanie organizmu na energię (zwykle liczoną w kaloriach) w ciągu doby. Przy obliczaniu bilansu trzeba wziąć pod uwagę takie czynniki, jak płeć, wiek, wzrost, wagę, rodzaj wykonywanej pracy, czynności codzienne, temperament

• nadwyżka energetyczna prowadzi do nadwagi i otyłości oraz chorób z nimi związanymi

• bilans ujemny prowadzi do niedowagi, spowolnienia metabolizmu, niedoboru witamin i pierwiastków, spadku aktywności fizycznej i intelektualnej

10. Co to jest BMI

• Body Mass Index (wskaźnik masy ciała). Współczynnik powstały przez podzielenie masy ciała podanej w kilogramach przez kwadrat wysokości podanej w metrach.

• Oznaczanie wskaźnika masy ciała ma znaczenie w ocenie zagrożenia chorobami związanymi z nadwagą i otyłością, np. cukrzycą, chorobą niedokrwienną serca, miażdżyca. Podwyższona wartość BMI związana jest ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia takich chorób.

11. Pojęcia

• awitaminoza: schorzenie polegające na całkowitym braku w organizmie witaminy lub ich zestawu. Powoduje różnorodne zakłócenia przemiany materii z objawami charakterystycznymi dla poszczególnych witamin (krzywica, kurza ślepota, beri beri, szkorbut).

• hipowitaminoza: zespół objawów wywołanych zbyt małą ilością jednej lub kilku witamin w organizmie (występuje np. w skutek zwiększonego zapotrzebowania na witaminy w czasie ciąży)

• hiperwitaminoza: zespół objawów chorobowych wywołany nadmiarem witamin w organizmie, dotyczy on przede wszystkim witamin rozpuszczalnych w tłuszczach: A, D, E i K (przedawkowanie witaminy D w ciąży może skutkować deformację płodu)

12. Wyjaśnić pojęcia HIV i AIDS. Drogi zakażenia HIV. Jak nie można zakazić się HIV?

Problemy ludzi żyjących z HIV i AIDS.

• HIV: wirus wywołujący AIDS, upośledzający odporność organizmu

• AIDS: zespół nabytego niedoboru odporności, pierwsze objawy pojawiają się po kilku lub kilkunastu latach zarażenia wirusem HIV. AIDS jest zespołem objawów różnych chorób.

• HIV przenosi się poprzez kontakt seksualny (wszystkie żeńskie i męskie wydzieliny układu płciowego), krew (nie sterylne igły, transfuzje), poprzez matkę - dziecku (w czasie ciąży, porodu lub przy karmieniu piersią)

• HIV nie można się zarazić poprzez dotyk, ślinę czy łzy, kichanie, używanie tych samych sztućców, ukąszenia owadów, od zwierząt domowych

• problemy ludzi żyjących z AIDS: dyskryminacja, odrzucenie przez środowisko i rodzinę, brak społecznej akceptacji, poczucie alienacji, załamanie, lęk o siebie i przyszłość, strach przed śmiercią...

13. Wiek kalendarzowy a wiek rozwojowy. Metody oceny rozwoju.

• wiek kalendarzowy to liczba lat, miesięcy i dni jakie w życiu pozałonowym upłynęły od dnia urodzenia danego osobnika

• wiek rozwojowy określa stopień zaawansowania w rozwoju poszczególnych cech i układów

• metody oceny wieku rozwojowego: wiek kostny, zębowy, cech płciowych, proporcji wagowo-wzrostowej

• kostny: na podstawie analizy obrazu kostnienia na zdjęciu rentgenowskim. Porównuje się go z wzorcami zamieszczonymi np. w „Atlasie radiograficznym” i ustala wiek kostny badanego dziecka

• zębowy: również za pomocą obrazu rentgenowskiego (co jest niestety szkodliwe) lub szacujemy wiek na podstawie liczby wyrżniętych zębów

• cech płciowych: podstawą oceny rozwoju jest aktywność hormonalna (aktywność gonad - cecha pierwszorzędna, rozrost narządów płciowych - cecha drugorzędna, pojawienie się owłosienia, rozwój piersi, mutacja głosu, zmiana proporcji ciała - cechy trzeciorzędne). Klasyfikacja przy pomocy skal

• proporcji wagowo-wzrostowej: pomaga stwierdzić czy rozwój przebiega we właściwym tempie i czy jest harmonijny. Klasyfikacja przy pomocy siatki, gdzie oś X oznacza masę ciała, a oś Y wzrost. Pozwala określić wiek morfologiczny i porównać rozwój z wynikami rówieśników.

14. Uzależnienia i choroby cywilizacyjne. Rola profilaktyki.

• choroby: nadciśnienie tętnicze, choroby kręgosłupa lub dyskopatia, choroba wieńcowa, migrena i częste bóle głowy, nerwica lub depresja, a także cukrzyca i nowotwory. Wzrasta liczba ludzi otyłych.

• uzależnienia: nikotynizm, alkoholizm, narkomania, wzrasta liczba uzależnionych od komputera, Internetu

• nikotynizm: jest najbardziej rozpowszechnionym nałogiem, naraża na utratę zdrowia (alergie, kaszel, uczulenia, astma, nieżyt oskrzeli, zapalenie płuc, zapalenie migdałków podniebiennych, zapalenie zatok, wysiękowe zapalenie ucha, zapalenie oskrzeli, choroby nowotworowe, wrzody, zawał), a także na pogorszenie ogólnego wyglądu (zmarszczki, zaostrzenie się wielu schorzeń skóry, zażółcenie zębów czy nieprzyjemny zapach z ust). Palenie w ciąży naraża na niedorozwój umysłowy czy też porażenie mózgowe. Palenie bierne jest równie niebezpieczne co czynne.

• narkomania: coraz bardziej powszechna, środki narkotyczne wpływają niemalże na wszystkie organy człowieka (uszkadzają przede wszystkim układ nerwowy, prowadzą do zaburzeń rytmu serca, tętniaków, zawałów, nieżytów oskrzeli, bólu w klatce piersiowej, niepłodności, impotencji, martwicy mięśni, marskości wątroby, żółtaczki, zmian grzybicznych skóry, chorób pasożytniczych i wirusowych). Narkotyki w ciąży mogą doprowadzić do poronienia, przedwczesnego porodu a także do uzależnienia dziecka od danego narkotyku.

• profilaktyka przy chorobach cywilizacyjnych: zdrowy tryb życia, odpowiednia dieta, ruch, unikanie używek, a także regularne badania kontrolne.

• profilaktyka uzależnień: działalność zapobiegawcza obejmująca całą gamę różnorodnych, zdrowotnych i społecznych zagrożeń związanych z używaniem środków psychoaktywnych. Nie chodzi w niej o działania związane z uzależnieniem, lecz o działania skierowane na unikanie szkód społecznych i zdrowotnych.

15. Znaczenie aktywności ruchowej w rozwoju.

- aktywność ruchowa ma wpływ na: układ mięśniowy (kształtowanie mięśni, uzyskanie sprężystości i harmonijnego umięśnienia ciała), układ krwionośny i oddechowy (rozrost, wzmocnienie i polepszenie wydolności serca, rozrzedzenie krwi, zwiększenie ilości czerwonych krwinek, lepszy transport tlenu, polepsza się proces oddychania, oddech pogłębia się, wzmacniają się mięśnie oddechowe, organizm pobiera więcej tlenu), przemianę materii (zwiększenie spalania kalorii, tempa przemiany materii), układ hormonalny i enzymatyczny (aktywacja hormonów i układu enzymatycznego). Ruch stymuluje rozwój oraz pomaga utrzymać wewnętrzną równowagę organizmu.

16. Rola nauczyciela w profilaktyce zaburzeń zdrowia.

• profilaktyka jednym z zadań wychowawczych nauczyciela

• nauczyciel powinien włączyć do programu takie zagadnienia, jak: zasady zdrowego odżywiania się, bezpieczeństwa w życiu codziennym (w domu, w szkole i w drodze do niej), rola ruchu i ważność aktywnego spędzania czasu wolnego

• ponadto nauczyciel powinien mieć ciągły kontakt z rodzicami/ opiekunami (informować, np. o zaburzeniach wzroku, słuchu, zbyt ciężkim tornistrze, braku drugiego śniadania itp.), obserwować rozwój i zachowanie podopiecznych (rozdrażnienie, senność, brak koncentracji), organizować spotkania dzieci ze specjalistami (np. z pielęgniarką szkolną)

5

---