Szkarłupnie

Slajd 2

Szkarłupnie odznaczają się niezwykłym nagromadzeniem wyjątkowych cech budowy. Obszerna celoma jest podzielona na szereg odrębnych jam o różnych funkcjach. Dwuboczne symetryczne larwy przeobrażają się w promieniście symetryczne postacie dojrzałe, zwykle pięciopromienne. Wyróżniamy oś oralno-aboralną, a na powierzchni ciała 5 okolic promiennych, leżących na przemian z pięcioma okolicami miedzy promiennymi.

Większość układów narządów ma charakterystyczna budowę, składa się z pierścienia okołogębowego (lub rzadziej około odbytowego) i z pięciu pasm lub kanałów promiennych. Tak wygląda układ krwionośny i układ perihemalny (system zatok celomatycznych o funkcji transportowej), a także układ wodny. Jest to również pochodna celomy, pełni funkcje lokomotoryczne, a ponadto oddechowe, czuciowe a nawet wydalnicze. Według tego wzoru są także zbudowane trzy oddzielne układy nerwowe.

W zwierząt tych uderza brak centralizacji systemu nerwowego i brak zwojów nerwowych. Brak jest także układu wydalniczego oraz oddechowego o wspólnym planie budowy. U poszczególnych gromad powstały niezależne rozmaite formy narządów wymiany gazowej. Szkarłupnie są pozbawione zdolności osmoregulacyjnych, zamieszkują więc wyłącznie morza pełnosłone. Poza nielicznymi wyjątkami płci są rozdzielone. Gonady mają prostą budowę. Przewodów płciowych często brak, a jeżeli są, to także nader proste.

Rozgwiady

slajd 3

Gatunek ten zamieszkuje liczne pełnosłone morza europejskie, za wyjątkiem Śródziemnego. Żyje na dnie skalistym lub kamienistym od głębokości kilkudziesięciu centymetrów do 200 metrów

Schemat rozgwiazdy

slajd 4

Anatomia rozgwiazdy. Opis: 1. część odźwiernikowa żołądka

2. odbyt na końcu jelita (nie u wszystkich)

3. gruczoły rektalne

4. kanał kamienisty

5. płytka madreporowa

6. część wpustowa żołądka

7. uchyłki wątrobowe (trawienne)

9. gonady żeńskie albo męskie

10. bruzda ambulakralna

11. ampułki nóżek ambulakralnych

Budowa rozgwiazdy

Strona aboralna - Slajd 5

Od strony aboralnej widać ogólny kształt ciała i tarczę centralną. Na tarczy centralnej, w międzypromieniu można odnaleźć stosunkowo dużą, w przybliżeniu eliptyczna płytkę wapienną. To płytka madreporowa - sito, przez które woda przedostaje się do kanału kamienistego i dalszych części układu wodnego. W następnym miedzypromieniu, zgodnie z ruchem wskazówek zegara, blisko tarczy lub dokładnie pośrodku leży otwór odbytowy. Całe ciało usiane jest drobnymi kolcami, osadzonymi na płytkach szkieletu. Płytki szkieletalne są bardzo małe i luźno powiązane stąd też jej ciało jest miękkie, a z zewnątrz nie można wyróżnić głównych szeregów płytek. Płytkę madreporową pokrywają kręte fałdy. W bruzdach miedzy nimi leżą pory wiodące do ampułki, od której zaczyna się kanał kamienisty. Liczne, półprzejrzyste, cienkie pęcherzyki nadęte jak baloniki są to skrzydełka skórne - uwypuklenia ściany ciała. Ich światło jest uchyłkiem ściany ciała, a cienkie ściany ciała ułatwiają wymianę gazową. Wokół nasad kolców można zauważyć maleńkie szczypczyki na krótkich trzonkach - są to pedicelaria.

Strona oralna - slajd 6

Po stronie oralnej rzuca się w oczy duży, centralnie położony otwór gębowy, do którego zbierają się bruzdy ambulakralne. Każda bruzda wypełniona jest licznymi nóżkami ambulakralnymi, ułożonymi w dwa szeregi. Na wierzchołkach nóżek widnieją wyraźne przyssawki. Wzdłuż bruzdy ambulakralnej sterczą liczne, stosunkowo długie i ostre kolce, osadzone na płytkach adambulakralnych. Kolce te są najsilniej rozwinięte wokół otworu gębowego.

Rozmnażanie Rozgwiazdy

Slajd 7

Prawie wszystkie rozgwiazdy są rozdzielnopłciowe. Zapłodnienie jest zewnętrzne. Zwierzęta wyrzucają do otaczającej je toni wodnej miliony komórek jajowych i plemników. Z zapłodnionych komórek jajowych rozwijają się wolno pływające larwy rozgwiazd. Pierwsze stadium larwalne to bipinnaria (dwurzęsica). Larwa ta jest dwubocznie symetryczna. Po kilku tygodniach bipinnaria przechodzi w stadium larwalne nazywane brachiolaria (ramienica). W tym stadium larwa osiada na dnie morskim i rozwija się z niej maleńka, właściwa postać rozgwiazdy. W porównaniu do wyprodukowanych gamet ilość larw, które przekształcają się w formę dorosłą, jest niewielka. Większość larw ginie, pożarta przez inne zwierzęta. Niektóre gatunki rozgwiazd żyjących w chłodnych morzach opiekują się swym potomstwem. Samica składa do kilkuset jaj. Strzeże ich, tworząc nad nimi baldachim, wsparta na czubkach ramion. Inne gatunki są jajożyworodne. Po grzbietowej stronie samicy umieszczone są specjalne jamy, w których rozwijają się larwy. Dorosłe osobniki gatunku Trophodiscus uber noszą swoje dzieci na grzbiecie i bronią je przed drapieżnikami. Rozgwiazdy rozmnażają się również bezpłciowo - na drodze autotomii. Oznacza to, że zwierzę samorzutnie rozpada się na kilka kawałków, z których zregeneruje się cały organizm.

Jeżowiec jadalny

Slajd 8

Zamieszkują strefę denną wód słonych o zasoleniu powyżej 20‰ wszystkich stref geograficznych kuli ziemskiej. Żywią się głównie glonami.

Slajd 9

Jeżowce wyposażone są w układ ambulakralny i wapienny pancerz pokryty miękkimi tkankami. Składa się on zazwyczaj z dwudziestu rzędów pięciokątnych płytek zgrupowanych w podwójne, naprzemianległe pasy. Otwór gębowy znajduje się na spodniej części ciała (w grupie jeżowców regularnych, otwór ten jest wyposażony w aparat szczękowy zwany latarnią Arystotelesa - za pomocą tych zębów zbierają one pokarm z podłoża i żują go). Odbyt znajduje się nad otworem gębowym, na wierzchniej części ciała. Tarcza szczytowa jeżowców składa się z dziesięciu płytek, przy czym pięć z nich to płytki oczne z otworkami na światłoczułe zakończenia kanałów promienistych tworzących oczy jeżowca.

Slajd 10

Ciało jeżowca chronią kolce, między którymi schronienie znajdują drobne ryby, mięczaki i skorupiaki. Jeżowce regularne kroczą z ich pomocą po dnie lub drążą jamy. Inne używają ich do zakotwiczenia się na dnie. We wczesnej jurze wyodrębnił się rodzaj jeżowców zwany nieregularnym. Zatraciły one wielkie kolce, posiadając jedynie krótkie szpilki. Zaczęły one ryć w ziemi. Ich aparat szczękowy zanikł, a odbyt przesunął się do tyłu i rozszerzył znacznie w stosunku do stanu poprzedniego. Jeżowce nie mają trujących kolców (nie są niebezpieczne dla człowieka).

Ogórecznik

Slajd 11

Kilka gatunków ogóreczników zamieszkuje europejskie morza pełnosłoneczne. Żyją dnie różnych typów, od poziomu niskiej wody do głębokości 200 metrów.

Slajd 13

Budowa zewnętrzna. Otwór gębowy otacza wieniec 10 dużych czułków, rozgałęzionych drzewkowato. Ciało kształtu ogórkowatego, o przekroju zbliżonym do pięciokąta. Trzy promienie brzuszne mają nóżki lokomotoryczne, opatrzone przyssawkami, dwa promienie grzbietowe niosą nóżki pozbawione przyssawek. W miedzypromieniu grzbietowym, u nasady czułków, na wierzchołku niewielkiej brodawki leży otwór płciowy.

Układ rozrodczy. Ogóreczniki są obojnakami. Gonada na postać dwóch pęków cewek, zbiegających się z dwóch stron do jednego punktu na kresce grzbietowej, zwisającej z grzbietowego miedzypromienia.

Wężowidło

Slajd 14

Kilka gatunków tego rodzaju zamieszkuje licznie morza europejskie, włącznie z zachodnimi krańcami Bałtyku. Żyją na różnych typach dna, od brzegu do głębokości kilkuset metrów. Nieraz występują masowo.

Budowa zewnętrzna: slajd 15

Od strony aboralnej widać tarczę centralną i 5 ramion. Pod kilkunastokrotnym powiększeniem można stwierdzić, że tarczę centralną okrywają liczne drobne płytki szkieletalne, podobne do rybiej łuski. Należy zauważyć brak otworu odbytowego.

Od strony oralnej zwraca uwagę duży otwór gębowy w kształcie pięcioramiennej gwiazdy, której rogi leżą w promieniach. Ramiona przedłużają się na powierzchni tarczy centralnej aż do rogów otworu gębowego. Wzdłuż nasady każdego z ramion ciągną się po dwie spore szczeliny, wiodące do kieszeni płciowych. Do nich otwierają się gonady, po jednej na każdą kieszeń. Ponadto kieszenie spełniają funkcje oddechowe. Oralna strona tarczy jest także pokryta drobnymi płytkami szkieletalnymi. Dokoła otworu gębowego, w międzypromieniach, leży 5 zespołów większych płytek. Najbardziej zewnętrznie leżą największe ze wszystkich płytek szkieletu - płytki gębowe. Dośrodkowo od płytki gębowej znajduje się para mniejszych płytek przygębowych, a dośrodkowo do nich następna para nieco większych płytek szczękowych. Jeszcze bardziej dośrodkowo, wystając do otworu gębowego, leży mała płytka kątowa. Krawędzie płytek szczękowych i kątowej są zbrojne szeregiem kolców, obrzeżających otwór gębowy. W każdym kącie między płytką szczękową, rogiem otworu gębowego i nasadą ramienia widać jamkę, z której wystaje jedna z dziesięciu dużych, okołogębowych nóżek ambulakralnych.

Slajd 16

W przekroju poprzecznym ramienia widać okalające ramię cztery płytki: oralną, aboralną i 2 lateralne. Wewnątrz ramienia leży pojedyncza, kolista płytka, zwana kręgiem, a będąca zrostem dwu zagłębionych do środka płytek ambulakralnych.

Slajd 17

Gatunek rozgwiazdy nazywany koroną cierniową z powodu swojej żarłoczności stał się przyczyną zniszczenia wielu raf na obszarze Indopacyfiku. Rozgwiazdy mogą zjeść olbrzymią ilość koralowców. "Wywracają" swoje żołądki na drugą stronę i rozpryskują soki trawienne na polipy. Następnie wciągają wnętrzności. Posiłek składa się z częściowo już strawionej "zupy" koralowej. Rafy koralowe w Shirahamie są niszczone przez wybuchowy wzrost populacji trujących  rozgwiazd.
Szkarłupnie używane są także jako bioindykatory - ich obecność wskazuje czyste wody. W gospodarce człowieka - poławiane w celach kulinarnych (strzykwy Holothuria edilus), powstaje z nich trepang. Poławia się je także w celach kolekcjonerskich i dekoracyjnych. Są także badane przez farmaceutów, gdyż w organizmach tych zwierząt wykryto obecność substancji , które mogą przydać się w lecznictwie .

---