Metoklopramid
metoclopramide
antiemeticum, gastrokineticum
Działanie: Antagonista receptorów dopaminowych. Działa również antagonistycznie na receptory 5-HT3 i słabo pobudza zwoje. Metoklopramid blokuje presynaptyczne receptory dopaminowe i dzięki temu ułatwia uwalnianie acetylocholiny z neuronów, która działa na receptory muskarynowe M2 w komórkach mięśni gładkich przewodu pokarmowego, indukując skurcz. Ułatwiając fizjologiczne przewodnictwo w neuronach cholinergicznych nasila aktywność propulsywną. Zwiększa napięcie mięśni gładkich, siłę ruchów propulsywnych oraz przyspiesza opróżnianie żołądka. Poprawia się koordynacja czynności odźwiernika z rozluźnieniem proksymalnego odcinka dwunastnicy. Pobudza on również motorykę górnego odcinka przewodu pokarmowego. Nie wpływa na wydzielanie soków trawiennych w żołądku, żółci i enzymów trzustkowych. Zwiększa napięcie spoczynkowe dolnego zwieracza przełyku. Prawie nie działa na motorykę okrężnicy i pęcherzyka żółciowego. Przenika przez barierę krew-mózg, wywierając na OUN działanie typowe dla blokady receptora dopaminowego. Działa uspokajająco i przeciwwymiotnie, hamuje nudności. Po podaniu i.v. działanie rozpoczyna się po 1-3 min, po podaniu i.m. - po 10-15 min. Działanie utrzymuje się przez 1-2 h po podaniu. Wiąże się w 13-30% z białkami osocza, głównie z albuminami. Przenika przez barierę łożyskową i przenika do pokarmu kobiecego. Ulega metabolizmowi tylko w nieznacznym stopniu. Wiąże się z kwasem siarkowym i glukuronowym. t1/2 wynosi 5-6 h, wydłuża się u chorych z zaburzeniami czynności nerek. Lek jest wydalany z moczem, głównie w postaci niezmienionej.
Wskazania: Postać do stosowania p.o. Refluks żołądkowo-przełykowy (lek przeznaczony jest do krótkotrwałego [4-12 tyg.] leczenia refluksu u dorosłych, którzy nie reagują na konwencjonalne metody leczenia [zmiana stylu życia i diety]). Zaburzenia czynności żołądka w cukrzycy. Postać do stosowania pozajelitowego. Zaburzenia czynności żołądka w cukrzycy (lek w postaci iniekcji stosuje się wyłącznie w ciężkich zaburzeniach czynności żołądka; po uzyskaniu poprawy należy rozpocząć podawanie p.o.). Zapobieganie nudnościom i wymiotom związanym z chemioterapią nowotworów. Zapobieganie nudnościom i wymiotom po zabiegach chirurgicznych wtedy, kiedy niepożądane jest odsysanie przez nos treści żołądkowej. Zgłębnikowanie jelita cienkiego u dorosłych i dzieci, u których zgłębnik nie przechodzi przez odźwiernik podczas zwykłego postępowania. W diagnostyce radiologicznej lek przyspiesza opróżnianie żołądka i przechodzenie papki barytowej przez jelito. Podawany w opiece paliatywnej jako lek pierwszego rzutu przede wszystkim w prewencji i leczeniu nudności i wymiotów wywołanych leczeniem opioidami.
Przeciwwskazania: Krwawienie, niedrożność lub perforacja przewodu pokarmowego. U chorych z guzem chromochłonnym (lek może wywołać przełom nadciśnieniowy); z nadwrażliwością na metoklopramid lub którykolwiek składnik preparatu; z padaczką lub stosujących leki, mogące wywołać objawy pozapiramidowe (mogą się nasilić napady drgawek lub objawy pozapiramidowe). Należy zachować szczególną ostrożność u chorych z depresją w wywiadzie, zwłaszcza w stanach średnio ciężkich lub ciężkich, w których występują tendencje samobójcze, ponieważ podczas leczenia metoklopramidem może wystąpić nawrót choroby. Podczas pierwszych 24-48 h leczenia mogą wystąpić objawy pozapiramidowe w postaci zaburzeń napięcia mięśniowego, ruchów mimowolnych kończyn, zniekształcenia twarzy i kręczu szyi. Objawy te występują najczęściej u dzieci i osób do 30. rż. oraz po zastosowaniu metoklopramidu w zapobieganiu wymiotom, spowodowanym chemioterapią nowotworów. Podczas pierwszych 6 mies. leczenia metoklopramidem mogą wystąpić objawy parkinsonizmu, które ustępują w ciągu 2-3 mies. po odstawieniu leku. U pacjentów w podeszłym wieku, zwłaszcza u kobiet, mogą wystąpić dyskinezy, często nieodwracalne; objawy te występują rzadziej podczas krótkotrwałego leczenia mniejszymi dawkami leku. U pacjentów z zaburzeniami czynności nerek podczas leczenia metoklopramidem może wystąpić hipokaliemia (lek zwiększa stężenie aldosteronu w osoczu i zmniejsza wydalanie sodu). U chorych na nadciśnienie tętnicze leczonych inhibitorami MAO metoklopramid nasila ich działanie. Metoklopramid powoduje przemijające zwiększenie stężenia aldosteronu w osoczu, co może spowodować zatrzymanie płynów, zwłaszcza u chorych na marskość wątroby lub zastoinową niewydolność serca.
Interakcje: Leki przeciwcholinergiczne i opioidy osłabiają wpływ metoklopramidu na motorykę przewodu pokarmowego. Metoklopramid nasila działanie etanolu, barbituranów i leków hamujących czynność OUN. Metoklopramid zmniejsza wchłanianie niektórych leków z żołądka (np. digoksyny), zwiększa wchłanianie leków z jelita cienkiego (paracetamolu, tetracyklin, lewodopy, cyklosporyn oraz alkoholu).
Działanie niepożądane: Niepokój, senność, zmęczenie i znużenie; rzadko: bezsenność, bóle i zawroty głowy, dezorientacja, depresja z tendencjami samobójczymi, zaburzenia widzenia; objawy pozapiramidowe, w postaci zmian napięcia mięśniowego (np. bóle mięśni, skurcze mięśni twarzy, drżenia, szczękościsk, kręcz szyi); również objawy parkinsonizmu (spowolnienie ruchów, drżenia, twarz maskowata, sztywność oraz opóźniona dyskineza, mimowolne ruchy języka, twarzy, ust lub żuchwy, niekiedy mimowolne ruchy tułowia i kończyn); akatyzja ustępująca samoistnie lub po zmniejszeniu dawki leku; zaburzenia endokrynologiczne (mlekotok, brak miesiączki, ginekomastia, impotencja); spadek ciśnienia tętniczego krwi, nadciśnienie, tachykardia, bradykardia; nudności, zaburzenia jelitowe (głównie biegunka); rzadko toksyczne działanie na wątrobę; nietrzymanie moczu lub częste oddawanie moczu; sporadycznie neutropenia, leukopenia i agranulocytoza; methemoglobinemia u noworodków (zwłaszcza po przedawkowaniu leku); sporadycznie reakcje alergiczne (obserwowano wysypkę, pokrzywkę lub skurcz oskrzeli, zwłaszcza u chorych na astmę; rzadko - obrzęk języka lub krtani); porfiria. W przypadku przedawkowania: senność, dezorientacja, objawy pozapiramidowe. W razie wystąpienia objawów pozapiramidowych stosuje się leki przeciwcholinergiczne, przeciwparkinsonowe lub przeciwhistaminowe o składowej działania przeciwcholinergicznego. Objawy przedawkowania ustępują zwykle w ciągu 24 h. Opisano przypadki wystąpienia methemoglobinemii u wcześniaków i noworodków, które otrzymywały metoklopramid w dużych dawkach (1-4 mg/kg mc./d) p.o. przez 1-3 dni lub dłużej. W przypadku methemoglobinemii podaje się i.v. błękit metylenowy.
Ciąża i laktacja: Kategoria B. Metoklopramid przenika do pokarmu kobiecego. Nie stosować w okresie karmienia piersią.
Dawkowanie: P.o. Dorośli. Refluks żołądkowo-przełykowy: 10 mg 30 min przed każdym posiłkiem i przed snem, maks. 4 ×/d. Leku nie należy stosować dłużej niż przez 12 tyg. Jeżeli objawy związane z refluksem występują sporadycznie lub w określonych porach dnia, lek należy stosować przed wystąpieniem spodziewanych objawów w jednorazowej dawce do 20 mg. U wrażliwych chorych (zwłaszcza w podeszłym wieku) należy zmniejszyć jednorazową dawkę leku do 5 mg. Zaburzenia czynności żołądka w cukrzycy: 10 mg 30 min przed każdym posiłkiem i przed snem przez 2-8 tyg. Leczenie metoklopramidem należy rozpocząć po pojawieniu się pierwszych objawów choroby. U chorych z ciężkimi zaburzeniami czynności żołądka, można początkowo stosować metoklopramid w postaci iniekcji. W przypadku niewydolności nerek u chorych z klirensem kreatyniny 40 ml/min, początkowa dawka metoklopramidu powinna być o połowę mniejsza od dawki zalecanej dla pacjentów z prawidłową czynnością nerek. Dzieci. Metoklopramidu w postaci tabl. nie należy stosować u dzieci do 15. rż. Dzieci 15.-19. rż.: z mc. >59 kg - 10 mg 3 ×/d; z mc. 30-59 kg - 5 mg 3 ×/d. Postać do stosowania i.v. i i.m. Dorośli. Zaburzenia czynności żołądka w cukrzycy: początkowo, wstrzykując powoli w ciągu 1-2 min i.v. w jednorazowej dawce 10 mg. Lek należy stosować do chwili złagodzenia objawów, nie dłużej jednak niż przez 10 dni. Następnie należy przejść na leczenie p.o. Zapobieganie nudnościom i wymiotom związanym z chemioterapią nowotworów. Po rozcieńczeniu w 50 ml 0,9% roztw. NaCl, w glukozie 5% lub w roztw. Ringera i.v. we wlewie kroplowym trwającym nie krócej niż 15 min, 30 minut przed podaniem cytostatyków. Następne 2 dawki należy podawać we wlewie co 2 h, kolejne 3 dawki co 3 h. W przypadku zastosowania cytostatyków o silnym działaniu wymiotnym (np. cisplatyny, dakarbazyny) 2 początkowe dawki wynoszą 2 mg/kg mc., a w przypadku cytostatyków o mniejszym działaniu wymiotnym - 1 mg/kg mc./d. W razie wystąpienia objawów pozapiramidowych należy zastosować równocześnie 50 mg difenhydraminy i.m. Zapobieganie nudnościom i wymiotom po zabiegach chirurgicznych. 10 mg i.m. przed zakończeniem zabiegu chirurgicznego. U niektórych pacjentów może być konieczne podanie dawki 20 mg. Zgłębnikowanie jelita cienkiego. Jeśli w ciągu 10 min nie udaje się wykonać zgłębnikowania po zastosowaniu konwencjonalnych metod, należy zastosować metoklopramid i.v. w postaci nierozcieńczonej, w dawce jednorazowej, którą podaje się powoli w ciągu 1-2 min. Zaleca się następujące jednorazowe dawki leku: dorośli i dzieci po 14. rż.: 10 mg, dzieci 6-14. rż. 2,5-5 mg, dzieci do 6. rż. 0,1 mg/kg mc. Diagnostyka radiologiczna. Pojedynczą dawkę leku, taką jak w zgłębnikowaniu jelita cienkiego, podaje się powoli i.v. w czasie 1-2 min. W niewydolności nerek u chorych z klirensem kreatyniny 40 ml/min, początkowa dawka metoklopramidu powinna być o połowę mniejsza od dawki zalecanej dla pacjentów z prawidłową czynnością nerek.
Uwagi: Podczas leczenia metoklopramidem nie należy spożywać alkoholu. Metoklopramid może wywołać senność i zawroty głowy, które upośledzają sprawność psychofizyczną, dlatego należy poinformować pacjenta o niebezpieczeństwie związanym z prowadzeniem pojazdów mechanicznych i obsługą maszyn będących w ruchu.
Preparaty
metoclopramide
1