Dysonans poznawczy

(konspekt)

Założenia generalne

Punkt wyjścia:

• Ludzie odczuwają potrzebę wewnętrznej harmonii stąd

• uznawanie niezgody przekonań wywołuje przykre napięcie

• Podejmują więc próbę redukcji powstałej niezgodności.

Cztery główne pola analizy:

1. typy sytuacji, w których występuje niezgodność przekonań

2. czynniki, od których zależy wielkość przykrego napięcia wywołane wspomnianą niezgodnością

3. różne sposoby usuwania, zmniejszania lub unikania tego napięcia

4. czynniki decydujące o tym, które ze sposobów zostaną przyjęte

Pojęcie dysonansu poznawczego

popęd spowodowany poczuciem dyskomfortu, pierwotnie definiowany jako konsekwencja utrzymywania dwóch lub więcej niezgodnych ze sobą elementów poznawczych, następnie określany jako konsekwencja zaangażowania się w działanie, które jest sprzeczne z koncepcją siebie jako osoby przyzwoitej i rozsądnej

Podstawowe twierdzenia

Twierdzenia ogólne

1. Uznawanie przekonań między którymi zachodzi stosunek dysonansu jest psychologicznie nieprzyjemne

2. Osobnicy uznający przekonania miedzy którymi zachodzi dysonans:

• starają się go usunąć lub zmniejszyć i osiągnąć harmonijność poglądów

• starają się uniknąć sytuacji i informacji, które mogłyby powodować powstanie lub zwiększenie dysonansu

3. Im silniejsze napięcie wywołane przez dysonans poznawczy, tym silniejsze dążenia do jego usunięcia

Twierdzenia specyficzne

1. Napięcie spowodowane przez dysonans zachodzący między danym zachowaniem a innymi przekonaniami jest tym większe

• im bardziej doniosłe dla danego osobnika są przekonania, między którymi zachodzi dysonans

• im większa jest liczba i doniosłość przekonań danego osobnika pozostających w stosunku dysonansu do danego przekonania w porównaniu z liczbą i doniosłością przekonań, które są z nim zgodne

2. Napięcie spowodowane przez dysonans może być zmniejszone lub usunięte

• przez przyjęcie pewnych dodatkowych przekonań, np. bagatelizujących przekonanie pozostające w stosunku dysonansu z innym

• przez zmianę jednego z przekonań

3. Poszczególne przekonania, między którymi zachodzi stosunek dysonansu, może przejawiać opór wobec zmiany. Jednym z najważniejszych źródeł tego oporu jest stosunek do rzeczywistości, której te przekonania dotyczą. W związku z tym problem zmiany przekonań dotyczących rzeczywistości może dotyczyć samej rzeczywistości. Konsekwencje: zmiana zachowań, zmiana rzeczywistości, zmiana obrazu rzeczywistości bez zmieniania jej samej.

Twierdzenia dotyczące zachowań konformistycznych niezgodnych z prywatnymi przekonaniami

1. Osoba zachowuje się zgodnie z presja zewnętrzną a niezgodnie z własnym przekonaniem

• napięcie tym większe

• im ważniejsze jest dla osobnika dane zachowanie

• im mniej atrakcyjna jest oczekiwana za to zachowanie nagroda

• wystąpi tendencja do

• zmiany prywatnych przekonań w kierunku akceptacji zachowań zewnętrznych

• wyolbrzymiania wielkości nagrody, którą ma się otrzymać

• wyolbrzymianie wielkości kary, której się unika

2. Osoby odrzuciły zachowanie mimo nacisków

• wystąpi tendencja do

• pomniejszania wartości ofiarowanych korzyści

• bagatelizowania przewidywanej kary

Twierdzenia dotyczące następstw niezgodności opinii w grupie

1. Napięcie wywołane spostrzeżeniem, że inni odrzucają jakiś nasz pogląd jest tym większe

• im więcej przemawia przeciwko naszym poglądom

• więcej ludzi przeciw

• im większe są ich kompetencje

• im bardziej są dla nas atrakcyjni

• im mniej przemawia za naszymi poglądami

• brak danych potwierdzających bezpośrednio trafność naszych opinii

• niewiara w nasze własne kompetencje

• im ważniejsza dla nas jest opinia będąca przedmiotem sporu

• im ważniejsza dla grupy jest opinia będąca przedmiotem sporu

2. Im atrakcyjniejsza grupa, tym większa intensywność w usuwaniu dysonansu

• zmiana własnej opinii

• wpływanie na opinię innych

3. W stosunku do osób reprezentujących opinię niezgodną z opinia grupy kształtują się postawy negatywne tym silniejsze

• im atrakcyjniejsza jest grupa

• im ważniejszych dla grupy spraw dotyczy opinia

4. Im większe przekonanie o własnych kompetencjach, tym większa odporność na zmianę opinii pod wpływem rozbieżności opinii innych

5. Gdy osoba wie, że jej poglądy są popierane przez innych wykazuje wtedy mniejszą skłonność do zmiany opinii

Twierdzenia dotyczące podatności na przyjmowanie nowych informacji

1. Uznawanie przekonań pozostających w stosunku dysonansu skłania do czynnego szukania informacji, co do których można oczekiwać, że zmniejszą wywołane przez dysonans napięcie, oraz do czynnego unikania informacji, co do których można oczekiwać, że zwiększa tego rodzaju napięcie

2. Przypadek graniczny; gdy dysonans między zachowaniem a przekonaniem o jego słuszności powoduje granicznie silne napięcie (bliskie skłonienia nas do zmiany zachowania) szukamy informacji zwiększających to napięcie, a zgodnych z decyzja o zmianie zachowania

3. Osoby, które w sposób niezamierzony spotykają się z nowymi informacjami, które mogłyby wywołać lub zwiększyć dysonans, wykazują tendencję do niedopuszczania do świadomości i nie zauważania tego rodzaju informacji (np. zniekształcanie, kwestionowanie prawdziwości itp., zapominanie)

4. Gdy zadeklarowane intencje propagandy są zgodne z intencjami odbiorców i odbiorcy oczekują informacji zgodnych z ich przeświadczeniami, skuteczność środków propagandy jest znacznie większa, niż gdy deklaruje się intencje niezgodne z przekonaniami odbiorców

5. Wysiłki zmierzające do zmiany opinii osobnika będą bardziej skuteczne jeśli taka zmiana spowodowałaby usunięcie dysonansu, niż jeżeli spowodowałaby jego zwiększenie

Twierdzenia dotyczące następstw podjęcia decyzji

1. Podjęcie decyzji powoduje niemal nieuchronne powstanie dysonansu poznawczego

2. Wielkość napięcia spowodowanego podejmowaniem decyzji wzrasta

• wraz z ważnością decyzji

• wraz z względną atrakcyjnością odrzuconego rozwiązania w porównaniu z wybranym

3. Po wyborze następuje tendencja

• wzrost atrakcyjności wybranego przedmiotu

• zmniejszenie atrakcyjności odrzuconego przedmiotu

4. Po wyborze

• poszukiwanie informacji popierających słuszność decyzji

• unikanie informacji kwestionujących jej słuszność

5. Pewność co do trafności podjęcia danej decyzji jest większa, gdy decyzję uważa się za ostateczną (nieodwołalną)

Wg Malewski, A. „Rozdźwięk między uznawanymi przekonaniami i jego konsekwencje” w: Malewski, A (1975) Pisma zebrane Warszawa: PWN, s.207-236, pierwodruk w Studia Socjologiczne 1961 nr 3.

Aronson, E,; Wilson, T. & Akert, R. M. (1997) Psychologia społeczna Poznań: Zysk i S-ka; s. 81 (pierwodruk amerykański 1994.)

W Aronson i inni (1997) s. 82 : Możemy to zrobić [to znaczy zredukować dysonans} na trzy podstawowe sposoby:

• Przez zmianę naszego zachowania - tak, tak aby było ono zgodne z dysonansowym elementem poznawczym.

• Przez uzasadnienie naszego zachowania - zmieniając jeden z elementów poznawczych tak, aby był on mniej sprzeczny (a zatem bardziej zgodny) z zachowaniem.

• Przez uzasadnienie naszego zachowania - dodając nowe elementy poznawcze, które są zgodne z zachowaniem i je wspierają.

Wojciech Małuszyński Dysonans poznawczy

3

1

---