Stereotypy
Stereotyp to prosty, często irracjonalny obraz rzeczy, instytucji, ludzi, złożony z cech uznawanych za charakterystyczne dla nich, wpojony przez środowisko w świadomość członków jakiejś grupy, warstwy społecznej czy klasy. Stereotypy określają świat, prezentując jego ograniczoną wizję, opartą na niewiedzy i niesłusznych opiniach. Te trudne do wykorzenienia przekonania determinują ludzkie postawy np. wobec pewnych grup społecznych, religijnych czy innych narodowości, formułując trwałe, często krzywdzące sądy. Takie niesłuszne przekonania są nam wpajane już w dzieciństwie. Bajki i dobranocki dla najmłodszych, choć niejednokrotnie piękne i wzbogacające wyobraźnię, dostarczają dzieciom sporej dawki niesłusznych sądów, które wpływają na ich wyobrażenia o świecie. Wystarczy choćby przytoczyć przykład nieczułej i brzydkiej macochy ( Kopciuszek) czy pięknej królewny ( Królewna Śnieżka). Przyjrzyjmy się teraz popularnym grupom stereotypów.
Już od pierwszych lat życia jesteśmy oswajani ze stereotypami dotyczącymi różnic płciowych. I tak wpaja się nam, jakie uczesanie, ubranie i zachowanie przystoi chłopcu, a jakie dziewczynce, komu wolno okazać wzruszenie, a komu grać w piłkę. Obok domu rodzinnego, w przekazywaniu stereotypów kolejnym pokoleniom dużą rolę odgrywają szkoła i podręczniki, ukazujące rodzinę zgodnie z przyjętym od wieków podziałem ról. Matka zawsze zajmuje się domem, ucząc swoją córkę wykonywania prac domowych, przypisywanych zawsze kobietom. Jest pełna ciepła i wyrozumiała. Ojciec, zwykle zapracowany, jest głową rodziny, podejmującą wszystkie decyzje. Syn gra w piłkę. W przeciwieństwie do córki, która jest grzeczna i ułożona, ma prawo do niegrzecznych zachowań. Prezentowanie takiej wizji rodziny sprawia, że przez lata wszelkie odstępstwa od tej ustalonej normy
były traktowane jak anomalia, z którymi należy walczyć. Uczuciowość mężczyzn czy zaradność kobiet były uznawane przez naszych przodków za niezgodne z przyjętym, stereotypowym porządkiem. Przykład zakorzenionych w polskiej tradycji stereotypów związanych z płcią wskazuje, jak trudno jest pozbyć się tych utartych reguł. Choć kobiety robią karierę zawodową, stają na czele dużych firm, to wciąż jeszcze z niedowierzaniem patrzymy na mężczyzn zajmujących się domem i wychowujących dzieci.
Inną kategorią stereotypów, o której warto wspomnieć, są stereotypy dotyczące różnych narodowości. Dla wielu Polaków nazwa danego państwa przywodzi na myśl określoną, gotową wizję jego mieszkańców. I tak na przykład Francuzów zwykliśmy uważać za dobrych kochanków, upijających się winem i objadających się żabimi udkami ( popularne wśród Polaków określenie Żabojad). Rosjan uważamy za alkoholików, a Anglików za nudziarzy.
Stereotypowo patrzymy również na przedstawicieli różnych ras. Sądzimy, że Żydzi są bogaci, Afroamerykanie niezbyt inteligentni, a Arabowie niebezpieczni. Dopiero bezpośredni kontakt z przedstawicielami danej rasy czy narodowości pozwala nam obalać te fałszywe przekonania.
Należy zauważyć, że nasze stereotypowe podejście do świata objawia się także w przekonaniach dotyczących zwierząt. Jesteśmy pewni, że prawidłowo interpretujemy ich zachowania, opierając się na nieprawdziwej wiedzy przekazanej nam przez starsze pokolenia. Przyjrzyjmy się na przykład kotom, które zwykliśmy uważać za przesadne wręcz czyściochy. Zwykliśmy odbierać ciągłe oblizywanie futerka czy zakopywanie odchodów za objawy ich niezwykłej dbałości o higienę. Okazuje się jednak, że są to wyobrażenia nie do końca sprawdzone i wynikają z niewiedzy, są więc stereotypami. Dopiero dogłębna analiza
zachowania kotów pozwoliła na jego prawidłową interpretację. Wiadomo choćby, że zakopywanie odchodów wynika z chęci ukrycia zapachu, intensywne czyszczenie futra pozwala kotu na uwolnienie napięcia, a oblizywanie głaskanych uprzednio miejsc umożliwia mu rejestrowanie zapachu głaszczącego.
Dużą rolę w procesie zarówno kształtowania, jak i wykorzeniania stereotypów odgrywają media, zwłaszcza telewizja. Kontakt człowieka z telewizją zaczyna się już w dzieciństwie. Już w wieku kilku lat przyzwyczajamy się do oglądania audycji, z których niejednokrotnie czerpiemy wzorce. Początkowo są to bajki i dobranocki, o których znaczeniu w przekazywaniu i formowaniu stereotypów mówiliśmy już wcześniej. Później bajki zamieniamy na seriale. Wiele z tych, prezentowanych przez polską telewizję umacnia naszą wiarę w słuszność stereotypów. Przykładem potwierdzania stereotypu w serialach jest Rysio Lubisz, jeden z bohaterów "Klanu". Rysio, jako typowy polski mężczyzna, nie potrafi zajmować się domem i czuje się zagubiony, gdy żona wyjeżdża na kilka dni. Niechętnie przyjmuje też wiadomość o planowanym przez nią powrocie do pracy. Chce, by jak przystało na kobietę, dbała o dom i wychowywała dzieci. Stereotypowy obraz świata ukazują również reklamy. W nich, zgodnie z przekonaniami dotyczącymi płci, kobiety reklamują proszki, płyny do naczyń, a mężczyźni samochody.
Istnieją jednak dowody na to, że niektóre seriale i programy telewizyjne toczą walkę z obowiązującymi stereotypami. Na przykład Hanka Mostowiak, bohaterka serialu "M jak miłość", która po podchowaniu syna zaczyna z powodzeniem robić karierę najpierw jako sekretarka w przetwórni owoców, a następnie jako szefowa fundacji zajmującej się pomaganiem chorym dzieciom, pomaga uwierzyć polskim kobietom w to, że mogą jednocześnie
zajmować się rodziną i rozwijać się zawodowo. Innym przykładem programu łamiącego stereotypy jest "Europa da się lubić", której bohaterowie, mieszkańcy różnych części naszego kontynentu, pozwalają nam poznać prawdziwe oblicze swoich rodaków, najczęściej sprzeczne z panującą powszechnie opinią. Z objawami stereotypowego myślenia walczy też prasa, np. Gazeta Biskupińska, obalająca mity dotyczące społeczności Indian. Przytoczmy chociażby artykuł "Obalmy te stereotypy", którego autor, o pseudonimie Wierna Rzeka, uświadamia nam, że nasze wyobrażenia na temat Indian, utrwalone poprzez filmy, znacznie odbiegają od rzeczywistości. I tak, nie istnieje tzw. fajka pokoju ( palenie fajki to wyraz pozytywnych relacji i przenoszenia energii, odbieranej nawet na dużych odległościach), nie ma też mowy o amuletach przygotowywanych przez członków plemion.
Stereotypy stanowią nieodłączną część naszego życia. Przytoczone przez nas przykłady stereotypów dowodzą, ze te fałszywe, trudne do wykorzenienia sądy dotyczą różnych grup ludzi, cech a nawet zwierząt. Warto też zauważyć, że te wymienione przez nas stanowią tylko część przyjętych w Polsce stereotypów. Zresztą, stereotypowe myślenie nie jest wyłącznie cechą Polaków. Prawdą jest, że stereotypy funkcjonują na całym świecie. Doświadczenie pokazuje, że choć staramy się z nimi walczyć, jedne stereotypy zastępujemy innymi. W sytuacji, gdy uświadamiamy sobie, że nasze sądy na temat danej narodowości czy grupy społecznej okazały się niesłuszne, natychmiast tworzymy bądź przejmujemy nowe, skierowane przeciw innym grupom czy narodowościom. Powszechnie przytaczany dziś obraz głupiej blondynki zastąpił stereotypową wizję policjanta. Czyżby więc stereotypy były nam niezbędnie potrzebne? Co daje nam tworzenie stereotypów i wiara w ich słuszność?
Czy walka z niesłusznymi opiniami ma szansę zakończyć się powodzeniem? Choć nie potrafimy dziś jednoznacznie odpowiedzieć na powyższe pytania, mamy nadzieję, że nasza praca skłoni Państwa do refleksji nad funkcjonowaniem stereotypów w Państwa środowisku.
Zgodnie z regulaminem serwisu www.bryk.pl prawa autorskie do niniejszego materiału posiada Wydawnictwo GREG. W związku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.