Definicji postaw jest na tyle dużo, że niezmiernie trudno o jednoznaczne zdefiniowanie zagadnienia. G.W. Allport uważa, że postawa jest umysłowym i nerwowym stanem gotowości, zorganizowanym przez doświadczenie, a wywierającym kierowniczy czy też dynamiczny wpływ na reakcję jednostki w stosunku do wszystkich przedmiotów i sytuacji, z którymi jest związana. Inną optykę patrzenia na ten problem ma T.M. Newcomb , który twierdzi, że postawa jednostki w stosunku do czegoś, jest to predyspozycja do określonego działania, spostrzegania, myślenia i czucia wobec danego przedmiotu. Natomiast S. Mika we „Wstępie do Psychologii Społecznej” stwierdza, że postawa to pewien względnie trwały stosunek emocjonalny lub oceniający do przedmiotu bądź dyspozycje do takiego stosunku, wyrażające się w kategoriach pozytywnych, negatywnych lub neutralnych.
W. Skarbek w swojej publikacji definiuje postawę jako względnie trwałą dyspozycję jednostki do reagowania w szczególny sposób na przedmiot postawy tj. na inne jednostki, zbiorowości społeczne, zdarzenia i sytuacje, bądź też wartości materialne i duchowe.
Wszystkie definicje są na swój sposób zbliżone, chociaż ich autorzy używają innych określeń do oceny postawy. W zasadzie najbliższa jest mi definicja ostatnia, która po prostu w sposób najbardziej czytelny przedstawia omawiane zagadnienie. Postawa w ujęciu tego autora jest niczym więcej jak określonym stanem w którym jednostka ludzka może reagować na swoje otoczenie , bądź też, co szczególnie ważne odnosić się do określonych „wartości materialnych i duchowych”, co nie jest tak wyraziste w przypadku wcześniej cytowanych autorów. Nie zgadzam się z G.W. Allport'em , który uważa, że postawa jest stanem „zorganizowanym przez doświadczenie”, ponieważ do tego aby odczuwać pewne emocje a tym samym realizować się poprzez pewne postawy, doświadczenie nie jest najbardziej istotne. Przykładem szczególnie sztandarowym jest postawa miłości do drugiej osoby, gdzie jak wiadomo, bez względu na wiek, doświadczenie, wykształcenie czy też status społeczny, ulegamy irracjonalnym emocjom, które trudno oceniać w kategoriach doświadczenia, mimo ewentualnych wcześniejszych podobnych doznań.
Przyjmujemy, że struktura postawy składa się z trzech komponentów: poznawczo- oceniającego, emocjonalnego i behawioralnego , które mogą występować w różnych proporcjach i różnym zestawieniu . Jeżeli więc w przypadku komponentu poznawczo -oceniającego, nasza wiedza ma najczęściej charakter probabilistyczny (teoretyczny), czyli oceny nasze względem jakiegoś przedmiotu mają charakter subiektywny wynikający z faktu, że przeciętna jednostka rzadko dysponuje wiedzą bezwzględnie pewną, potwierdzoną w sposób niezależny, trudno tutaj stawiać na czynnik doświadczenia, który jest w tym kontekście dla mnie mało wiarygodny. Jeżeli dodamy inny z komponentów - emocjonalny, gdzie zawierają się względnie trwałe uczucia, upodobania, uprzedzenia negatywne lub pozytywne i przy założeniu, że ten właśnie element składowy postawy jest dominujący w jej strukturze, gdyż określa on kierunek postawy tzn. mówi czy ma ona charakter pozytywny czy też negatywny musimy dojść do konkluzji, że to emocje mobilizują w znacznym stopniu do osiągnięcia jakiegoś celu bądź powodują zaniechanie jakiegoś działania. Czyli one mają decydujący wpływ na nasze postawy. Dokładając do tego np. czynnik religijny, gdzie nawrócenie na wiarę i aktywne uczestnictwo w życiu duchowym jakiejś wcześniej absolutnie areligijnej osoby staje się faktem pod wpływem jakiegoś ekstatycznego przeżycia, co jest zjawiskiem dosyć częstym, element doświadczenia nam odpada. Oczywiście nie można go w tym konkretnym przykładzie negować zupełnie, ponieważ znane są przykłady nawróceń na wiarę poprzez przykre doświadczenia życiowe, ale uważam , że są one zawsze wtórne do reakcji podyktowanych emocjami, a przynajmniej nie są w stanie bez nich funkcjonować samodzielnie, co w przypadku tych ostatnich zachodzi wielokrotnie.
Prowadząc dalej powyższe rozważania przypomnieć należy, że postawy różnią się pomiędzy sobą i specjaliści dzielą je według określonych kryteriów do których należą; treść, kierunek, intensywność, zawartość, trwałość. Tutaj należy przyjąć, że jedną z najważniejszych rodzajów postaw jest postawa wychowawcza, którą można podzielić na właściwą i niewłaściwą. I znowu analizowanie tych elementów jest potwierdzeniem naszych wcześniejszych rozważań będących rozwinięciem definicji W. Skarbka, gdzie mamy określoną względnie trwałą dyspozycję jednostki do reagowania w szczególny sposób na przedmiot postawy. Ta dyspozycja musi być wynikiem stosownej postawy wychowawczej ale w niej znowu głównymi elementami są pewne ładunki emocjonalne, które należy mu przekazać; akceptacja wychowanka , czyli pojęcie go takim jakim on jest, aby w jego osobowości ukształtowały się zdolności do nawiązywania trwałych więzi emocjonalnych z innymi osobami; wielopłaszczyznowe współdziałanie z wychowankiem (np. w zakresie nauki, organizowania czasu wolnego), sprzyja wyrabianiu postawy ufności wychowanka względem osób znaczących z jego punktu widzenia; dawanie rozumnej swobody wychowankowi właściwej dla jego wieku, co wyrabia postawę kreatywności, twórczych poszukiwań; uznawanie praw wychowanka do podejmowania decyzji w różnych sytuacjach życiowych, wszakże bez przeceniania jego roli decydenta, postawa taka wyrabia szacunek wychowanka do jego partnerów życiowych, tj. do tych, z którymi przychodzi mu współistnieć.
Każdej z powyższych postaw właściwych odpowiada postawa przeciwna - postawa wychowawczo niewłaściwa;
-Odtrącenie - sytuacja w której wychowanek odczuwany jest jako ciężar; w efekcie wychowankowie mają trudności w nawiązywaniu trwałych więzi uczuciowych.
-Unikanie- postawa nacechowana ubóstwem uczuć lub wręcz obojętnością; sprzyja kształtowaniu się u wychowanka takich cech jak: agresywność, kłótliwość i kłamliwość.
-Nadmierne wymagania - naginanie wychowanka do pewnego z góry ustalonego wzoru bez liczenia się z indywidualnością.
-Nadopiekuńczość (postawa nadmiernie chroniąca) - podejście do wychowanka bezkrytycznie, poczytywanie go za wzór doskonałości. Wychowanek wręcz poddawany jest presji, aby dorównać wymarzonemu ideałowi: ta postawa powoduje brak samodzielności, egoizm i zarozumiałość.
Aby odpowiednia postawa wychowawcza mogła stosownie zafunkcjonować należy określić jej kierunek (znak) czyli rodzaj uczucia żywionego przez podmiot wobec przedmiotu postawy. Może to być uczucie pozytywne, a zatem skłaniające przedmiot do zbliżenia się ku obiektowi, bądź uczucie negatywne , skłaniające podmiot do oddalenia się od danego obiektu, unikania go.
Zarówno uczucia pozytywne jak i negatywne znamionować może różna siła. Każda postawa daje umiejscowić się w określonym punkcie skali przebiegającej od wartości ujemnych poprzez zerowy ku wartościom dodatnim. Na przykład jedna osoba może nie lubić literatury fantastycznej, druga - lubić ją umiarkowanie a jeszcze inna uwielbiać ją. Zwartość (spójność) określa stopień harmonijności poszczególnych elementów składowych postawy: komponentu poznawczo - oceniającego, emocjonalnego i behawioralnego pod względem kierunku (znaku) i intensywności (siły). W okresie powstawania postaw różnice są czymś normalnym, ale na ogół dość szybko się wyrównują. Ostatnim elementem składowym jest trwałość czyli stopień stabilności postawy; oznacza , że mamy do czynienia z postawami bardziej lub mniej stabilnymi, dłużej lub krócej się utrzymującymi.
Zarówno formowanie się postaw jak ich przeobrażanie, następuje w wyniku procesów, w których istotną rolę odgrywają poszczególne właściwości osobowości człowieka, jak i warunki zewnętrzne. W ostatnich dziesięcioleciach XX wieku ukształtował się szeroko pojęty nurt psychoedukacji, który niektórzy badacze skłonni są poczytywać za rodzaj ideologii egoizmu. Dużą rolę odgrywają w nim bowiem tzw. treningi asertywności wyrabiające w jednostkach postawę asertywną. Pojęciem centralnym dla asertywności jest „autentyczność”; być asertywnym to znaczy być autentycznym wobec siebie i innych osób.
Pojęcie asertywności (i tym samym autentyczności) zawiera w sobie cztery wymiary:
1. Egzekwowanie swoich praw przy uwzględnianiu praw innych osób; okazywanie stanowczości, ale bez napastliwości w podtrzymywaniu swego zdania.
2. Umiejętność odmowy; jasnego i wyraźnego wyrażania niezgody na czyjąś prośbę czy nalegania, o ile jesteśmy przekonani, że nie powinniśmy im uleć.
3. Umiejętność wyrażania uczuć pozytywnych i negatywnych w sposób naturalny.
4. Umiejętność pozytywnego myślenia o sobie; wiara we własne możliwości i przekonanie iż mamy pełne prawo być takimi jakimi jesteśmy, z wszelkimi słabostkami i ułomnościami ( z zastrzeżeniem, ze nie naruszamy praw innych ludzi).
W ramach socjologii wykorzystuje się zaczerpnięty z teorii masowej komunikacji, schemat złożony z czterech elementów , których różne cechy mają wpływ na proces kształtowania się zmian i postaw.
Wygląda on następująco: Nadawca > Przekaz > Kanał > Odbiorca (Mika S. 1987, s.168). Nadawcą są zawsze określone osoby. Na przykład rodzice, nauczyciele, autorzy artykułów w czasopismach; te osoby reprezentują określony punkt widzenia i zgodnie z nim starają się kształtować postawy wśród swoich odbiorców. Przekaz to rodzaj treści, jakie nadawca oferuje odbiorcy. Nauczyciel np. może przekazywać i eksponować treści naukowe mające na celu wyrabianie wśród uczniów postawy renesansowej - szerokości i bezinteresowności zainteresowań, zdobycie wiedzy ze względu na nią samą, a dla korzyści praktycznych. Przez kanał rozumie się sposób , drogę przekazywania treści. Czwartym elementem schematu jest odbiorca, czyli ten komu przekazuje się poprzez kanał określone treści. Na ukształtowanie się określonych postaw u odbiorcy wpływają wszystkie cechy wszystkich czterech wyżej wymienionych elementów schematu. Jednakże można wymienić kilka cech , które determinują postawy stabilne (trwałe) i labilne (chwiejne, ulegające zmianom).
Postawy pojmowane jako tendencyjne do reagowania na coś w pewien sposób (przychylny lub nieprzychylny) wywierają siłą rzeczy dynamiczny i kierunkowy wpływ na ludzkie zachowanie. Badacze wyróżniają na ogół dwa mechanizmy kształtowania się i zmian postaw: mechanizm uczenia się i mechanizm bieżącego przetwarzania informacji.
Mechanizm uczenia się - kształtowanie postaw poprzez warunkowanie klasyczne (proces w którym ludzie kojarzą nowe obiekty lub wydarzenia z uprzednio doświadczanymi uczuciami), warunkowanie sprawcze (proces w którym ludzie uczą się poprzez otrzymywanie kary lub nagrody) oraz poprzez obserwację (proces w którym ludzie uczą się obserwując jak inni są nagradzani lub karani).
Mechanizm bieżącego przetwarzania informacji - kształtowanie się postaw na drodze interpretacji własnego położenia, oceny sytuacji oraz myślenia kontrfaktycznego (proces wyobrażania sobie innego rozwoju wypadków, rozważania w rodzaju „co by było, gdyby...”).