NURT MĘSKI
„Męski” - to przymiotnik, który w tej czy innej konfiguracji w sposób konieczny pojawiał się w recepcji, zwłaszcza wczesnej twórczości Andrzeja Stasiuka. Bywał różnie waloryzowany, ale istniał bardzo wyraźnie. „W opinii krytyków, bardzo przychylnych jego twórczości, uchodzi za najbardziej męskiego pisarza i najlepszego w naszej literaturze znawcę męskich spraw. Za męskie sprawy zaś na ogół uważa się bunt, będący bezinteresownym działaniem i manifestacją wolności, niebezpieczne życie na krawędzi oraz rozmaite egzystencjalne podróże do kresu po samowiedzę i samopotwierdzenie” - pisała Lidia Burska w szkicu Sprawy męskie i nie, podsumowując pierwszą fazę (do Opowieści galicyjskich) krytycznych diagnoz i intuicji dotyczących prozy Stasiuka.
Rzeczywiście - centralną pozycję w wielu utworach Stasiuka zajmują mężczyźni i męskość. A to oczywiście prowokuje pytanie o kobiety. Odpowiada na nie m.in. Jan Błoński w recenzji z Białego kruka: „(...) o kobietach, tym wypoczynku wojownika, w Białym kruku niewiele. Istnieją, owszem, jako obsesja, łup i kubeł na spermę (...) ale same przebywają w świecie trosk domowych i porad zdrowotnych, mętnej duchowości (...) i telewizyjnych seriali (...).
Jak widać, jeśli nie sam Stasiuk, to jego powieściowe uniwersum jest światem prawdziwego macho (...). Feministki, obudźcie się i podrapcie go dotkliwie zamiast występować wspólnie na wieczorach autorskich!” Tym, nieco paternalistycznym, wezwaniem Błoński wskazał na sporą podatność tekstów Stasiuka do analizy za pomocą narzędzi krytyki feministycznej. Chodzi o jej wczesny - co nie oznacza, że zupełnie zarzucony - nurt, który Toril Moi nazywa `image of women' criticism, czyli o analizę wizerunku kobiety w tekstach literackich. Ten trud podjęła Kamila Budrowska w książce Kobieta i stereotypy.
Obraz kobiety w prozie polskiej po roku 1989, gdzie twórczość Stasiuka zajmuje poczesne miejsce. Budrowska zauważa: „Budowany przez Stasiuka świat to świat mężczyzn, gdzie kobieta stanowić może, co najwyżej, dopełnienie bohatera męskiego. Kobietę Stasiuka się tropi, szuka jej najdrobniejszych śladów w tekście (...) by odnaleźć ją na marginesie opisywanej rzeczywistości, zawsze z boku”I dalej: „Wyraźny jest podział na kobiety i mężczyzn, których dzieli niemal wszystko - czas, przestrzeń, praca, emocjonalność”Same kobiety natomiast „występują w dwóch rolach: macierzyńskiej i seksualnej”.
Istotnie: kobiety i mężczyzn w twórczości Stasiuka dzieli wyrazista i trudna do przeoczenia linia demarkacyjna, która niekiedy zamienia się w przepaść, w radykalny separatyzm płciowy. Ta reguła obejmuje teksty „miejskie”, „wiejskie”, a nawet Duklę, czyli specyficzny traktat metafizyczny. Jednocześnie kobiety są tutaj zmarginalizowane. Czasem nawet ich status ontologiczny jest podważany - np. w Przez rzekę, gdzie zachodzi spore prawdopodobieństwo, że w ogóle nie istnieją.
Nic zatem dziwnego, że Jerzy Jarzębski w jednej z pierwszych książek podsumowujących „młodą literaturę”, w Apetycie na przemianę, zaliczył Mury Hebronu i Białego kruka do „literatury o wyraźnie męskim podejściu do rzeczywistości”. Ten nurt uwyraźnił się zwłaszcza w zderzeniu z tzw. literaturą kobiecą. Jarzębski zaliczył do „męskiej” literatury również powieści Jerzego Pilcha, Marka Jastrzębca-Mosakowskiego, Marka Kędzierskiego i Krzysztofa Myszkowskiego. Ale pamiętać należy, że w Stasiuku widziano również kontynuatora „męskiej prozy” Marka Hłaski, Marka Nowakowskiego czy Andrzeja Brychta. Zajmuje on w „prozie męskiej” zatem miejsce wyjątkowe, a jednocześnie bardzo wyeksponowane i charakterystyczne.
nurt męski
nie jest aż tak wyraźny jak kobiecy - można w nim mówić o pewnych wątkach
mężczyźni za b. nie mają, o co walczyć
są pewne wątki, które pokazują, że mężczyźni są poszkodowani
2 wiodące elementy:
próba zrekonstruowania mitu prawdziwego mężczyzny - twardziela
kryzys współczesnego macho (agresja, heroizm, wspólnota męska itd. - te przymioty męskie nie przydają się we współczesnym świecie)
Pręgi:
napięcie
ojciec „pierze” bohatera przez pół filmu
teza socjologiczna: emocje przekłada na dorosłe życie (mężczyzna agresywny, grotołaz - chęć powrotu do łona matki)
spotyka kobietę po przejściach - próbują zbudować relacje (bohater kupuje 2 filiżanki, mimo że do tej pory miał wszystko pojedyncze)
ostatnia scena: pisze swoje imię - Wojciech - na lustrze w łazience, po czym zamazuje litery- zostaje „ojciec”
mężczyzna odkrywa swoją tożsamość jako ojciec
Zmruż oczy: bohater ogląda świat na nowo dzięki dziewczynce, która do niego przychodzi, bo uciekła z toksycznego domu
ojcostwo staje się ważnym elementem literatury - felietony Podsiadły (relacje syn-ojciec, matki brak - układ skrzywiony)
układ syn-ojciec to nowa forma autodefinicji
ojcostwo zakłada płodność - stąd jest to ukłon w stronę kobiet w tej literaturze
Mury Hebronu Andrzeja Stasiuka:
debiut z 1992
rodzaj obrazków więziennych - autor sam to przeszedł, gdy odmówił wykonania rozkazu wojskowego
nie tylko obrazek reportażowy, ale i wielka metafora (zdarzenie inicjacyjne)
doświadczenie więzienne przeniesione na życie (naznaczenie piętnem zła)
więzienie - dno piekła, gorzej już nie ma
człowiek zostaje upodlony, naznaczony do końca życia
kreuje mit twardego mężczyzny
spowiedź grypsiarza
elementy mitu twardego mężczyzny:
podstawa tożsamości: wąska grupa przyjaciół, „kumpli”
świat jest zagrożeniem - dlatego kumple po wyjściu także 3mają się razem (doświadczenie z więzienia: żeby przeżyć trzeba 3mać się razem)
samookaleczanie się - jeśli więźniowie chcą coś uzyskać
więzienne gwałty - nawet wbrew swojej woli; ci, którzy są najniżej w hierarchii więziennej są więziennymi prostytutkami (zachowanie przeniesione na rzeczywistość: grypsiarz ukarze swoją matkę gwałtem za to, że wydała go i wsadziła do więzienia)
wspólnota jest jedyną ostoją
moment zaskakujący: bohater znajduje sobie bogatą, trochę starszą od niego panią; ich związek opiera się na współżyciu - bohater ma raj na ziemi i niczego więcej mu naprawdę nie potrzeba. Wystawia ją jednak kolegom, którzy robią włam do jej domu, podczas ich - zaplanowanej - nieobecności. Bohater wpada - ale widać, że 3ma się swoich zasad do końca
kodeks moralny - b. brutalny, ale do końca egzekwowany
dla nich świat jest niemoralny
poprzez kreację tego mężczyzny AS pokazuje świat chylący się ku upadkowi
Biały kruk Andrzeja Stasiuka:
Pieciu 30-letnich bohaterów wybiera się na męską wędrówkę w Bieszczady, by powtórzyć wyprawę z młodości
okazuje się, że twardość twardością wcale nie jest
Pilch:
mit zdegradowany
mężczyźni dzielą się na 2 grupy: albo są zawodowymi piłkarzami, albo robią co innego, bo mają kompleks, że nie są zawodowymi piłkarzami
Pod nocnym aniołem - gest sięgania po alkohol