17. Proza ma-ych ojczyzn, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89


22.Proza małych ojczyzn (P. Huelle, S. Chwin, A. Jurewicz, J. Kornhauser, H. Waniek, F. Netz) po r. 1989.

Po 1989 roku w prozie zaznaczyła się tzw. idea „małych ojczyzn”. Po upadku PRL cieszyła się ogromną popularnością w naszym kraju. Wszystko zaczęło się od powieści P. Huellego „Weiser Dawidek” oraz J. Pilcha „Wyznania twórcy pokątnej literatury”.

Proza „małych ojczyzn” polegała głównie na odkrywaniu korzeniu w dalszej i bliższej przeszłości rodziny, regionu, miasta. Z literackimi powrotami do kraju dzieciństwa łączy się tzw. wątek kresowy (opis wydarzeń związanych ze zmianą przedwojennych granic Polski i przymusowymi przesiedleniami ludności). Charakterystyczne dla tej prozy były: zmiany na mapie - przesunięcie „małych ojczyzn” z dawnych kresów na obecne terytoria polskie; oddalenie od bezpośredniego doświadczenia (ojczyzny utracone stały się ojczyznami przodków, wspomnienia zostały zastąpione zmyśleniem, kreacją, lekturą, pojawia się problem wrastania w nowe miejsce), świadomość konwencji literackiej (idealizacja, mityzacja, autotematyzm).

Utwory tego nurtu skupione są na literackim dociekaniu historycznej istoty „ojczyzn” dotychczas zakazanych lub niedocenianych - niemieckość i polskość Gdańska, Szczecina itp., obszarów do tej pory w literaturze współczesnej pomijanych. To nowy nurt poszukiwań tożsamości z dala od uznanych centrów kultury, w sferze własnego osobistego doświadczenia, w obszarze dziejów i przeżyć lokalnych, które poddawali znaczącej mityzacji oraz demityzacji. Społeczność, o losach której piszą, wygnana z dawnej domeny np. na wschodzie, osiedlała się na gruzach kultury niemieckiej. Z czasem kultury autochtonów i osiedleńców przenikały się, powstawał szczególny palimpsest: należy tu mówić o dramatycznym nierzadko współbrzmieniu swojego i cudzego. Wiąże się z drapieżnym stosowaniem literackiej konwencji, z wyczuleniem na literackość języka, obrazu, konstrukcji fabularnej, a także z ostro widzianymi procesami społecznego wykorzeniania się i adaptacji.

Pojawiają się teorie łączące ten nurt z dyskusjami na łamach czasopism o kulturowej tożsamości i odrębności Europy Środkowej. Odwoływanie się do znanej koncepcji małych ojczyzn w okresie po przemianach ustrojowych, krytycy postrzegali m.in. jako próbę odbudowania utraconej, wskutek odrzucenia przeszłości PRL-u, tożsamości. W latach 90. był to jeden z najważniejszych nurtów w literaturze polskiej.

Przygody związane z dociekaniem prawdy są również udziałem bohaterów opowiadań z tomów: „Opowiadania na czas przeprowadzki” (1991) i „Pierwsza miłość i inne opowiadania” (1996). Opowiadania są osadzone w różnych, drobiazgowo rekonstruowanych pod względem historycznego miejsca i czasu realiach, choć na ogół zawsze pozostają związane z „małą ojczyzną” - Gdańskiem. To zapis własnej historii dorastania autora, poszukiwania mitycznej genealogii, korzeni duchowych. Wielką rolę odgrywa pamięć cudzych tekstów literackich, przez co mamy niejednokrotnie do czynienia w tekstach P.H. z pastiszem, grą aluzji, dialogiem ze współczesnymi i poprzednikami literackimi.

Natomiast w „Hanemannie” pojawia się opowieść o losach Wolnego Miasta Gdańska w l. 30., w czasie wojny i po niej. Opisany tu świat rzeczy ginących w pożarach, bezwolnie przechodzących w cudze ręce, niszczejących w obcym otoczeniu to symbol pustki i obcości świata oraz niepowrotności przeszłości. W powieść wplata wątki sławnych samobójstw, m.in. S. I. Witkiewicza.

W powieści „Esther” pojawia się zwątpienie zagarniające całość istnienia. Po pytaniu „Co znaczy istnienie?” (Krótka historia) oraz „Dlaczego raczej życie niż śmierć?” (Hanemann) trzecia książka pyta: „Czy można pokonać śmierć?”. Pojawia się sugestia, iż w cierpieniu doświadczamy nie tylko wartości życia, lecz także dotknięcia nicości. Chwin nie przejmuje się realiami i nie troszczy się o prawdopodobieństwo. Stworzył współ. przypowieść, rodzaj legendy wzorowanej na średniowiecznej opowieści o św. Aleksym. Interesuje go bowiem kondycja moralna współ. człowieka, pyta o jego duszę, religijność, poczucie sumienia i odpowiedzialności.

Największa zaleta tych utworów to misternie skonstruowane, obiecujące pozornie łagodną wyprawę w świat fikcji, w istocie zarażają życie wątpieniem. Powieści te nie należą do utworów z tezą: są raczej mądre niż pouczające i raczej podniosłe niż budujące. Spowija je aura smutku, melancholii i nierozstrzygalności, stanowiących o uroku narracji.

Opowieść „Pan Bóg nie słyszy głuchych” przynosi zapis z okresu mieszkania autora w Łodzi. Tok narracji przetykany jest introspekcjami, którym towarzyszą sceny rozgrywające się na pograniczu jawy i snu - autor snuje imaginacyjny romans z dawną towarzyszką dziecięcych zabaw na dalekiej Białorusi.



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
16. PROZA MAĂşYCH OJCZYZN, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89
18 Proza niefikcjonalna, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89, zagadnienia
proza zaangażowana, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89
1. kulturalne przemiany po 89, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89
Życie literackie po 1989 - OPRACOWANE ZAGADNIENIA, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89
13. Szko-a Nowojorska, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89
5.TotArt, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89
Szafa Tokarczuk, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89
12. Ruch wydawniczy po 1989 roku, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89
13.Najważniejsze tendencje w prozie po 89, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89, zagadnienia
Pokolenie bruLionu, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89
14. pytania II, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89
15.DOS WIADCZENIE HISTORII W PROZIE PO 89 ROKU, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89, zagadni
20. Postmodernizm a lit. polska po 89, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89, zagadnienia
Krytyka feministyczna, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89
4. Działania alternatywne przed 1989r, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89
15. NURT MÂŚSKI oprac, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89
11. pytania, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89
1. kulturalne przemiany po 89, Literaturoznawstwo, życie literackie po '89

więcej podobnych podstron