♦♦♦Faza stała gleby - to czastki mineralne, organiczne i organiczno-mineralne, które stanowią jej tworzywo.Składniki mineralne - okruchy skał i minerały.Składniki organiczne - próchnica, resztki roślinne i zwierzęce znajdujące się w różnym stopniu rozkładu oraz organizmy żyjące w glebie.Dyspersja - stan rozproszenia gleby.Stosunek ilościowy składników mineralnych do organicznych wywiera duzy wpływ na własciwości gleb i jest jednym z kryteriów podziału.Właściwości gleb oraz zachodzące w nich procesy fizyczne, fizykochemiczne i biologiczne sa zależne w znacznym stopniu od rozdrobnienia fazy stałej. Najprostszym przykładem silnie rozdrobnionych układów dyspersyjnych są układy dwufazowe, skłądające się z fazy rozproszonej - zdyspergowanej i z ośrodka dyspersyjnego, w którym cząstki jakiejś substancji zostały rozproszone. Pomiędzy cząstkami fazy zdyspergowanej i dyspersyjnej występują mocne siły oddziaływania. Jeśli dzięki tym siłom występuje połączenie cząstek różnych substancji, to zjawisko takie nazywamy ADHEZJĄ. Jeżeli połaczenie to dotyczy tylko jednej substancji, nazywa się KOHEZJĄ.Siły adhezji i kohezji rosną w miare zwiększania stopnia dyspersji, gdyż w takim przypadku odległości międzycząsteczkowe mogą być bardzo niewielkie, a wymienione siły są funkcjami tych odległości. Powierzchnia właściwa gleby zależna jest od kształtu cząsteczek wchodzących w skład fazy stałej oraz od zawartości i ajkości związków próchniczych. Jest ona najmniejsza w przypadku czastek kulistych, rośnie zaś w przypadku cząstek w formie płytek lub blaszek. Wymiary ziaren, z których zbudowana jest gleba są jednym z ważniejszych kryteriów klasyfikacji utworów glebowych.Okruchy skał i minerałów dzieli się na tzw. frakcje granulometryczne. Frakcja - zbiór czasteczek o określonych średnicach, mieszczących się w przedziale liczb granicznych, które wyrażają najmniejszą i największą średnice zastępczą określonej frakcji.Średnica zastępcza - oznacza średnice kuli, która w ośrodku dyspersyjnym podczas analizy sedymentacyjnej opadałoby z taką samą prędkością jak cząstka rzeczywista, gdy ciężar właściwy kuli i cząstki są identyczne.Części szkieletowe to ziarna o średnicach większych niż 1 mm, natomiast ziemiste to takie, których średnice nie przekraczają 1 mm. Wyróżniamy frakcje:Frakcja kamieni(śr>20mm) - głównie odłamki zwietrzałych mniej lub bardziej minerałów, największe ilości wystepują w glebach górskich.Frakcja żwiru(śr 20-1mm) - mniejsze odłamki skalne i pojedyncze minerały, utrudnia uprawę mechaniczna, zwłaszcza gleb spoistych, zwięzłych, zaś w glebach piaszczystych zwiększa ich przepuszczalność.Frakcja piasku(śr 1-0,1mm) - głównie okruchy kwarcu, lub skaleni.Frakcja pyłu(śr 0,1-0,02mm) - drobne odłamki kwarcu, miki. W dużym stopniu wpływa an własciwości gleb.Frakcja ilasta(śr<0,02mm) - w jej skłąd wchodza odłamki krzemionki i minerały ilaste. Znaczna jej ilośc zwiększa porowatość i trwałośc struktury. Plastyczność - zdolnośc gleby do odkształcania się. Sucha zachowuje się jak ciało sztywne, mokra jest plastyczna. Wskaźnik plastyczności informuje o spoistości gleby. Czym bardziej spoista tym trudniejsza do uprawy.Lepkość - zdolnośc przylepiania się gleby do różnych przedmiotów, zależy od składu granulometrycznego, wilgotności i struktury gleby. Zwięzłośc - opór jaki stawia gleba podczas prób jej przecięcia. Zależy tak jak wyżej. Pecznienie - w zależności od poziomu wilgotności objętośc gleby może wzrastać lub maleć. Pęcznienie jest wprost proporcjonalne do wilgotności a kurczenie odwrotnie. ♦♦♦Zooedafon♦♦♦Nicienie - robaki bardzo rozpowrzechnione w glebie, nie odgrywają dużej roli na mechaniczne i fizyczne własciwości gleby. Dżdżownice - wymagają gleb o odczynie zbliżonym do obojetnego lub lekko kwaśnym, wilgotnych i ciepłych, o dużej ilości materii organicznej. Maja znaczny wpływ na fizyczną strukturę środowisk glebowych. Wpływają korzystnie na przewiewnośc i przepuszczalnośc gleby co polepsza właściwości fizyczne gleb ciężkich i bardzo ciężkich. Ważonkowce - spełniają dużą rolę w mieszaniu resztek roślinnych z mineralną częścią gleby. Żywią się rozkładającymi się szczątkami organicznymi. Stonogowate - przyczyniają się do rozkładu materii organicznej w środowisku glebowym. Występują w ekosystemach leśnych i trawiastych. Roztocza - przyczyniaja się do rozwoju i rozprzestrzeniania się mikroorganizmów glebowych. Natomiast spośród przedstawicieli makroformy znaczenie maja tylko ssaki takie jak susły, krety, chomiki, świstaki, króliki. Rozdrabniają one materiał glebowy, przenosza go na znaczne głębokości, spulchniają glebę, naturalny drenaż. ♦♦♦Woda w glebie♦♦♦Woda w postaci pary wodnej - wystepuje w glebie w składzie powietrza glebowego, które zajmuje przestwory glebowe i jest w równowadze z wodą wystepująca w stanie ciekłym. Woda ta jest ciągle wymieniana pomiędzy gleba a atmosferą. Woda molekularna - molekuły wody mają budowę dipolową, wynikającą z niesymetrycznego rozmieszczenia w nich atomów wodoru i tlenu. Wokół czastek glebowych wystepuje pole elektryczne, w którym dipole wodne ulegająukierunkowaniu ułatwiającemu adhezję drobin wody przez cząstki glebowe. Przyczynami są siły Van der Waalsa oraz hydratacja kationów wymiennych kompleksu sorpcyjnego. |
Kompleks sorpcyjny - jest to ta część masy glebowej, która posiada zdolność wchłaniania, zatrzymywania i wymiany jonów pomiędzy roztworem glebowym a cząstkami koloidów glebowych.Woda higroskopowa - tworzy na powierzchni czastek glebowych powłoke bezpośrednio do nich przylegającą. Może pochodzić z pary wodnej powietrza glebowego i jest silnie związana z cząstkami glebowymi. Jest NIEDOSTEPNA DLA ROŚLIN, gdyż siła ssąca korzeni jest słabsza od przylegania czastek. Nie porusza się. W glebie, nei przekazuje cisnienia hydrostatycznego, nie ropuszcza soli. Paruje w temp 105 st.C a zamarza w wysokiej ujemnej temperaturze, nawet do -78st.C.Woda błonkowata - przemieszcza się w glebie z miejsc wilgotnych i ciepłych do suchych i zimnych, jest związana molekularnie przez zewnetrzne warstwy wody higroskopowej. Powstaje z powietrza glebowego, pary wodnej i wody kapilarnej.Woda kapilarna - jest to woda występująca w drobnych porach, szczelinach i naczyniach włoskowatych produktów niezależnie od siły grawitacji, gdyż silniejsze od niej są siły napięcia powierzchniowego. Woda ta podlega zjawiskom kapilarnym.Woda wolna - wypełnia w glebie pory wieksze od kapilarnych oraz przemieszczajaca się pod wpływem sił ciężkości w dół. Wilgotnośc gleby - stosunek masy wody zawartej w glebie do amsy fazy stałej. Retencja glebowa - zdolnośc gleby do zatrzymywania wody opadowej.Retencja użyteczna - część zgromadzonej wody, z której rośliny korzystaja.Przesiąkanie - filtacja wody gruntowej, przebiega w porach w pełni nasyconych wodą przy przeważajacym poziomym ruchu mas wodnych.♦♦♦Mikroorganizmy♦♦♦Organizmy glebowe - mają wpływ na powstawanie i przemiany glebowe. Ich działalność jest ścisle powiązana z klimatem, wodą i skałą macierzystą gleb.Zwierzęta oddziałują na glebę przez: mieszanie materiału glebowego, wzbogacenie gleby w substancję organiczną, obieg składników pokarmowych, mineralizację substancji organicznej, stabilizację struktury.Wirusy - sa mikroorganizmami o najmniejszych wymiarach. Wirusy pasożytujące na bakteriach to bakteriofogi, na promieniowcach - aktimorfogi, na grzybach - mikrofogi. Dla rolników największe znaczenie mają bakteriofogi atakujące bakterie brodawkowe żyjące w symbiozie z roslinami motylkowymi. Bakterie - podstawowa masa mikroorganizmów glebowych. Najbardziej czynne pod względem metabolicznym ze wszystkich grup mikroorganizmów. Wyróżnia się 3 typy morfologiczne bakterii - kuliste, cylindryczne i spiralnie skrecone. Najbardziej charakterystyczne są bakterie cylindryczne, proste lub spiralnie skręcone dla środowisk glebowych, a więc laseczki, pałeczki, lekko wygięte pałeczki, przecionkowce i śrubowce. Bakterie samożywne - autotrofy, cudzożywne - heterotrofy.Autotrofy - zdolne do syntezy połączeń organicznych ze składnikami mineralnymi w procesie fotosyntezy, wykorzystujące źródło promieniowania słonecznego. Korzystają z węgla z CO2 i azotu z atmosfery. Wyróżniamy bakterie nitryfikazyjne utleniające amoniak do azotynów lub azotyny do azotanów, które występują łącznie, ponadto istnieją analogicznie bakterie siarkowe, wodorowe, żelazowe, tlenowęglowe.Heterotrofy - dzielimy je na 2 grupy, wiążące wolny azot(głównie bakterie współżyjace z roślinami motylkowymi) i nie wiążące wolnego azotu(korzystaja wyłączniez mineralnych lub organicznych związków azotu). Wyróżniamy bakterie błonnikowe - rozkładające błonnik, pektynowe - rozkładające hydrolizujące pektyny, czynne - redukują związki mineralne, białka, aminokwasy.Bakterie anaerobowe - beztlenowe, aerobowe - tlenowe. Odżywiają się przez rozkład materii organicznej i nieorganicznej, jest ich najwięcej tuż przy powierzchni korzeniowej.Mikroflora - rośliny takie jak grzyby, promieniowce, glony. Promieniowce - tworzą długie rozgałęzione nitki. W glebach wystepują licznie w powierzchniowych i głębszych warstwach, głównie w obojetnych lub lekko zasadowych. Biora udział w rozkładzie materii organicznej, rozkładają aminokwasy, związki azotanowe, polisocharydy, tłuszcze, połączenia humusowe. Inne rozkładają błonnik, ligninę, fenole, sterydy. Niektóre wiążą azot atmosferyczny. Grzyby - różnorodne, od saprofitów do pasożytów, od glonowców do kapeluszowatych. Grzyby częst występuja an kwaśnych glebach elśnych, bardziej obficie niż bakterie. Biorą udział w rozkładzie błonnika, pektyn, związków aromatycznych, ligniny i innych. Dzieki np. wytwarzaniu substancji śluzowych akumulują wodę, wytwarzają kwasy organiczne i uwalniają z niektórych minerałów glebowych składniki pokarmowe: potas, fosfor itp.Glony - występują na powierzchni gleby a także w jej głębszych warstwach, w glebach obojętnych lub słabo zasadowych. Asymilują CO2 z powietrza i syntezują substancję organiczną jak rośliny wyższe, wzbogacają gleby w bezazotową substancje organiczną oraz białka zawarte w ich ciałach, wzbogacajac stopniowo ekosystem w węgiel organiczny. Sinice wzbogacaja glebę w azot atmosferyczny co powoduje okresową akumulację azotanów, wytwarzanie kwasów organicznych, przyczyniają się do rozpuszczenia wapnia w glebie i wraz z bakteriami początkują procesy próchnicze.
|
♦♦♦Faza stała gleby - to czastki mineralne, organiczne i organiczno-mineralne, które stanowią jej tworzywo.Składniki mineralne - okruchy skał i minerały.Składniki organiczne - próchnica, resztki roślinne i zwierzęce znajdujące się w różnym stopniu rozkładu oraz organizmy żyjące w glebie.Dyspersja - stan rozproszenia gleby.Stosunek ilościowy składników mineralnych do organicznych wywiera duzy wpływ na własciwości gleb i jest jednym z kryteriów podziału.Właściwości gleb oraz zachodzące w nich procesy fizyczne, fizykochemiczne i biologiczne sa zależne w znacznym stopniu od rozdrobnienia fazy stałej. Najprostszym przykładem silnie rozdrobnionych układów dyspersyjnych są układy dwufazowe, skłądające się z fazy rozproszonej - zdyspergowanej i z ośrodka dyspersyjnego, w którym cząstki jakiejś substancji zostały rozproszone. Pomiędzy cząstkami fazy zdyspergowanej i dyspersyjnej występują mocne siły oddziaływania. Jeśli dzięki tym siłom występuje połączenie cząstek różnych substancji, to zjawisko takie nazywamy ADHEZJĄ. Jeżeli połaczenie to dotyczy tylko jednej substancji, nazywa się KOHEZJĄ.Siły adhezji i kohezji rosną w miare zwiększania stopnia dyspersji, gdyż w takim przypadku odległości międzycząsteczkowe mogą być bardzo niewielkie, a wymienione siły są funkcjami tych odległości. Powierzchnia właściwa gleby zależna jest od kształtu cząsteczek wchodzących w skład fazy stałej oraz od zawartości i ajkości związków próchniczych. Jest ona najmniejsza w przypadku czastek kulistych, rośnie zaś w przypadku cząstek w formie płytek lub blaszek. Wymiary ziaren, z których zbudowana jest gleba są jednym z ważniejszych kryteriów klasyfikacji utworów glebowych.Okruchy skał i minerałów dzieli się na tzw. frakcje granulometryczne. Frakcja - zbiór czasteczek o określonych średnicach, mieszczących się w przedziale liczb granicznych, które wyrażają najmniejszą i największą średnice zastępczą określonej frakcji.Średnica zastępcza - oznacza średnice kuli, która w ośrodku dyspersyjnym podczas analizy sedymentacyjnej opadałoby z taką samą prędkością jak cząstka rzeczywista, gdy ciężar właściwy kuli i cząstki są identyczne.Części szkieletowe to ziarna o średnicach większych niż 1 mm, natomiast ziemiste to takie, których średnice nie przekraczają 1 mm. Wyróżniamy frakcje:Frakcja kamieni(śr>20mm) - głównie odłamki zwietrzałych mniej lub bardziej minerałów, największe ilości wystepują w glebach górskich.Frakcja żwiru(śr 20-1mm) - mniejsze odłamki skalne i pojedyncze minerały, utrudnia uprawę mechaniczna, zwłaszcza gleb spoistych, zwięzłych, zaś w glebach piaszczystych zwiększa ich przepuszczalność.Frakcja piasku(śr 1-0,1mm) - głównie okruchy kwarcu, lub skaleni.Frakcja pyłu(śr 0,1-0,02mm) - drobne odłamki kwarcu, miki. W dużym stopniu wpływa an własciwości gleb.Frakcja ilasta(śr<0,02mm) - w jej skłąd wchodza odłamki krzemionki i minerały ilaste. Znaczna jej ilośc zwiększa porowatość i trwałośc struktury. Plastyczność - zdolnośc gleby do odkształcania się. Sucha zachowuje się jak ciało sztywne, mokra jest plastyczna. Wskaźnik plastyczności informuje o spoistości gleby. Czym bardziej spoista tym trudniejsza do uprawy.Lepkość - zdolnośc przylepiania się gleby do różnych przedmiotów, zależy od składu granulometrycznego, wilgotności i struktury gleby. Zwięzłośc - opór jaki stawia gleba podczas prób jej przecięcia. Zależy tak jak wyżej. Pecznienie - w zależności od poziomu wilgotności objętośc gleby może wzrastać lub maleć. Pęcznienie jest wprost proporcjonalne do wilgotności a kurczenie odwrotnie. ♦♦♦Zooedafon♦♦♦Nicienie - robaki bardzo rozpowrzechnione w glebie, nie odgrywają dużej roli na mechaniczne i fizyczne własciwości gleby. Dżdżownice - wymagają gleb o odczynie zbliżonym do obojetnego lub lekko kwaśnym, wilgotnych i ciepłych, o dużej ilości materii organicznej. Maja znaczny wpływ na fizyczną strukturę środowisk glebowych. Wpływają korzystnie na przewiewnośc i przepuszczalnośc gleby co polepsza właściwości fizyczne gleb ciężkich i bardzo ciężkich. Ważonkowce - spełniają dużą rolę w mieszaniu resztek roślinnych z mineralną częścią gleby. Żywią się rozkładającymi się szczątkami organicznymi. Stonogowate - przyczyniają się do rozkładu materii organicznej w środowisku glebowym. Występują w ekosystemach leśnych i trawiastych. Roztocza - przyczyniaja się do rozwoju i rozprzestrzeniania się mikroorganizmów glebowych. Natomiast spośród przedstawicieli makroformy znaczenie maja tylko ssaki takie jak susły, krety, chomiki, świstaki, króliki. Rozdrabniają one materiał glebowy, przenosza go na znaczne głębokości, spulchniają glebę, naturalny drenaż. ♦♦♦Woda w glebie♦♦♦Woda w postaci pary wodnej - wystepuje w glebie w składzie powietrza glebowego, które zajmuje przestwory glebowe i jest w równowadze z wodą wystepująca w stanie ciekłym. Woda ta jest ciągle wymieniana pomiędzy gleba a atmosferą. Woda molekularna - molekuły wody mają budowę dipolową, wynikającą z niesymetrycznego rozmieszczenia w nich atomów wodoru i tlenu. Wokół czastek glebowych wystepuje pole elektryczne, w którym dipole wodne ulegająukierunkowaniu ułatwiającemu adhezję drobin wody przez cząstki glebowe. Przyczynami są siły Van der Waalsa oraz hydratacja kationów wymiennych kompleksu sorpcyjnego. |
Kompleks sorpcyjny - jest to ta część masy glebowej, która posiada zdolność wchłaniania, zatrzymywania i wymiany jonów pomiędzy roztworem glebowym a cząstkami koloidów glebowych.Woda higroskopowa - tworzy na powierzchni czastek glebowych powłoke bezpośrednio do nich przylegającą. Może pochodzić z pary wodnej powietrza glebowego i jest silnie związana z cząstkami glebowymi. Jest NIEDOSTEPNA DLA ROŚLIN, gdyż siła ssąca korzeni jest słabsza od przylegania czastek. Nie porusza się. W glebie, nei przekazuje cisnienia hydrostatycznego, nie ropuszcza soli. Paruje w temp 105 st.C a zamarza w wysokiej ujemnej temperaturze, nawet do -78st.C.Woda błonkowata - przemieszcza się w glebie z miejsc wilgotnych i ciepłych do suchych i zimnych, jest związana molekularnie przez zewnetrzne warstwy wody higroskopowej. Powstaje z powietrza glebowego, pary wodnej i wody kapilarnej.Woda kapilarna - jest to woda występująca w drobnych porach, szczelinach i naczyniach włoskowatych produktów niezależnie od siły grawitacji, gdyż silniejsze od niej są siły napięcia powierzchniowego. Woda ta podlega zjawiskom kapilarnym.Woda wolna - wypełnia w glebie pory wieksze od kapilarnych oraz przemieszczajaca się pod wpływem sił ciężkości w dół. Wilgotnośc gleby - stosunek masy wody zawartej w glebie do amsy fazy stałej. Retencja glebowa - zdolnośc gleby do zatrzymywania wody opadowej.Retencja użyteczna - część zgromadzonej wody, z której rośliny korzystaja.Przesiąkanie - filtacja wody gruntowej, przebiega w porach w pełni nasyconych wodą przy przeważajacym poziomym ruchu mas wodnych.♦♦♦Mikroorganizmy♦♦♦Organizmy glebowe - mają wpływ na powstawanie i przemiany glebowe. Ich działalność jest ścisle powiązana z klimatem, wodą i skałą macierzystą gleb.Zwierzęta oddziałują na glebę przez: mieszanie materiału glebowego, wzbogacenie gleby w substancję organiczną, obieg składników pokarmowych, mineralizację substancji organicznej, stabilizację struktury.Wirusy - sa mikroorganizmami o najmniejszych wymiarach. Wirusy pasożytujące na bakteriach to bakteriofogi, na promieniowcach - aktimorfogi, na grzybach - mikrofogi. Dla rolników największe znaczenie mają bakteriofogi atakujące bakterie brodawkowe żyjące w symbiozie z roslinami motylkowymi. Bakterie - podstawowa masa mikroorganizmów glebowych. Najbardziej czynne pod względem metabolicznym ze wszystkich grup mikroorganizmów. Wyróżnia się 3 typy morfologiczne bakterii - kuliste, cylindryczne i spiralnie skrecone. Najbardziej charakterystyczne są bakterie cylindryczne, proste lub spiralnie skręcone dla środowisk glebowych, a więc laseczki, pałeczki, lekko wygięte pałeczki, przecionkowce i śrubowce. Bakterie samożywne - autotrofy, cudzożywne - heterotrofy.Autotrofy - zdolne do syntezy połączeń organicznych ze składnikami mineralnymi w procesie fotosyntezy, wykorzystujące źródło promieniowania słonecznego. Korzystają z węgla z CO2 i azotu z atmosfery. Wyróżniamy bakterie nitryfikazyjne utleniające amoniak do azotynów lub azotyny do azotanów, które występują łącznie, ponadto istnieją analogicznie bakterie siarkowe, wodorowe, żelazowe, tlenowęglowe.Heterotrofy - dzielimy je na 2 grupy, wiążące wolny azot(głównie bakterie współżyjace z roślinami motylkowymi) i nie wiążące wolnego azotu(korzystaja wyłączniez mineralnych lub organicznych związków azotu). Wyróżniamy bakterie błonnikowe - rozkładające błonnik, pektynowe - rozkładające hydrolizujące pektyny, czynne - redukują związki mineralne, białka, aminokwasy.Bakterie anaerobowe - beztlenowe, aerobowe - tlenowe. Odżywiają się przez rozkład materii organicznej i nieorganicznej, jest ich najwięcej tuż przy powierzchni korzeniowej.Mikroflora - rośliny takie jak grzyby, promieniowce, glony. Promieniowce - tworzą długie rozgałęzione nitki. W glebach wystepują licznie w powierzchniowych i głębszych warstwach, głównie w obojetnych lub lekko zasadowych. Biora udział w rozkładzie materii organicznej, rozkładają aminokwasy, związki azotanowe, polisocharydy, tłuszcze, połączenia humusowe. Inne rozkładają błonnik, ligninę, fenole, sterydy. Niektóre wiążą azot atmosferyczny. Grzyby - różnorodne, od saprofitów do pasożytów, od glonowców do kapeluszowatych. Grzyby częst występuja an kwaśnych glebach elśnych, bardziej obficie niż bakterie. Biorą udział w rozkładzie błonnika, pektyn, związków aromatycznych, ligniny i innych. Dzieki np. wytwarzaniu substancji śluzowych akumulują wodę, wytwarzają kwasy organiczne i uwalniają z niektórych minerałów glebowych składniki pokarmowe: potas, fosfor itp.Glony - występują na powierzchni gleby a także w jej głębszych warstwach, w glebach obojętnych lub słabo zasadowych. Asymilują CO2 z powietrza i syntezują substancję organiczną jak rośliny wyższe, wzbogacają gleby w bezazotową substancje organiczną oraz białka zawarte w ich ciałach, wzbogacajac stopniowo ekosystem w węgiel organiczny. Sinice wzbogacaja glebę w azot atmosferyczny co powoduje okresową akumulację azotanów, wytwarzanie kwasów organicznych, przyczyniają się do rozpuszczenia wapnia w glebie i wraz z bakteriami początkują procesy próchnicze.
|