1

PRZYKŁADOWY ZESTAW ĆWICZEŃ ANALIZY I SYNTEZY

SŁUCHOWEJ, SŁUCHU FONEMATYCZNEGO,

SPOSTRZEGAWCZOŚCI I PAMIĘCI SŁUCHOWEJ

Przygotowała: mgr Jadwiga Tylenda - pedagog terapeuta.

Odbiorcy: pedagodzy, terapeuci, nauczyciele prowadzący zajęcia

korekcyjno - kompensacyjne.

Ćwiczenia te mają na celu usprawnienie percepcji słuchowej: koncentracji na

bodźcach słuchowych, umiejętności różnicowania dźwięków i ich lokalizacji w czasie i

w przestrzeni, analizy i syntezy słuchowej, prawidłowej artykulacji, pamięci słuchowej

oraz koordynacji słuchowo - wzrokowej i słuchowo - ruchowej. Ćwiczenia dotyczące

tych umiejętności powinny być prowadzone w formie zabawowej i nie trwać zbyt

długo, ponieważ są bardzo męczące dla dzieci z zaburzeniami analizatora

słuchowego. W ćwiczeniach należy uwzględnić przede wszystkim rozwijanie tych

umiejętności, które są najsłabiej opanowane.

W początkowym okresie ćwiczenia słuchowe mogą bazować na różnych

odgłosach otaczającego świata i dźwiękach muzyki / ćwiczenia wrażliwości

słuchowej i ćwiczenia rytmiczne/. Następnie przechodzimy do ćwiczeń korekcyjnych,

opierających się na dźwiękach mowy ludzkiej / ćwiczenia słuchu fonematycznego i

fonetycznego, analizy i syntezy słuchowej/. Mają one podstawowe znaczenie w

przygotowaniu dzieci do nauki czytania i pisania. Słuch fonematyczny / zdolność

różnicowania dźwięków / oraz słuch fonetyczny / umiejętność identyfikacji i

wymawiania poszczególnych dźwięków/ składają się na słuch mowny. Dojrzałość

słuchu mownego oraz procesów analizy i syntezy słuchowej wyrazów decyduje o tym

czy dziecko będzie mogło osiągnąć powodzenie w nauce czytania i pisania.

ĆWICZENIA NA MATERIALE BEZLITEROWYM

1. Rozpoznawanie dźwięków i szmerów.

Są to ćwiczenia przygotowawcze, w których zadaniem dzieci jest odpoznawanie

zasłyszanych dźwięków. Dzieci siedzą przed parawanem, na którym prowadzący

wykonuje różnorakie manipulacje, takie jak:

• uderzanie i pocieranie o siebie różnorodnych materiałów twardych

/drewno, szkło, metal /,

• przelewanie cieczy z naczynia do naczynia,

• przesypywanie różnych materiałów sypkich / groch, ryż, piasek, kamienie /,

• zgniatanie różnych gatunków papieru,

2

• eksponowanie dźwięków charakterystycznych dla różnych pojazdów

mechanicznych / odtwarzanych z taśmy magnetofonowej/ : samochód,

pociąg, motor, karetka pogotowia, straż pożarna itp.,

• eksponowanie głosów zwierząt / nagranie z taśmy magnetofonowej/: pies,

kot, krowa kura, gęś, koń, świnia,

• rozpoznawanie dźwięków różnych instrumentów: bębenek, pianino,

skrzypce, gitara, cymbałki itp.,

• rozpoznawanie tonów: cichych, głośnych, wysokich , niskich / gra na

pianinie/,

• zabawa w rozpoznawanie dźwięków: co upadło?, co przyjechało ?, czym

uderzono?.

2. Odtwarzanie przez dzieci słyszanego rytmu:

a) prowadzący uderza plastykowym młotkiem o stół. Dziecko obserwuje ruchy

młotka. Następnie utrudniamy ćwiczenie: dziecko stoi tyłem do prowadzącego.

Odtworzenie może odbywać się przy pomocy skoków obunóż, na jednej

nodze, przysiadów, kroków, wyklaskiwania itp.,

b) odtwarzanie przez dzieci rytmu przy pomocy wystukiwania młotkiem,

patyczkiem o bębenek, cymbałki, triangiel,

c) odtwarzanie przez dzieci wysłuchanego rytmu przy pomocy obrazków,

kwiatków, kołek itp.

3. Odtwarzanie struktur dźwiękowych na podstawie układów

przestrzennych:

a) przed dzieckiem rozkładamy kilkanaście klocków grupując je kolejno w

rożne układy przestrzenne / układamy blisko siebie po dwa, po trzy, po cztery

klocki, oddzielając poszczególne ugrupowania klocków większymi przerwami /.

Zadanie dziecka polega na dźwiękowym odtworzeniu tych układów

przestrzennych poprzez ich wystukiwanie pałeczką o blat stołu lub przez

uderzenia pałeczką w bębenek. Liczbie klocków powinna odpowiadać

odpowiednia liczba stuknięć. Odległości między klockami natomiast dziecko

odtwarza za pomocą dwóch rodzajów przerw między stuknięciami: przerwy

długiej i krótkiej,

b) prowadzący wystukuje pałeczką odpowiedni układ dźwięków polecając

dziecku odtworzyć eksponowane ugrupowania dźwięków za pomocą klocków,

kółek, kwadracików, guzików na liczydle / dziecko powinno odtworzyć liczbę

stuknięć w poszczególnych ich ugrupowaniach/,

c) zabawy ze śpiewem, klaskaniem lub wygrywaniem rytmu melodii na

instrumentach perkusyjnych.

d) zapisywanie przez dzieci wysłuchanego rytmu przy pomocy kresek lub

kropek. Początkowo dzieci rysują kreski w toku wysłuchiwania rytmu, później

wykonują zapis po wysłuchaniu wystukanego rytmu.

3

ĆWICZENIA NA MATERIALE LITEROWYM

1.Wyodrębnianie zdań w mowie, słów w zdaniach, zgłosek w słowach:

a) dziecko słucha wypowiedzi nauczyciela w postaci zdań prostych na temat

obrazka o ubogiej treści, np. To kotek. On pije mleko. Dziecko ma narysować

tyle kresek, ile jest zdań. Pierwsze zdanie kreską czerwoną, drugie niebieską.

Pokazujemy kreskę czerwoną dziecko mówi: To kotek, niebieską - On pije

mleko. Zwiększamy ilość zdań.

b) Układanie zdań przez dziecko na podstawie ilości patyczków / patyczki

oznaczają słowa/. Prowadzący zajęcia poleca powiedzieć zdanie z tylu słów,

ile jest patyczków:

II To Ola

III Tam stoi Tomek

IIII Cela ma małego brata

c) tworzenie zdań ze słów podanych przez prowadzącego. Ćwiczenie

utrudniamy podając słowa w innej kolejności niż w zdaniu, np. sklep- idzie -

do - Gosia. Dzieci mają dokonać pewnych przestawień i stworzyć zdanie

sensowne.

d) Zabawa w dopowiadanie brakującego słowa w zdaniu, np. Gruszka jest żółta,

a wiśnia ......; Pomarańcza jest okrągła, a banan .......,

e) Dokończenie słów - prowadzący podaje dziecku obrazek i wypowiada

pierwszą część słowa, którego desygnat jest na obrazku. Dziecko dopełnia

drugą sylabę, np. pił - ka, pa - jac, tor - ba. Wprowadzamy następnie wyrazy

wielosylabowe. Dokańczanie słów można połączyć z rzucaniem piłką; dziecko

odbiera piłkę ( łapie) i wypowiada kończąc odpowiednie słowo.

2. Wyodrębnianie sylab w słowach:

a) zabawa w poszukiwanie przedmiotów, których nazwa zaczyna się od -„sza”,

np. szafa, szalik,

b) wybieranie obrazków w nazwach których jest zgłoska „ ro”, np. rower, krowa,

wrona, korona.

c) zabawa w imiona - prowadzący wiesza na tablicy obrazek lub przedmiot. Do

tablicy podchodzą dzieci, których imiona zaczynają się na tę samą zgłoskę,

np. obrazek - marchew,

d) zabawa w sklep- dziecko kupuje w sklepie przedmioty, których nazwa

zaczyna się od np. „ bu” - bu - ty, bu - dzik, bu - rak. Po wykonaniu zadania

następuje wyklaskiwanie sylab w tych słowach i liczenie sylab.

e) wygłaszanie słów rozpoczynających się na daną sylabę, np. „ma” - ma- ma,

ma - larz, ma - lutka. Chodzi o to, aby dziecko wymieniało nie tylko

rzeczowniki, ale czasowniki i przymiotniki.

f) wygłaszanie słów kończących się na daną zgłoskę, np. „ki” : wor - ki, san - ki,

zabaw - ki.

4

4. Dzielenie wyrazów na sylaby z jednoczesnym stukaniem w rytm

wypowiadanych sylab.

a) prowadzący rozkłada zestaw obrazków / w których liczba wyrazów jedno, dwu i

wielosylabowych jest równa/. Dziecko nazywa obrazki i następnie dzieli je na

sylaby, liczy je i wystukuje palcem lub ołówkiem,

b) zgaduj - zgadula sylabowa. Dziecko otrzymuje koperty, na których są

narysowane kropeczki. W każdej kopercie są obrazki. Ćwiczący poleca wyjać

obrazki z poszczególnych kopert i sprawdzić, czy obrazek został umieszczony w

odpowiedniej kopercie /np. nazwa jednosylabowa w kopercie z jedną kropką,

dwusylabowa z dwiema itp./ Po sprawdzeniu wszystkich kopert dziecko otrzymuje

inne obrazki, które musi umieścić w odpowiedniej kopercie.

5. Sztafeta sylabowa.

W tym ćwiczeniu dziecko wyodrębnia sylaby z wyrazów o różnej liczbie zgłosek /

obrazki przedstawiające przedmioty o nazwach 1 - 2 - i wielosylabowych/.

Polega na tym , że każdą kolejną sylabę wyrazu wypowiada już inne dziecko

podając obrazek przedstawiający przedmiot, którego nazwa odpowiada

dzielonemu na sylaby wyrazowi.

6. Tworzenie wyrazów z sylab.

a) składanki sylabowe . Do tego rodzaju ćwiczeń służy specjalnie przygotowana

pomoc dydaktyczna, którą może zrobić reedukator lub dziecko. Na kartce bloku

umocowane są kartki z sylabami. Dziecko zginając kolejno kartki powinno

odczytywać powstałe z sylab wyrazy. Gdy dziecko potrafi dobrze czytać wyrazy

dwusylabowe wprowadza się składanki, z których tworzy się wyrazy

wielosylabowe.

b) inną odmianą tego ćwiczenia jest książeczka sylabowa. Dziecko kartkując

kolejne kartki książeczki odczytuje wyrazy. Ćwiczenie polega na podstawieniu

sylab początkowych do stałej sylaby końcowej. Sylaby początkowe są wpisane

na kartkach książeczki.

Oto one:

da -

mu -

no -

pa - - ry

to -

wo -

cza -

c) inną wersją tego ćwiczenia jest tworzenie wyrazów z sylab za pomocą suwaka

prostego lub zegarowego. Ćwiczenie polega na podstawieniu sylab końcowych

do stałej sylaby początkowej, np. ka - sa, ra, wa , py.

7. Układanie zdań z sylab.

Kropką oznaczamy ostatnią sylabę, początek - dużą literą.

5

ca, ta sto stoi Na le ( Na stole stoi taca.)

Ksią na le fie, żka ży sza ( książka leży na szafie.)

Świe słoń Dzi ce. Ci siaj.

8. Rozwiązywanie różnych rebusów sylabowych ,np. te - lew - izor, kot -

wica, t - rak - ktor. Wiele przykładów rebusów sylabowych o różnym stopniu

trudności zamieszczają pisemka dziecięce, z których nauczyciel powinien korzystać.

9. Wybieranie i segregowanie przedmiotów oraz obrazków na podstawie

dźwiękowych właściwości ich nazw:

a) wyszukiwanie w sali przedmiotów rozpoczynających się na głoskę „o”, „a”,

np. „okno, album.

b) Segregowanie obrazków: rozkladamy obrazki z dwu grup ( s - sz ), ( sz -

cz ), ( t - d) , ( k -g ), a dziecko ma je ułożyć w dwu szeregach.

Przykłady wyrazów:

s- sałata, samolot, słoń , sanki

sz - szafa, szal, szyny, sznurek,

c) domino obrazkowe - układanie obrazków tak, aby ostatnia głoska stanowiła

początek nazwy następnego obrazka, np. kogut - traktor - radio - orzeł -

łańcuch.

10. Rozpoznawanie podanej głoski i określenie miejsca położenia danej głoski (

b, d, t, d , g, h, w, z, s, dz, c, ).

Zadaniem dziecka jest rozpoznać w wyrazie podaną głoskę i określić , w jakim

miejscu się ona znajduje - na początku , na końcu, wewnątrz wyrazu. Zestaw

obrazków.

11. Tworzenie wyrazów z podanych głosek i ich zamiana:

a) Zabawa „ kto powie ostatni”. Prowadzący mówi dziecku, że ma wyszukać słowa

na daną głoskę, np. l, d, n, f, w. Ten wygrywa zabawę, kto powie ostatni ( lalka,

lotnik, lotnisko, lustro.)

b) Zamiana słów: prowadzący ćwiczenia wypowiada słowa, a dziecko ma

zamienić ostatnią lub pierwszą głoskę tak, aby powstało nowe słowo:

- groch - zamień ch na sz - grosz

- sen - zamień n na r - ser

- nos - zamień s na c - noc

c) układanie wyrazów. Na tablicy wiszą trzy obrazki, dziecko ma z pierwszych

głosek nazw kolejnych obrazków ułożyć słowo, np.

ryba, auto, koza = rak

sklep, osa, krowa = sok

młotek, armata, koło = mak

6

12. Różnicowanie głosek opozycyjnych.

a) Terapeuta pokazuje na tablicy obrazki przedstawiające dwa desygnaty, a

dziecko nazywa je, np. Tomek - domek, koza - kosa, buty - budy,

b) Terapeuta nazywa poszczególne obrazki z tablicy, a dziecko je pokazuje, np.

półka - bułka piasek - pasek

pal - bal bucik - budzik

pas - bas kozioł - kocioł

budy - buty sieci - siedzi

c) inną odmianą tego ćwiczenia jest różnicowanie głosek b - p , s - c, d- t , k - g

w wyrazach podobnie brzmiących. Prowadzący ćwiczenia czyta wyrazy,

dziecko ma klasnąć, gdy usłyszy np. „b” ( półka, tata, bułka, pal, wąs, but ).

Przykladowa lista wyrazów podobnie brzmiących: biurko - piórko, góra - kura,

wąs - wąż, miś - mysz, żabka - czapka.

13. Ćwiczenia pamięci słuchowej bezpośredniej, powtarzanie różnych ciągów

słownych , różnicowanie w nich podobnie brzmiących.

a) terapeuta wypowiada grupę sylab, dziecko podnosi rękę, gdy usłyszy

określoną liczbę sylab, np. da, ba, da, ta, ta, we, pa, ba, da, pa,

b) dziecko powtarza odczytywane przez reedukatora zestawienia sylab:

paba, pabo, pebe, baba, bobo, bebe, bobo, tata, todo, tede, doto, saza,

sozo, syzy itp.

14. Rozwiązywanie zagadek.

Procesy analizy i syntezy, umiejętności wnioskowania można kształcić stosując na

zajęciach kompensacyjnych różnego rodzaju zagadki. Ucząc dzieci rozwiązywania

zagadek stosować należy zasadę stopniowania trudności. Przy każdej zagadce

znajduje się obrazek i kratki w ilości odpowiadającej liczbie liter w wyrazie

stanowiącym rozwiązanie, co ułatwia dzieciom pracę, np.

Nie gryzą,

Choć zęby mają

Wiosną,

zagonki spulchniają ( grabie)

Cztery kąty a on piąty

lecz to dawne dzieje.

Teraz częściej zamiast niego

Kaloryfer grzeje. ( piec )

15. Wykreślanki, uzupełnianki, przestawianki literowe i sylabowe znajdujące się

w różnych czasopismach doskonalą umiejętność dokonywania analizy i syntezy

wzrokowej, słuchowej oraz urozmaicają zajęcia.

7

ZAŁĄCZNIK NR 1

PODSTAWOWY ZESTAW POMOCY W GABINECIE TERAPII

PEDAGOGICZNEJ.

I POMOCE USPRAWNIAJĄCE PERCEPCJĘ SŁUCHOWĄ.

1. Odtwarzanie struktur dźwiękowych na podstawie układów przestrzennych:

￿ instrumenty perkusyjne: bębenek, cymbałki, tamburino itp.,

￿ klocki do grupowania i odtwarzania układów przestrzennych,

￿ przestrzenne schematy struktur czasowo - rytmicznych w opracowaniu M.

Stambach,

￿ graficzne schematy dźwiękowej struktury wyrazu, zdania.

2. Pomoce do ćwiczeń słuchowych na materiale obrazkowym:

￿ domina obrazkowe - „Magiczny krąg”, `Obrazkowe abecadło” do

klasyfikowania w kolejności alfabetycznej,

￿ plansze obrazkowe, zagadki obrazkowe, loteryjki obrazkowo - sylabowe ( do

różnicowania par głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych), „Rymowanka -

zgadywanka, „ Telefon obrazkowy”, „ Co słyszysz” - H. Meterowej,

￿ loteryjki obrazkowe ( nazwy obrazków zaczynających się i kończących na

samogłoski i spółgłoski).

4. Pomoce kształcące koordynację wzrokowo - słuchową:

￿ „Alfabet obrazkowy”, „ABC obrazkowe”, albumy obrazkowe dla

poszczególnych liter ( zestawy pomocy w opracowaniu J. Magnuskiej, A.

Koźmińskiej), rebusy , uzupełnianki, ukrywanki, wykreślanki ( gromadzone z

czasopism dziecięcych), „Skumbria - 8 liter do układania 50 wyrazów”.

8

---