Antropologia kulturowa - dyscyplina nauk społecznych badająca organizację kultury, rządzące nią prawa, historyczną zmienność i etniczną różnorodność kultur w celu skonstruowania ogólnej teorii kultury. Jest to jeden z głównych działów antropologii, zajmuje się badaniem kultury we wszystkich jej przejawach.
Antropologia kulturowa akcentuje w badaniach różnorodność kultur i bada odniesienie zachowań ludzkich do ogólnego kształtu kultury danej społeczności. Ten dział nauki sięga korzeniami epoki wielkich odkryć geograficznych.
Antropologię kulturową jako dyscyplinę naukową możemy podzielić (co najmniej) na trzy tradycje.
1. Europejska (tutaj najsilniejszy wpływ ma antropologia francuska i niemiecka) W tradycji europejskiej w skład antropologii kulturowej wchodzą:
etnologia
etnografia
2. Anglosaska (brytyjska) W tradycji brytyjskiej w skład antropologii kulturowej wchodzą:
etnologia
etnografia
językoznawstwo
3. Amerykańska W tradycji amerykańskiej w skład antropologii kulturowej wchodzą:
archeologia
antropologia fizyczna
etnologia
etnografia
językoznawstwo
Terminy "etnologia", "etnografia" i "antropologia kulturowa" często używane są wymiennie. Przyjmuje się, że etnografia to czysty opis kultury, etnologia - ogólniejszy opis wraz z wnioskami, a "antropologia kulturowa" to nauka zajmująca się teoriami dotyczącymi kultury. Rozdział między nimi jest trudny do przeprowadzenia.
Jednocześnie istniały też różne tradycje odnośnie tych nazw. Termin "etnografia" używany był na terenach będących pod wpływem myśli rosyjskiej, "etnologia" francuskiej, a "antropologia kulturowa" w kręgu anglosaskim. Wszystkie te terminy dotyczyły nauki o kulturach.
Ewolucjonizm w naukach społecznych i historii, zwany także ewolucjonizmem kulturowym lub ewolucjonizmem kulturowo-społecznym jest zbiorem teorii opisujących ewolucję społeczeństwa, które przechodzi przez poszczególne etapy podczas rozwoju społecznego. Ewolucjonizm jest jedną z najstarszych teorii w socjologii i antropologii kulturowej i w swojej klasycznej postaci został sformułowany (i dominował w całej nauce) w XIX wieku.
Główne nurty i przedstawiciele myśli ewolucjonistycznej.
Do klasycznych twórców ewolucjonizmu zaliczani są: Auguste Comte, Herbert Spencer, Émile Durkheim, Lewis Henry Morgan, Edward Burnett Tylor, Ferdinand Toennies
Wyróżnia się tak zwany ewolucjonizm unilinearny (określany też jako jednoliniowy albo klasyczny), ewolucjonizm uniwersalny i multilinearny.
Duży wpływ ewolucjonizm wywarł na szkołę chicagowską, przyczyniając się do stworzenia koncepcji ekologii społecznej w analizach zbiorowości miejskich.
Ewolucjonizm unilinearny to XIX wieczna koncepcja wyrosła na bardziej ogólnej idei postępu (progresywizmu), która postuluje istnienie jednej dominującej linii ewolucji i w myśl którego wszystkie społeczeństwa (na całym świecie choć może w różnym tempie) przechodzą przez te same stadia rozwoju.
Odnośnie pokrewieństwa, na gruncie ewolucjonizmu unilinearnego wyrosło wśród większości uczonych w XIX wieku przekonanie o tym, że w kulturze matrylinearność poprzedziła patrylinearność (czyli że pochodzenie matrylinearne, wyprowadzane z linii żeńskiej poprzedziło pochodzenie wyprowadzane z linii męskiej czyli patrylinearność).
Klasyczny ewolucjonizm rozwijany był od drugiej połowy XIX wieku i na początku XX wieku. Stał na stanowisku, że wszystkie społeczności ludzkie rozwijają się w podobny sposób, przechodząc przez pewne etapy rozwojowe. Stosując metodę porównawczą, ewolucjoniści starali się opisać te etapy i wskazać kierunek postępu w historii. W socjologii rozwój ewolucjonizmu wiązał się z takimi osobami jak Herbert Spencer i August Comte, którzy byli także twórcami socjologii jako nauki. Wśród antropologów do najważniejszych ewolucjonistów zaliczani są Edward Burnett Tylor, Lewis Morgan, Henry Sumner Maine i John Lubbock.
Ewolucjoniści porównywali ze sobą społeczności z różnych epok historycznych i różnych obszarów, starając się uszeregować je w jeden ciąg rozwoju ludzkości. Przyglądali się poszczególnym instytucjom społecznym (takim jak rodzina, prawo, czy religia), wskazując na ich rozwój od form najbardziej prymitywnych w społecznościach tubylczych do najbardziej rozwiniętych (współczesne społeczeństwa zachodnie).
Autorzy tacy jak Spencer wskazywali na analogie między organizmem społecznym a organizmem żywym. Założenie ewolucjonizmu u Spencera polegało na tym, że formy proste, np. społeczeństwa ewoluują do coraz bardziej złożonych. Organizm społeczny, podobnie jak organizm biologiczny jest pewną całością, którą charakteryzuje ciągły rozwój.
Ewolucjonizm nie tylko zajmował się opisem, lecz był również teorią silnie normatywną, co odbijało się chociażby w języku ich prac (np. używaniu takich pojęć jak "barbarzyństwo", "prymitywność" czy przeciwstawiana im "cywilizacja").
Najbardziej prymitywną formą życia religijnego miało być tabu. Dopiero później wykształca się animizm czy totemizm. Wierzenia religijne stopniowo się komplikują, tworząc pewien kanon wiary. Wymaga to zmiany organizacji społecznej i stworzenia kasty kapłanów. Społeczeństwa wkraczają w etap politeizmu, który w końcu przekształca się w monoteizm.
Myśl ewolucjonistyczna odrodziła się w latach 30. XX wieku jako tzw. ewolucjonizm uniwersalny, który jednak znacznie złagodził dogmaty klasycznego ewolucjonizmu XIX-wiecznego. Ewolucjonizm uniwersalny zarzucił rozważania o konkretnych sekwencjach ewolucji, nie dyskutował na przykład o martilinarności i partylinearności czy o szczegółach totemizmu. Zamiast tego położył nacisk na ogólne stadia rozwoju (epoki rozwoju ludzkości) które określano mianem dzikości, barbarzyństwa czy cywilizacji. Ewolucjonizm uniwersalny był swoistą wysepką intelektualną w czasach gdy w Stanach Zjednoczonych rozwój antropologii zainicjowany przez Franza Boasa poszedł w kierunku relatywizmu, konfiguracjonizmu i psychokulturalizmu a szkoła brytyjska, której przewodził Bronisław Malinowski kultywowała w badaniach antropologicznych podejście funkcjonalistyczne. Uniwersalne koncepcje ewolucjonistyczne zdobyły uznanie szczególnie na polu archeologii. Popularne stały się prace australijskiego archeologa Vere Gordon'a Childe'a, w których opisał on m.in. historie ludzkości, która przeszła przez kolejne stadia począwszy od zbieractwa i łowiectwa poprzez rolnictwo, powstanie państw i miast aż do rewolucji w wiedzy ludzkiej. Uznanie zdobyły prace Amerykanina Leslie A. White'a, który (pomijając niejako sferę symboliczną) ujął kulturę jako system termodynamiczny (a więc stochastyczny i pozbawiony determinizmu), w którym szczególnie dużą rolę odgrywa technika (technologia) i energia. Ekonomia, społeczność czy ideologia są w tym ujęciu zależnymi podsystemami. W myśl tej teoriii człowiek aby przetrwać i rozwijać się przystosowuje się do natury, wykorzystując nadmiar zgromadzonej energii. Energia ta jest więc kluczową siłą w ewolucji kultury. Pierwotnie człowiek korzystał jedynie z energii własnych mięśni. Z czasem nauczył się użytkować inne źródła energii takie jak ogień, woda czy wiatr, zwierzęta, rośliny uprawne a w końcu zasoby naturalne (węgiel, ropa czy gaz) i energię atomową.
Comte
W ujęciu Comte'a filozofem pozytywnym jest ten, kto zrozumiał, że nauki przyrodnicze stworzyły doskonały wzór dochodzenia naukowego, posługuje się tylko badaniami czysto faktycznymi. Filozof pozytywny unika tworów abstrakcyjnych oraz "bezbłędnych" i zastępuje je przez konkretne oraz względne.
Comte określił zakres filozofii pozytywnej, ograniczając ją do realnie istniejących przedmiotów, o których można uzyskać wiedzę pewną i ścisłą - czyli do faktów zewnętrznych dotyczących przedmiotów fizycznych. Dlatego metafizyka nie może być przedmiotem rzetelnej wiedzy. Filozofia miała być podstawą teoretyczną tak pomyślanej nauki, zestawiając i uogólniając gromadzoną przez badaczy wiedzę. Pozytywizm odrzucał dociekania co do istnienia materii albo Boga jako niepewne, znajdujące się poza rzetelnym doświadczeniem.
Comte zajmował się zagadnieniem ewolucji wiedzy i twierdził, że faza naukowa ("pozytywna") stanowi najwyższe stadium tej ewolucji przebiegającej według schematu:
faza teologiczna - gdy w wyjaśnieniach zjawisk ludzie odwoływali się do sił nadprzyrodzonych, istot boskich lub bóstwa;
faza metafizyczna - gdy ludzie wyjaśniają zjawiska poprzez abstrakcyjne pojęcia i rozumową spekulację (najczęściej oderwaną od rzeczywistości);
faza pozytywna - gdy ludzie formułują twierdzenia oparte na faktach i zależnościach współistnienia lub następstwa między faktami. W tej fazie ludzie mogą ustalać i przewidywać nieznane dotąd fakty. Faza ta jest tożsama z fazą naukową.
Spencer
Spencer sformułował jeszcze przed Darwinem filozoficzną teorię ewolucji. Ewolucja według Spencera polega na trzech zachodzących równocześnie procesach: integracji, dyferencjacji i wzrostu określoności. Przebiega ona w rozmaitych kierunkach, dopiero walka między różnymi jej rezultatami prowadzi do wyselekcjonowania typów najsprawniejszych. Sama ewolucja następuje naprzemiennie z dysolucją.
wyróżnił 3 rodzaje prawa: powszechne, ogólne, szczegółowe. Uważał, że wojna to agresja, obrona i rozkazy. Podstawą prawa natury było prawo równej wolności, ustrój liberalny, bo to on wyzwalał pełnię aktywności jednostki. Państwo to organizacja stabilna, państwo w przyszłości ma być przemysłowe, wolne i sprawiedliwe. Zakładał, że każde społeczeństwo i społeczeństwo globalne będzie ewoluować od militaryzmu do industrializmu. Ewolucja zdaniem Spencera polega na stopniowym, postępowym różnicowaniu się części. Spencer wywodził ewolucjonistyczną etykę z teorii "walki o byt": dobre jest to, co służy przystosowaniu i rozwojowi. Należy w tym celu wspierać silnych, a nie słabych i upośledzonych przez naturę.
Morgan
Morgan był pierwszym badaczem historii i kultury Irokezów. W roku 1877 wydał swoją najgłośniejszą książkę Społeczeństwo pierwotne, w której zwarł swoją teorię na temat ewolucji społeczeństw od okresu dzikości do rozwoju cywilizacji ( na podstawie obserwacji życia Indian amerykańskich). Wyodrębnił trzy etapy rozwoju ludzkości:
Dzikość
Niższy: Zbieranie owoców, orzechów
Średni: Narzędzia łowieckie i rybackie, wynalezienie ognia,
Wyższy: Łuk i strzała
Barbarzyństwo
Niższy: Wyroby z gliny
Średni: Udomowienie zwierząt i roślin. Budowle z cegły i kamienia.
Wyższy: Narzędzia żelazne
Cywilizacja
Alfabet
Tylor
Tylor zajmował się przede wszystkim genezą kultury (podał jedną z pierwszych jej definicji) i religii. Był jednym z twórców ewolucjonizmu w naukach społecznych. Sądził, że pierwotną formą religii jest animizm, czyli wiara w istoty duchowe (spiritual beings), stanowiący podstawę wszystkich systemów religijnych, w tym monoteizmu. Tylor wniósł również znaczący wkład w rozwój teorii przeżytków kulturowych. Jest twórcą tzw. wyliczającej definicji kultury - kultura czyli cywilizacja jest złożoną całością, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, obyczaje oraz wszelkie inne zdolności i nawyki zdobyte przez człowieka jako członka społeczeństwa. Metoda porównawcza służy do poznania elementów kultury, porównaniu powinna podlegać ewolucja stanu wiedzy, charakteru religii, obyczajów, czy praw. Kultura jest nabywana, wyuczona, a nie dziedziczona. Stanowi atrybut gatunku ludzkiego i po-wstaje w wyniku ludzkiej twórczości. Badając stan kultury, badamy prawa ludzkiego myślenia i działania racjonalnego opartego na dobrze uzasadnionej wiedzy. Wzrost znaczenia zachowań ra-cjonalnych w stosunku do praktyk irracjonalnych świadczy o postępie kultury. Tylor wprowadził do antropologii kategorię przeżytków kulturowych - czynności, zwyczaje, po-jęcia, które siłą przyzwyczajenia funkcjonują w obrębie nowego stanu społeczeństwa. Przeżytki umożliwiają rekonstrukcję przeszłości kultury, pomagają przewidywać przyszłość i dostarczają wskazówek, jak zmieniać świat na lepszy. Schemat rozwoju ludzkości wg Tylora:
dzikość - od początku istnienia człowieka do rolnictwa,
barbarzyństwo - od rolnictwa osiadłego do rozwoju zbiorowości terytorialnych,
cywilizacja - od momentu pojawienia się pisma.
Schemat rozwoju religii wg Tylora:
animizm - najpierwotniejsza forma wyobrażeń religijnych, wiara w dusze, duchy i inne byty nadprzyrodzone. Pojawia się w związku z próbami wyjaśnienia snów, wizji i od-miennych stanów świadomości. Wraz z rozwojem kultury animizm przekształca się w wiarę w zwierzęta czy rośliny (totemizm), ewoluuje w fetyszyzm (obiekty nieożywione) i w końcu manizm (zmarli przodkowie);
politeizm - zakłada, że dusze stają się bóstwami;
monoteizm - zakłada, że stopniowa hierarchizacja bóstw prowadzi do idei Boga Najwyż-szego.
Dyfuzjonizm - orientacja w naukach o kulturze (etnologii, antropologia kulturowej, folklorystyce, archeologii), a także w innych naukach społecznych, przypisująca dyfuzji kulturowej szczególne znaczenie w procesie zmiany oraz rozwoju kultury i badająca dzieje i skutki przenikania wytworów kultury z jednych obszarów do drugich.
Ratzel
Był jednym z twórców antropogeografii (wykorzystywanej także w etnografii) i głównym przedstawicielem determinizmu geograficznego, czyli teorii głoszącej, że środowisko geograficzne warunkuje, determinuje rozwój społeczeństw i od niego zależy rozmieszczenie ludności, stopień rozwoju cywilizacyjnego itp.
Szkoła kulturowo-hostoryczna.
Ferdynand Ratzel, Leo Frobenius, Fritz Graebner, Wilhelm Schmidt, Smith, Perry.
Zanegowali tezę, że mechanizmem rozwoju człowieka jest wynalazkowość. O rozwoju decyduje DYFUZJA - rozprzestrzenianie się elementów kulturowych, przenikanie elementów z jednej kultury do drugiej.
Szkoła kulturowo-historyczna - badania historyczne (analizowano zbiory muzealne).
Kultura była zbiorem elementów badanych z osobna.
Koncepcja kręgów kulturowych (szkoła niemiecko-austriacka) -
krąg kulturowy - zespół zjawisk powiązanych funkcjonalnie.
Schmidt - wędrują i wywierają swój wpływ nie tylko poszczególne elementy kulturowe lub małe ich grupy lecz takie całe zamknięte w sobie kompleksy kulturowe. Taki kompleks obejmuje wszystkie potrzebne kategorie ludzkiej kultury, tzn. ekologię, gospodarkę, społeczeństwo, obyczaje, religię. Miały się przenosić w świecie i być zapożyczane całe zasoby życia.
Mimo różnych nurtów w dyfuzjonizmie, jego wspólnymi cechami są: uznanie kontaktów międzykulturowych za główną przyczynę decydującą o dynamice rozwoju kultury, traktowanie kultury jako zbioru elementów tworzących kompleksy o odmiennej dla poszczególnych obszarów (areałów, kręgów) kombinacji cech, koncentracja uwagi na zapożyczeniach, minimalizowanie roli ewolucji kulturowej oraz preferowanie interpretacji historycznej i geograficznej (zmienności kultury w czasie i przestrzeni). Dyfuzjoniści ujmowali kulturę całościowo, dystrybutywnie, mając na względzie aspekt geograficzny. Była to odpowiedź na podejście ewolucjnistyczne (ujmowanie kultury częściowo). Podstawowym zagadnieniem dyfuzjonistów była koncepcja kręgów kulturowych oraz zapożyczeń poprzez dyfuzję. Wszelkich podobieństw między kulturowych upatrywali nie w stadialnym rozwoju kultur lecz w dyfuzji, zapożyczeniach elementów. Zapożyczenia dokonywały się na rubieżach kulturowych, w największym oddaleniu od centr kręgów kulturowych.
Funkcjonalizm - jeden z głównych kierunków teoretycznych antropologii, powstały w latach 1920., polegający na założeniu, że każde, nawet najmniejsze zjawisko kulturowe ma jakąś funkcję ważną dla całości systemu społecznego. Twórcami i głównymi przedstawicielami tej orientacji badawczej był polski antropolog Bronisław Malinowski i brytyjski Alfred Reginald Radcliffe-Brown
Podstawowe założenia funkcjonalizmu
*sprzeciw wobec propozycji ewolucjonistycznych jako spekulatywnych;
*sprzeciw wobec kierunków kulturowo-historycznych w antropologii (dyfuzjonizmu) ze względu na *przypisywanie przez nie ważnej roli formom wytworów kulturowych przy ignorowaniu ich funkcji;
*nacisk na badania empiryczne (obserwacja uczestnicząca);
*traktowanie kultury jako narzędzia zaspokajania ludzkich potrzeb (mechanizm adaptacyjny);
*traktowanie społeczeństwa jako organizmu złożonego z części, z których każda pełni określoną rolę z *punktu widzenia zapewnienia optymalnej adaptacji; naczelne pytania funkcjonalizmu dotyczyły *wzajemnych funkcjonalnych związków między elementami kultury oraz tego, w jaki sposób te *elementy przyczyniają się lub umożliwiają utrzymanie się całości, której są częściami;
*determinizm ekologiczny.
Podstawowym założeniem funkcjonalizmu stało się przekonanie, że ludzka kultura jest złożoną wielowymiarową całością, której istnienie i funkcjonowanie analizować można w perspektywie synchronicznej, w kategoriach wzajemnych związków i współzależności zachodzących pomiędzy poszczególnymi dziedzinami działalności kulturowej. Inaczej mówiąc, podstawowym problemem badawczym dla funkcjonalistów jest opisanie mechanizmu funkcjonowania danej kultury.
Funkcjonalizm jest orientacją, która zakłada całościowe i systemowe traktowanie kultury, a zjawiska kulturowe wyjaśnia w oparciu o ich funkcje. Wszelkie zjawiska kulturowe i społeczne spełniają określone funkcje w ramach systemu, w którym istnieją. Ich sens można zrozumieć przez te funkcje. Każde, nawet najmniejsze zjawisko kulturowe ma jakiś cel. W kulturze nie ma przypadków.
Według funkcjonalizmu człowiek poddany jest determinizmowi biologicznemu i kulturowemu. Zaspokajanie potrzeb ludzkich odbywa się zawsze przy pomocy kultury, a nie w sposób naturalny. Zaspokajanie odbywa się od potrzeby podstawowej, przez biologiczną, na potrzebach wyższego rzędu kończąc. Każdej potrzebie odpowiada jakaś reakcja kulturowa. Na każdą potrzebę kultura reaguje w określony sposób.
Kultura jest całością, co wiązało się z koniecznością analizy zjawiska czy elementu kulturowego w ramach szerszej całości, gdyż pomiędzy nimi występują zawsze wzajemne powiązania, kultura jest zintegrowanym systemem, harmonijnym.
Boas
To, co różniło go od ewolucjonistów, to fakt, że ewolucję uważał za pewien zbiór dynamicznych, następujących po sobie zmian, który dokonywał się w obrębie danej kultury, nie zaś, jak twierdzili Morgan czy Tylor, w obrębie całego globu i wszystkich kultur na nim się znajdujących.
Jako pierwszy zaczął mówić o kulturach, a nie o jednej kulturze. Jest więc twórcą relatywizmu w antropologii. Do antropologii wprowadził badania historyczne - z historii wywodził obecny kształt kultur. Interesował go konkret i uważał, że jedyną metodą sprawdzania słuszności danej teorii są badania empiryczne. Uważał, że wszystkie ludy ewoluowały w tym samym kierunku, choć odmiennymi drogami, a różnice kulturowe muszą mieć uzasadnienie w uniwersalnych prawach przyrody.
Uważał, że podstawą dla antropologii powinny być badania empiryczne (badania w terenie).
Twierdził, że kultura powinna być badana w szerszym kontekście zjawisk przyrodniczych (czyli geograficznych), ekonomicznych, politycznych.
Wyznaczył 3 kierunki badań:
1. relacja człowiek - natura
2. człowiek - człowiek
3. świadomość człowieka (świadomościowy psychiczny aspekt kultury - indywidualne reakcje jednostek na zdarzenia kultury, ich indywidualna interpretacja - prawda psychologiczna - jak twórcy i uczestnicy kultury są postrzegani.
I-szym z najwybitniejszych uczniów Boas'a był Wissler - koncepcja areałów kulturowych. To areał (przestrzeń) obejmuje podobne do siebie kultury pod różnymi względami. Przestrzeń gdzie zachodziła i zachodzi dyfuzja kulturowa (zapożyczenia elementów kulturowych).
Zaproponował koncepcję areałów kulturowych w celu unowocześnienia ekspozycji muzealnych. Stwierdził, że podstawą powinien być podobny sposób zdobywania pożywienia oraz historyczny fakt dyfuzji.
Benedict
Antropologia według niej to nauka o ludziach żyjących w społeczeństwie, kultura natomiast to syntetyczna i zintegrowana konfiguracja wzorów myślenia (zorganizowana wokół wzoru głównego). Kultura jest niepowtarzalna i niesprowadzalna do swych elementów. Nie można analizować pojedynczych wzorów w oderwaniu od całości.
Malinowski
Do czasów Malinowskiego w antropologii dominował styl pracy oparty na lekturze i analizie tekstów (tzw. "antropologia gabinetowa"). Antropolodzy rzadko prowadzili badania w terenie. Skupiali się na szokujących, "sensacyjnych" zagadnieniach, wybitnie odbiegających od norm świata zachodniego.
Malinowski na podstawie własnego 2-letniego doświadczenia w badaniu społeczności Trobriandczyków sformułował postulaty i reguły, którymi powinien kierować się antropolog-badacz w terenie.
Malinowski postulował aby celem antropologa-badacza uczynić
uchwycenie poglądu tubylca na świat widziany jego oczyma, znalezienie typowych sposobów myślenia i odczuwania, i zrozumienie co się za nimi kryje
ustalenie co jest normą, zwyczajem, powszechną regułą obowiązującą w badanej społeczności
Konkretne zalecenia metody Malinowskiego:
Badacz powinien zakładać stację badawczą w znacznej odległości od ośrodka kultury, z którą związany jest dany badacz (np. od misji, w której można by mieszkać). Pozwoli to uniknąć sytuacji, w której badacz będzie przychodził do wioski jak do pracy. Ważne jest przebywanie w badanej społeczności cały czas tak by nic nie umykało uwadze i by można było wczuć się, żyć takim samym życiem jak badana społeczność. Jednak nie może to być zbyt duża odległość na wypadek zniechęcenia, rozczarowania, tęsknoty, które prędzej czy później przeżywa każdy antropolog w trakcie badań terenowych (tym sprawom Malinowski poświęcił bardzo dużo uwagi).
Badacz powinien mówić w języku tubylców - trzeba się go nauczyć,zazwyczaj dopiero na miejscu. Korzystanie z usług tłumacza stanowi filtr - tłumacz często sam określa to, co jego zdaniem może interesować badacza pomijając niektóre sprawy, dodając coś od siebie, nie dając badaczowi prawa wyboru. Posługiwanie się językami pidżynowymi także jest niepożądanym filtrem.
Badacz sam musi wypracować sobie osąd na temat badanej społeczności oraz metodologię badawczą, którą trzeba zastosować w danej sytuacji:
Nie może polegać na opiniach misjonarzy, itp. Z reguły są one obarczone stereotypami i dotyczą jedynie spraw powierzchownych lub "sensacyjnych".
Nie może mieć koncepcji badań przygotowanej zawczasu. Mogłoby to spowodować, że antropolog będzie widział tylko to co chce zobaczyć, tworząc skrajnie zafałszowany obraz badanej kultury.
Nie może projektować (w znaczeniu psychologicznym) swoich przekonań itp. na badaną kulturę.
Nie może podpowiadać rozwiązań nieobecnych w tej społeczności, a przyniesionych z kraju badacza, choćby to miało usprawnić, załatwić coś szybciej, itp. Pozwala to uniknąć niepotrzebnej ingerencji w naturalny bieg życia tej społeczności i poznać metody jakimi ona sama sobie radzi z wynikłymi problemami
Obowiązkiem badacza jest respektowanie praw, reguł, obyczajów, kanonów zachowania obecnych w badanej społeczności. Powinien on też odznaczać się umiejętnością wyczuwania co może należeć do złych lub dobrych manier w danej kulturze.
Antropolog-badacz musi stać się elementem, który nie zakłóca życia społeczności. Musi być przez nią zaakceptowany najpełniej jak tylko się da - w sytuacji gdy ktoś czuje, że jest obserwowany, nie zachowuje się w swój naturalny sposób. Okres przyzwyczajania się do osoby badacza zawsze jest obecny. W czasie badań tubylcy nie muszą i na ogół nie zrozumieją celu pobytu antropologa, choć oczywiście wytłumaczą to sobie na swój sposób.
I obraz struktury społecznej (szkielet) - rekonstrukcja szkieletu struktury społecznej czyli hierarchia, instytucje, struktury szczepu, klanu, rodziny; tworzymy tabele, tablice, drzewa, plan przestrzenny, diagramy chronologiczne terminarze wydarzeń, statystyki
II obyczaje, zwyczaje (krew i ciało) - regularności życia codziennego, normy i stosunki między ludźmi (imponderabilia życia codziennego), zachowanie, jedzenie, ubrania, zróżnicowanie ubioru, dotyczące go reguły
III poglądy (dusza) - poglądy tubylców o sobie samych, komentarze do rzeczywistości (pieśni, opowieści); badamy poglądy, opinie, reakcje uczuciowe, zbieramy pieśni, komentarze, formuły magiczne (corpus inscriptionum); prowadzimy dziennik etnograficzny na bieżąco, precyzyjnie, skrupulatnie (odchylenia od normy będą łatwe do wychwycenia); możemy wyznaczać na tej podstawie wzory zachowań
schemat instytucji:
*instytucja - zespół tradycyjnych wartości wytworzonych przez człowieka wokół którego ludzie się zbierają ku nadrzędnemu celowi
zasada naczelna (karta albo statut)
personel normy
urządzenia materialne
działalność
funkcja
+analiza funkcjonalna - po co?
+analiza instytucjonalna - jak to działa?
*instytucje związane z reprodukcją
+małżeństwo
+rodzina
+narzeczeństwo
+prawna organizacja ślubu
zdobycie partnera
minimum 2 zainteresowane osoby zasady (kiedy kwiaty itd.)
czekoladki, ławka w parku itd.
zachowania
efekt - zdobycie lub nie
*trzy rodzaje wymiany kula:
-transakcje kula połączone z podróżą zamorską
-kula w dwóch sąsiadujących społecznościach
-kula w obrębie jednej społeczności
kula - pozaekonomiczny charakter, instytucjonalność, angażuje na trwałe jednostki grupy, można połączyć z wymianą handlową
wymiana darów z zasadą wzajemności i ciągłości
osoby biorące udział w wymianie ciągłość, kto się z kim wymienia
tworzący przedmioty, osoby produkujące czółna kto płynie do kogo
mwali, soulawa, czółna, narzędzia do ich wykonania
podróż, wymiana, wykonywanie czółen
tradycja, funkcja integracyjna, handlowa, matrymonialna
Determinizm kulturowy - Pogląd głoszący, że rozwój człowieka, jego psychika i zachowanie są określone przez kulturę, z niewielkim lub żadnym udziałem czynników biologicznych lub psychologicznych. Przeciwstawne koncepcje to determinizm biologiczny i psychologiczny.
Postawa indywidualistyczna- wiele naszych świadomych zachowań z otaczającej nas rzeczywistości społecznej jest wynikiem działania psychiki. Jeśli poznamy zasady nią rządzące, poznamy kulturę.
Radcliffe-Brown
Był współtwórcą funkcjonalizmu w antropologii społecznej.W latach 1906-1908 prowadził badania antropologiczne na Andamanach, a później, od 1910 do 1912 roku, w Australii. Główną dziedziną badań jaką zajmował się Radcliffe-Brown była struktura społeczna i system społeczny, sam określał siebie mianem ewolucjonisty społecznego. W terminologii jaką wprowadził do antropologii i socjologii bazował, podobnie jak organicyści, na analogiach w stosunku do nauk przyrodniczych.
W systemie społecznym wyróżniał trzy bazowe elementy:
strukturę społeczną
praktyki społeczne
sposoby (wzory) myślenia i odczuwania
Negował psychologię jako istotną naukę w antropologii społecznej, zakładał również, że kultura jest jedynie drugorzędnym elementem wobec wzajemnego dostosowywania się osób do siebie w społeczeństwie, przez co jego stanowisko określone zostało mianem socjologizmu.
JOHN LUBBOCK (1834-1913) - stworzył 7-etapowy schemat rozwoju religii:
ateizm - brak jakiegokolwiek wyobrażenia mocy czy istoty nadprzyrodzonej, to nie nega-cja istnienia bóstwa,
fetyszyzm - zakłada, że człowiek jest w stanie zmusić bóstwo do spełnienia jego życzeń,
totemizm - kult przyrody, cześć oddawana jest obiektom świata przyrody,
szamanizm - przekonanie, że bóstwo jest potężniejsze od człowieka, ma odmienną od nie-go naturę i można się z nim porozumiewać za pośrednictwem szamana,
antropomorfizm, idiolatria - zakłada, że bóstwo jest potężniejsze i niepodatne na człowie-ka, nawet za pośrednictwem szamana,
studium przedostatnie - przekonanie, że bóstwo jest sprawcą wszystkiego co się dzieje i jest bytem nadprzyrodzonym,
studium ostatnie - zakłada, że Bóg jest bytem osobowym, nadprzyrodzonym, a religia łą-czy się tu z moralnością.
Darwin
*prawa o doborze naturalnym
*prowadzenie badań empirycznych
*zmienność gatunków i konsekwencje w świecie
*dziedziczność
*walka o byt (najczęściej przeżywają osobniki najlepiej przygotowane)
*skupia się na empirii i zawiesza postęp
*nie zawsze ważny jest postęp a przetrwanie
*traktuje etykę instrumentalnie- opiera się na opinii
*nowsze gatunki wypierają starsze
Cuvier- ojciec anatomii porównawczej, wiele gatunków wymarło a nie , że zmieniały się ewolucjonistycznie.
Lamarck- mają wspólnych przodków w świecie przyrody, stwierdzenie rewolucyjne, obserwujemy zmiany długo, pewne modyfikację są dziedziczne
Filozofia dzikości
Obserwując dzikich można zobaczyć, co jest ideą człowieczeństwa, kim jest człowiek naprawdę. Jest on w czystej postaci, bez dodatkowych protez.
Dziki jest człowiekiem dobrym, nie zdegenerowanym przez cywilizację- J.J Rousseau
Cywilizacja tworzy z człowieka istotę społeczną. Człowiek jest z natury egoistą, walczy o przetrwanie. T.Hobbes- człowiekowi trzeba narzucać prawdę, żeby stał się istotą społeczną.
Rousseau- człowiek jest dobry bo żyję w zgodzie z naturą. Cywilizacja prowadzi do nierówności społecznej. Społeczeństwo prowadzi do degeneracji człowieka. Mówi bardzo ogólnie o dzikości. Interesuje go krytyka własnego społeczeństwa.
J.Locke- człowiek jako „tabula rasa”. Nie rozdziela człowieka i tego co on stwarza.
D.Hume- nie istnieje naturalne prawo. Społeczeństwo nie mogło powstać na podstawie jakieś umowy społecznej. Społeczeństwo jest systemem naturalnym.
Walter- odróżnia obyczaje od natury. Jest jakaś część natury ludzkiej, która jest wspólna wszystkim ludziom. Docenia fakt istnienia różnych kultur. Dziki jest wyżej na szczeblu cywilizacji jest nieokrzesany ale prześciga nas w dobroci.
Monteskiusz- trzeba badać regularności w życiu pewnych ludów. Nawet dzicy mają coś w rodzaju kultury. Odróżnia obyczaje od prawa. Prawa muszą uwzględniać istnienie obyczajów.
J.B.Vico- jego poglądy czasem określa się jako antropologia-historyczna. Był przeciw racjonalizmowi Kartezjusza w imię renesansowej myśli twórczej. Nie jesteśmy w stanie określić jednej myśli człowieczej.
Hegel- historia jest rozwojem ducha. Duch objawia się w historii i przechodzi przez kolejne stopnie rozwoju. Prawo tworzy nasz strach. Człowiek jest narzędziem ducha.
A.N.Condorcet- nauki o człowieku powinny być oparte na przyrodoznawstwie. Człowiek posiada zdolnośc do porządkowania zjawisk, jest obiektywny. Człowiek posiada nieograniczoną możliwość doskonalenia się.
Charcot-pionier w leczeniu histerii hipnozą, można pobudzać psychikę wprowadzając ją w specyficzny stan bez skalpela, za pomocą hipnozy i rozmowy.
Breuer- pacjent przeżywa katharsis przechodząc jeszcze przez traumę. Skuteczna metoda, ale objawy powracają po jakimś czasie.
Freud
Wspólnie z J. Breuerem rozpoczął badania nad histerią stosując opracowaną przez niego metodę leczenia za pomocą ujawniania i odreagowania w stanie hipnozy nieświadomych przeżyć pacjenta. Po 1895 roku zaczął stosować własną metodę terapeutyczną, opartą głównie na analizie swobodnych skojarzeń, snów, wspomnień. W tym też okresie ogłosił swoją teorię nerwic. Stanowiła ona podsumowanie dotychczasowych obserwacji klinicznych Freuda, zapoczątkowała również rozwój systemu psychoanalizy
Freud był pierwszym który wskazał, że nieświadome i irracjonalne procesy mogą odgrywać istotną rolę w motywowaniu zachowania człowieka, pierwszy też zajął się problemem rozwoju osobowości i zwrócił uwagę, że doświadczenia wczesnego dzieciństwa mogą mieć wpływ na psychikę dorosłego człowieka. Freud stworzył również podstawy współczesnej psychologii teorii motywacji (wprowadzając m.in. takie pojęcia , jak frustracja, fiksacja i regresja). Powszechnie uważa się go również za twórcę nowoczesnej psychoterapii, wiele jego obserwacji zyskało potwierdzenie we współczesnych badaniach psychologicznych.
Psychoanaliza - w szerokim znaczeniu koncepcja teoretyczna wyjaśniająca strukturę, funkcjonowanie i rozwój osobowości człowieka, także zjawisk kulturowych, działaniem nieświadomych sił psychicznych pozostającym w ciągłym konflikcie. Teorię tą sformułował Freud, a rozwinęli ją jego uczniowie. Według klasycznej koncepcji Freuda aparat psychiczny człowieka składa się z trzech instancji:
1. Id (ono) - obejmujące całokształt nieświadomych, pierwotnych popędów, jest podstawowym źródłem energii i kieruje się zasadą przyjemności.
2. Ego (ja, jaźń) - obejmujące wyuczone w toku indywidualnego rozwoju zdolności do orientacji w otoczeniu i świadomej regulacji zachowania, kieruje się zasadą rzeczywistości.
3. Superego (nadjaźń) - ukształtowanie wskutek internalizacji wymagań społecznych, norm moralnych i wzorów kulturowych, ma charakter irracjonalny.
W swojej pracy „Kultura jako źródło cierpień” Zygmunt Freud analizuje problem umiejscowienia cierpienia w życiu człowieka, cierpienia, którego bezpośrednim źródłem jest kształtowana na przestrzeni wieków przez człowieka kultura
Zasada przyjemności i rzeczywistości- unikanie przykrości poprzez tkwienie w społeczeństwie. Utożsamia kulturę z udogodnieniami cywilizacyjnymi., człowiek wybiera zasadę rzeczywistości nie chce żyć w świecie zwierzęcym.
Treści nieświadome, które mogą stac się częścią świadomości- treści uśpione, niezbyt głęboko utkwione
Metafora miasta Rzym- miasto jest nowoczesne z elementami architektury starożytnej. Gdybyśmy chcieli wyobrazić sobie Rzym na kształt naszej psychiki to musielibyśmy wyobrazić sobie wszystkie budynki ze wszystkich epok które stoją „w sobie”- psychika nie traci treści, nic w niej nie ginie. Niektóre elementy tkwią w nieświadomości a niektóre w przedświadomości.
Libido- energia , siła napędowa psychiki- popęd seksualny determinuje działanie człowieka a świadomość musi się przed nim bronić- jest ono amoralne , instynktowne
Kompleks Edypa-ambiwalencja uczuciowa- oprócz uczuc negatywnych istnieje podziw , dążenie do stania się takim jak ojciec który jest instancją kulturową egzekwująca zachowania i wzory kulturowe.
Kultura jako źródło cierpień jest obdarzona ambiwalentnym uczuciem, gdyż ogranicza ona libido człowieka, wraz z rozwojem cywilizacyjnym zanika libido. Zasada rzeczywistości kosztem przyjemności. Z drugiej strony człowiek bez kultury nie przetrwałby jedyny sposób na spełnianie się to sublimacja, im większa ona tym większa kultura im większa kultura tym większa presja na jednostkę im większy ucisk tym większa sublimacja. Kultura nie dba o jednostkę.
Sublimacja-sposób na pohamowanie libido - odnajdywanie przyjemności w innym niż seksualnym przedmiocie, zastępowanie przyjemności seksualnej np. intelektualną, staje się ona powszechnie akceptowana.