Welsch pisze o typach racjonalności:
--> ekonomicznej
--> etycznej
--> estetycznej
Są one różne. Nie należy mieszać tych racjonalności. Jest coś takiego jak autonomia sfer. To zróżnicoanie jest pozytywne. Są tu ziązki z moderną. Autonomiczność racjonalności. Wielośc konkurencyjnych paradygmatów. Nie da się ustalić ścisłej granicy między racjonalnościami, choćby przez zaistnienie w ramach każdej racjonalności różnicy paradygmatów.
Próba określenia dobrych koncepcji racjonalności estetycznej (W. pisze o sztuce dla sztuki oraz sztuce dla egzystencjalizmu). To podmiotowe postrzeganie. Przedmiotowe postrzeganie==> np. różne ujęcia codzienności.
Racjonalność etyczna - konflikt m. moralnością a obyczajowością.
Teraz różne typy racjonalności mieszają się, np. estetyka sztuki dla sztuki nie jest zgodna z każdą etyką. Konflikty pomiędzy sektorami, nie tylko wewnątrz nich, nie poinno się więc sektorów postrzegać autonomicznie. Nie istnieje wiążący podział na sektory. Poszczególne typy racjonalności tworzą konstelacje przebiegające przez sektory.
Aby poznać typy racjonalności, poznajemy genezę ich paradygmatów. Paradygmaty postają w opozycji do innych. Dystans, reinterpretacja, odrzucenie. Paradygmaty --> rozmaicie definiują różny zasięg dziedziny danego przedmiotu. Mówiąc o 1 typie racjonalności, mówimy mimowolnie też o innych. Wytwory poszczególnych sektorów mogą się odnosić do treści innych sektorów. Wyjaśnienie --> stosunku sztuki do rzeczyistości nie da się wyjaśnić tylko estetycznie, bo rozciąga się na pozaestetyczne stany rzeczy. Tłumaczenie przykładem obrazu Hiroshimy. TO, co pozaestetyczne, nabiera estetycznej potencji.
PRZEKRACZANIE: 1. wytwór estetyczny odnosi się nie do sztuki, lecz rzeczywistości. Sztuka jako sektor zostaje przekroczona, medium --> estetyczność zachowane. Interikologiczność konstrukcji dzieł estetycznych. To, co estetyczne włącza do gry to, co pozaestetyczne.
1. Poszczególne typy racjonalności mogą odnosić się do zadań istotnych dla wszystkich typów racjonalności.
2. ---------//-------------//------ mogą nawiązywać do podstaowych cech innych typów racjonalności. W każdym dziele różne składniki układają się harmonijny zestaw. *Sploty typów racjonalności
Aby dobrze zbadać racjonalność, nalezy uwzglednić związki międzysektoroe, zbieżności transmedialne i analogie transsektorowe. Czyli: wiele typów racjonalności i wiele przejść pomiędzy nimi. Takie przejścia muszą istnieć codziennym działaniu.
3. ROZUM: ZDOLNOŚĆ DO TAKICH PRZEJŚĆ I ICH REALIZACJA.
Rozum --> to zdolność do przejść m. typami racjonalności i ich realizacja. Rozum działa na 3 płaszczyznach:
1. refleksjach o kształcie form racjonalności i możliwości takich przejść. Należy szczegółowo sprawdzać stan rzeczy
2. praktyce takich przejść
3. jako środek znoszenia konfliktu pom. heterogenicznymi roszczeniami
Refleksja nad strukturą i stosunkiem form racjonalności jest możlia jako dokonanie rozumu. Rozum jako zdolność zastanaiania się. To nie wyższy intelekt!, chodzi o sprawdzanie wewnętrznych wymogów danych racjonalności. Rozum to zdolność dokonyania przejść w sposób kontroloany, śiadomy. Rozumne przejścia są przez człowieka kontrolowane.
ROZUM--> jako środowisko znoszenia konfliktów racjonalności. ROZUM TRANSWERSALNY--> nie może być uprzedmiotowwiony, zreifikowany, traktowany jako rzecz. Istnieje niebezpieczeństwo REGIONALNEJ I LOGICZNEJ tendencji do reifikacji. To forma procesualna.
Dziedziny przedmiotowe - jak regiony. Rozumu nie da się określić typologicznie. Rozum DZIEJE SIĘ w swoich procesach.
LOGICZNA REIFIKACJA--> typy racjonalności, paradygmaty i teorie jako przedmioty zainteresowania rozumu. Rozum należy rozumieć jako proces, a nie jako zdolność. Bliskość takiego rozumu do władzy sądzenia. Taki rozum wszędzie poszukuje tego, co wspólne. Welsch krytykuje nazywanie rozumu transwersalnego władzą sądzenia. Rozum transwersalny ma wiele wspólnego z intuicją. Heglowska idea przejścia.
5. STOSUNEK DO KONCEPCJI LYOTARDA
rozum transwersalny -->antytotalitaryzm, jak u Lyotarda mamy tu rezygnację z totalności. Jedność w przejściowości, z el. różnorodności. Nie absolutna heterogeniczność!
Lyotard - przeciwnik despotyzmu/anarchii. Krytk jednogłośności (nie jest ona ostateczną instancją). Mówi o przejściach pomiędzy rodzajami dyskursu. Rozum wg neigo ma wyjaśniać heterogeniczność. Zachowanie wielości i zabezpieczenie przed nadużyciami to cechy ponowoczesnego myślenia.
6. ROZUM TRANSWERSALNY I SPÓR MODERNISTÓW Z POSTMODERNISTAMI.
Albrecht elimer - rozum trzeba "pomyśleć na nowo", ograniczyć wymogi jedności i zmocnić momenty pluralizmu.
Bernard Waldenfels - powielanie rozumu, niebezpieczny krok, mówi o "sieci" pól racjonalności, dyskursów, światów życia. Mówi o "streach konfliktu", miejscach przejściowych.
Koncepcja rozumu transwersalnego - między modernizmem a postmodernizmem. Należy rejestrować i wzmacniać różnice. Krytyka absolutnej heterogeniczności (właściwej postmod.) i nawiązanie do moderny. Rozum tranwsersalny - podejmowanie i kontynuowanie motywów moderny.
7. ROZUM TRANSWERSALNY I POSTMODERNISTYCZNY SPOSÓB ŻYCIA
Ten rozum odpowiada współczesności i postmodernistycznemu stylowi życia.
Punkt widzenia podmiotu:
- spór między zwolennikami modernizmu i postmodernizmu. Moderniści - poza filozofię podmiotu, zwwolennicy rozumu z zakresu teorii komunikacji. Mord na podmiocie.
- Postmoderna --> podmiotowość nie dementowana, a pojawia się na nowo
Podmiot w modernie - "pan i mistrz", "absolutny suweren". Dziś pluralizacja zmienia perspektywę patrzenia na podmiot. Podmiot nie jest już jednością. Podkreśla się różnorodność racjonalności. W postmodernizmie przed debatą n. podmiotem ważniejsza jest debata nad typami racjonalności. Rozum zw. z wielością. Tylko podmiot bez tendencji do władczości i mający skłonność do przejść, sprosta temu typowi racjonalności.
Dla postmodernistycznego sposobu życia niezbędna jest umiejętność przejść między różnymi racjonalnościami, systemami, lyotardoska chyżość i zręczność".
W ujęciu Welscha mamy do czynienia z rozumem transwersalnym, czyli takim, który staje się możnością przejść między różnymi formami racjonalności. Analizuje różne racjonalności ipośredniczy między nimi, ale nie buduje na ich podstawie zadnego systemu, żadnej ostatecznej syntezy. Przyporządkowuje jedynie dany problem do odpowiadającego mu typu racjonalności, dokonuje przejść między racjonalnościami, poddaje je krytyce, ukazuje nowy charakter racjonalności oraz daje orientację w powszechnym braku uporządkowania. Nie jest to rozum ustanawiający meta-porządek i hierarchizujący; porusza się jedynie w płaszczyźnie poziomej, jest ze swej istoty rozumem przejść. Rozum transwersalny przystaje na pluralizm i swego rodzaju nieuporządkowanie.
4) transkulturowość: najmłodsza koncepcja, początek XX wieku z filozofii kultury (Welsh, Eco) Transkultura - program rozszerzający myślenie antropologiczne: zaproszono Afrykańczyków i poprosili o spojrzenie na Europę jako obszar peryferyjny ich kultury; proponowała zamienianie się miejscami w dialogu; nie ma dialogu, gdy na gruncie własnej kultury są niejasności; program ten został zablokowany, gdyż transkultura:
a) trafiła na moment badania włąsnego języka wśród antropologów
b) jest dość kłopotliwym projektem i nie jesteśmy do niego przygotowani
c) zaczęto się zastanawiać nad właściwością zaproszenia Afrykańczyków (spędzili oni bowiem kilka lat na studiach w Europie)
d) chciano zrozumieć, odkryć fundamenty myślenia gości, którzy mieli opisywać kulturę
e) goście skupili się na drobiazgach dla nas zupełnie nieistotnych (np. Europejczycy wyprowadzają psy na smyczy itp.)
f) tolerancja dla odmienności stała się w tej sytuacji złudzeniem (bariery nie tyle kulturowe, co psychologiczne)
g) transkultura zakończyła się więc niepowodzeniem.
Projekt badań nad kulturą w obrębie badań transkulturowości (Welsh) podstawowy kontekst - filozoficzny; transkulturowość nie jest równa globalizacji ani kosmopolityzmowi. Filozofia kantowska - kontekst do rozważań nad transkulturowością; wnowych wariantach nawiązania do Hegla; Kant: krytyka czystego rozumu (najważniejszy problem racjonalności; reprezentuje nurt myślenia o racjonalności od kartezjusza); Welsh wprowadza pojęcie rozumu transwersalnego (typ racjonalności przebiegający w poprzek, filozofia jako zjawisko kulturowe); filozofia jako twór kultury: nasza filozofia ma początek i koniec europejski, grecki; filozofowie są globalnymi graczami związanymi z grą sił ekonomicznych, wojskowych, gospodarczych itp. Nie ma uniwersalnej praktyki filozoficznej, do której się odnosimy
Welsh:
- zwraca się ku samej filozofii; rozum transwersalny należy barać pod uwagę gdy myślimy o transkulturowości; kt\rytyka władzy sądzenia (Kant) (proponuje rozszerzenie sfery estetyczności) estetyzacja życia codziennego i przekraczanie granic estetyczności; dwa poziomy estetyzacji życia codziennego: powierzchowny: golenie się, rzeźbienie i upiększanie ciała, rzeczywistości, w której żyjemy- odmalowywanie domów, secesja, głeboka - o charakterze ukrytym, lecz bardziej istotnych konsekwencjach: „piękni ludzie” np. piękni ludzie żenią się z pięknymi ludźmi, bogatymi, dobrze urodzonymi - jest to projekt całościowy, tworzy się klasa pięknych ludzi; inżynieria genetyczna: obawa, że ludzie klonowani będą tylko piękni, młodzi, zdrowi; ideałami pięna nie są ideały narodowe lecz transkulturowe); reakcją na upiększony świat jest anesteza (znieczulenie) jesteśmy nieczuli na bodźce estetyczne; jedynie sztuka wybudza nas ze sny wyestetyzowanej rzeczywistości; nawiązanie do antropologii, do tego, co ludzkie (Kant) u Welsha transhumanizm (przekraczające postawę antropocentryczną, dyskutuje z postawą antropocentryczną; zrodziła się ta koncepcja pod napływem kultury japońskiej; odwołuje się do Mozarta: sprawia wrażenie, że pochodzi z niebios; Malewicz pokazuje jak funkcjonuje sztuka w porządku kosmicznym (czarny kwadrat na białym tle) Deamalia - złudzenie, że pojawia się 4 wymiar dotyczący przestrzeni (rzeźby) muzyka Cage'a - znosi granice między przedmiotem i podmiotem, nawiązuje do filozofii japońskiej. Transkultorowość: nie jest inwariantem międzynarodowym (albo potrzebuję nowe okulary, albo za długo tu siedzę, ale tak było napisane); nie ozancza popkulturowości (nie odcina się od poprzednich koncepcji kulturalnych) Skupia się na problemie:
a) budowy sieci kulturowych (style życia, które wybiegają poza granice kulturowe; zacieramy umiejętność odróżniania kultur; zaciera się granica między naszą kulturą a obcą; narastanie życia wewnątrz kultur narodowych
b) sieci medialne - funkcja komunikacyjna, stwarzają wspólny świat - kulturę technologiczną, stanowi podstawę sieciowego rozumienia transkulturowego
c) hybrydyczność jako cecha współczesnych kultur i transkulturowość jakko jej efekt, przepływ informacji jest dwustronny między kulturą niską i wysoką, my potrafimy je rozpoznawać; podwójne kodowanie (kod niski i wysoki) to nie chaotyczne przemieszanie kultur lecz celowe
d) transkulturowe formowanie jednostek.
======================================
Tak zmieniony rozum staje się w postmodernizmie Welschowskim rozumem transwersalnym, który w swym podstawowym aspekcie sprowadza się do realizowania się przez powiązania i przejścia za pomocą których to uwypukla różnicę, przeprowadza zmiany i spory. To, co moim zdaniem jest ważną cechą rozumu transwersalnego w odniesieniu do historii jest to, że nigdy nie dochodzi do podsumowujących i całościowych syntez. W refleksji nad tymi dwoma terminami rozum i historia można zauważyć dwa wybijające się nurty. Jeden to, że historia jest rozumna, stajemy wtedy wobec dogmatyzmu, który jest wynikiem pojęcia rozumu jako coś stałego, powszechnego, niezmiennego. A z drugiej strony pojęcia historii, która postrzega, to co zmienne, indywidualne i przypadkowe prowadzi do relatywizmu. Tak dochodzimy do jednej z najbardziej eksponowanej cechy postmodernizmu, którą jest kres, koniec historii.