Geneza sztuki na przykładzie muzyki
Muzyka (gr. mousike) - sztuka organizacji struktur dźwiękowych w czasie. Jedna z dziedzin sztuk pięknych, która wpływa na psychikę człowieka przez dźwięki.
Celem muzyki jest oddziaływanie na świadomość słuchacza. Jest zjawiskiem odbieranym subiektywnie, zależnym od indywidualnych skłonności, wcześniejszych doświadczeń, społecznych kryteriów wartości, aktualnego nastroju i wielu innych czynników. Od mowy ludzkiej różni się znacznie większą abstrakcyjnością przekazywanych treści oraz wykorzystaniem oprócz głosu ludzkiego również instrumentów muzycznych.
Muzyka jest jednym z przejawów ludzkiej kultury. Można przyjąć, że muzyka od zawsze towarzyszyła człowiekowi w pracy, zabawie, odpoczynku oraz w obrzędach, najpewniej również od początku łączona była z tańcem i słowem. Z początku muzyka służyła celom praktycznym - pomagała w pracy zespołowej, była formą komunikacji, później stała się także elementem tożsamości zbiorowej. Z czasem wykształciła się jako jedna z gałęzi sztuki.
Muzyka istnieje w czasie, natomiast sztuki plastyczne potrzebują przestrzeni. Do zaistnienia muzyka potrzebuje źródła dźwięku, nadawcy i odbiorcy z wyspecjalizowanym aparatem słuchowym. Muzyka jest informacją artystyczną, której przewodnikiem jest powietrze - w próżni nie ma dźwięku.
Do XIX w. panowało przekonanie, że kosmos wypełnia eter.
Hipotezy na temat powstania muzyki:
Pochodzi od śpiewu ptaków naśladowanego potem przez ludzi.
Wywodzi się z naśladownictwa głosów zwierząt podczas polowań.
Człowiek pierwotny postrzegał świat i niebo jako jaskinię i pragnął, aby ta „ jaskinia” napełniła się echem pomocnym w łowach i dlatego wydawał i łączył dźwięki.
Od dźwięków wydawanych przez człowieka podczas polowań w celach porozumiewawczych, ostrzegawczych, sygnalizacyjnych.
Prakrzyk , który człowiek wydał w stanie pobudzenia emocjonalnego.
Z rytmu ludzkiego ciała.
Pochodzi od bogów.
Teorie powstawania muzyki
Teoria biologiczna
Karol Darwin jest autorem teorii biologicznej. Twierdzi on, że człowiek naśladował świat zwierząt np.: śpiew ptaków, a muzyka pełniła funkcję przyciągania płci przeciwnej .
Faust Torefrank - pierwszym elementem muzyki była melodia; melodia powstała z prakrzyku ludzi; prakrzyk miał wyrażać emocje, uczucia i rzekomo przerodził się w melodię
Teoria społeczna
Herbert Spencer wiąże powstanie muzyki z filozofią mowy ludzkiej. Człowiek w różnych stanach emocjonalnych wydaje z siebie dźwięki o różnej wysokości. Na początku robił to nieświadomie, następnym etapem było uświadomienie sobie tej możliwości i celowe wydawanie z siebie dźwięków o różnej wysokości. Takie tworzenie melodii było już śpiewem i tak mogła powstać muzyka.
Carl Bucher (socjologia - nauka o rozwoju społecznym). Według niego muzyka powstała z uświadomienia sobie rytmu pracy zbiorowej; rytm powstał z pracy ludzkiej
Na podstawie tych teorii wyłania się pogląd, że muzyka składa się z dwóch elementów: melodii (wysokość dźwięku) oraz rytmu (trwałość dźwięku w czasie. Pobocznymi elementami są: barwa dźwięku i jego natężenie.
Archeologicznymi źródłami wiedzy o historii muzyki są znalezione dawne instrumenty. Pierwszymi instrumentami były ludzkie dłonie i stopy oraz głos, następnymi były grzechotki i łuk myśliwski.
Instrumenty muzyczne dzieli się na:
chordofony (strunowe)
aerofony (dęte)
perkusyjne - idiofony, czyli instrumenty perkusyjne samobrzmiące - w których źródłem dźwięku jest drganie całego instrumentu oraz membranofony, czyli instrumenty perkusyjne membranowe - w których źródłem dźwięku jest drgająca napięta membrana, tworząca jedną z części instrumentu.
Muzyka odnosi się do zasady, że im większy instrument, tym niższy dźwięk, im mniejszy instrument, tym wyższy dźwięk.
„Niektóre hipotezy mówiły, że muzyka wywodzi się ze śpiewu ptaków naśladowanego potem przez ludzi. Inne, że z naśladownictwa głosów zwierząt podczas polowań lub z dźwięków wydawanych przez człowieka w celach porozumiewawczych, ostrzegawczych, sygnalizacyjnych.
Była też hipoteza mówiąca o tzw., prakrzyku, który człowiek wydawał w stanach pobudzenia emocjonalnego. Wiele hipotez wywodziło muzykę z procesów pracy i z zabiegów magicznych, z rytmu ruchów ciała ludzkiego. Byli też i tacy badacze pradawnych kultur, którzy twierdzili, że ówczesny człowiek postrzegał niebo jako kamienne sklepienie, kamienny dach nad światem. A świat ten jawił mu się jako coś na wzór jaskini, coś zamkniętego. I po to posiadł sztukę wytwarzania i łączenia dźwięków, by ów świat-jaskinię, całe swoje łowieckie terytorium, napełnić echem. Echem pomocnym w łowach.
W każdej z tych hipotez jest cząstka prawdy, ale nie prawda cała. Muzyka jest, bowiem związana zarówno z ruchem motorycznym ludzkiego ciała, który jest wymierny i sprawdzalny, tak jak odgłosy przyrody, z którymi muzyka ma zauważalną łączność -jak i z zupełnie niewymiernymi, jednostkowymi i niedookreślonymi zjawiskami, jakimi są uczucia i wyobraźnia ludzka.
Stąd płynie wniosek, że istnieje wiele różnych praźródeł muzyki, równoważnych i wspólnie uzupełniających się. A zatem żadna hipoteza, wskazująca tylko na jedno źródło jako „rodzica muzyki\", nie może być w pełni prawdziwa.”
Starożytne Chiny
Chińska muzyka i kultura są nie tylko najstarsze , ale i najbardziej osobliwe. Są silnie związane z religią i filozofią . Wierzono w nadprzyrodzone siły i wychowawcze znaczenie muzyki , dlatego otaczano ją kultem. Podstawą systemu muzycznego jest pentatonika , czyli skala 5- stopniowa wg , której Chińczycy tradycyjnie stroją instrumenty.
Muzyka indyjska
O wcześniejszej muzyce indyjskiej niewiele wiadomo i cała dzisiejsza wiedza o niej oparta jest na wnioskach wysnuwanych z jej obecnego stanu. W interesie dawnych kapłanów leżało, aby teoretyczne zasady muzyki pozostawały nieznane. Muzyka indyjska uważana jest za świętość , dlatego przez długie wieki kapłani jej strzegli przed profanacją .
Muzyka arabska
Największe znaczenie miał śpiew. Charakterystyczne ornamentalne melizmaty i odnaturalnienie barwy. Głos ludzki zbliża się w swym brzmieniu do barwy instrumentu. W muzyce instrumentalnej posługiwano się skalą 17- stopniową .
Muzyka palestyńska
Związana była przede wszystkim z kultem religijnym. Podstawą formą był śpiew jednogłosowy.
Mezopotamia
Kultura ta była bardzo bogata i wywarła ogromny wpływ na kultury całego świata starożytnego. Instrumentom przypisywano magiczny wpływ na człowieka. Wysoki poziom kultury technicznej , a zwłaszcza obróbki metali , umożliwił udoskonalenia w budowie instrumentów, np. wynalazek progów na gryfach instrumentów strunowych.
Muzyka Egiptu
Kultura egipska jest jedną z najwcześniejszych. Na podstawie płaskorzeźb i malowideł ściennych można przypuszczać , że istniał taniec. Na instrumentach grali mężczyźni lub damy z wyższego towarzystwa. W Egipcie istniał zawód muzyka. Zachowały się z dawnych czasów znaleziska przedstawiające instrumenty i muzyków , zachowały się także instrumenty: harfy, liry, lutnie, gitary, flety, piszczałki, trąby, oraz instrumenty perkusyjne.
Muzyka afrykańska
Muzyka afrykańska nie stanowi całości. Kultury muzyczne poszczególnych części Afryki różnią się między sobą . Łączą się tylko ogólnymi cechami: związek muzyki z uczuciami , zdarzeniami, brak kunsztownych melodii, dominacja rytmu .
Muzyka starożytnej Grecji
Na kulturę muzyczną Grecji złożyło się wiele różnych kultur: Egiptu, Syrii, Babilonii , Małej Azji. Muzyka nie była sztuką wyodrębnioną. Była jednym z elementów tzw. sztuki synkretycznej , w skład której wchodziły również poezja i taniec.
Sztuka grecka , a więc i muzyka wywarły ogromny wpływ na kulturę europejską . Nie tylko sam wyraz „muzyka” pochodzi z greckiego , ale również inne terminy, np. melodia, rytm, harmonia , gama, chór , kanon, homofonia itd. W antycznej Grecji rozwinęła się bogato teoria muzyki . Powstał system dźwiękowy .Połączenie dwóch jednakowych tetrachordów ( szereg 4 kolejnych dźwięków ) spowodowało powstanie skal diatonicznych z półtonami i całymi tonami , a to stało się podstawą późniejszego systemu dur- moll. Grecy przypisywali poszczególnym skalom określone cechy oddziaływania na ludzi . jedne skale (dorycka) były wyrazem siły i władzy , inne osłabiały charakter (lidyjska) . Muzyka grecka nie była tylko śpiewana czy tańczona. Wykonywana była również z towarzyszeniem instrumentów : lira, kitara - szarpane, aulos , syrinx, flety - dęte .
Muzyka starożytnego Rzymu
Rzymianie przejęli od Grecji teorię i kilka instrumentów. Rozwinęła się muzyka wojskowa, a dzięki temu również instrumenty dęte blaszane. W przeciwieństwie do Grecji , gdzie muzyka miała znaczenie etyczno- wychowawcze, w Rzymie ma funkcję głównie rozrywkową .
4