WYKŁAD X
RENESANSOWY IDEAŁ WYCHOWAWCZY
RENESANS (ODRODZENIE):
Obejmuje okres od XIV do XVI wieku - w różnych częściach Europy w różnym czasie. Początek miał miejsce we Włoszech już w XIII wieku. W okresie tym nastąpiło odrodzenie kultury i nauki starożytnej, wynalazek druku (Guttenberg), wielkie odkrycia geograficzne.
SYTUACJA POLITYCZNA I SPOŁECZNA WŁOCH W PIERWSZYM OKRESIE RENESANSU:
Północne i środkowe Włochy to szereg drobnych państw o różnym ustroju. Rozwija się w nich życie gospodarcze w miastach, które oddziałuje także na wieś. Zanika poddaństwo, coraz więcej ludzi jest potrzebnych do pracy w miastach. Wzrasta zamożność miast oparta na rzemiośle i handlu. Politycznie dominują dwa, zwalczające się stronnictwa: papieskie i cesarskie. Południe Włoch to Królestwo Neapolu - kraj zacofany, rolniczy, feudalny o słabo rozwiniętym życiu miejskim.
POWSTANIE WE WŁOSZECH RUCHU UMYSŁOWEGO O CHARAKTERZE NARODOWYM:
Nawiązanie do dawnych czasów, gdy Włochy stanowiły jednolity organizm państwowy jako starożytny Rzym.
Nawrót do łaciny, do kultury rzymskiej, a następnie do związanej z nią kultury greckiej i języka greckiego.
Odkrywanie na nowo dzieł kultury greckiej i rzymskiej, także zabytków kultury materialnej poprzez wykopaliska (powstanie archeologii). Starożytne dzieła pisane są kopiowane i kolekcjonowane. Ich autorzy stają się autorytetami w wielu kwestiach (np. odkryty na nowo Kwintylian w zakresie wychowania i kształcenia).
HUMANIZM:
Następuje też przejmowanie systemu wartości starożytnych. Zaczyna się cenić dobra ziemskie, odrzuca się poglądy średniowieczne na wiele kwestii. Średniowieczne ideały pozaziemskie stają się coraz bardziej obojętne. Na ich miejsce wchodzą zainteresowania sprawami doczesnymi, ziemskimi: przyrodą, zamożnością, polityką, kulturą. Na czoło zagadnień wysuwa się człowiek i jego sprawy. Dlatego ten nowy prąd umysłowy nazwano humanizmem (od łac. humanus - ludzki). Ośrodkiem humanizmu stały się dwory książęce, królewskie, a także dwór papieski (gdzie działali tacy twórcy jak Michał Anioł lub Leonardo da Vinci).
SPOŁECZNY CHARAKTER HUMANIZMU:
Humanizm był nurtem elitarnym (był zwrócony dla elity), nie głosił wiedzy dla wszystkich. Dominował głównie na dworach. Sprzyjał jednocześnie zrównaniu stanów - wyrażał bowiem przekonanie, że pochodzenie nie rozstrzyga o wartości człowieka, a jedynie osobista zasługa. Urodzenie ma tylko o tyle wartość, o ile idzie w parze z majątkiem i wykształceniem.
CHARAKTER WYCHOWANIA HUMANISTYCZNEGO:
Wychowanie w duchu humanistycznym miało więc charakter elitarny. Pomimo to, wniosło znaczący postęp w porównaniu ze Średniowieczem. Wtedy wiedza była na usługach Kościoła, kształcono głównie duchowieństwo. Humanizm włączył świeckich do nauki, którą zarazem uwolnił od jej kościelnego charakteru i przygotował program wychowania i kształcenia do użytku społeczeństwa świeckiego.
WPŁYW HUMANIZMU NA MYŚL I PRAKTYKĘ PEDAGOGICZNĄ:
Humanizm w pedagogice dokonał zasadniczego przełomu, którego efektem w dalekiej perspektywie jest obecna pedagogika i obecna szkoła. Jego istotą jest przeniesienie punktu odniesienia do myśli pedagogicznej i praktyki edukacyjnej z sacrum na humanum, z potrzeb religijnych (przede wszystkim duchowieństwa) na potrzeby ludzi świeckich.
ZMIANY W KIERUNKACH EDUKACJI WYWOŁANE ZMIANAMI SPOŁECZNYMI:
Koniec epoki rycerstwa, która przekształciła się w szlachtę ziemiańską, poszukującą kariery w administracji państwowej i w polityce, do czego potrzebne jest odpowiednie przygotowanie. Zmiana jakościowa kultury dworskiej, wymagająca od dworzan znajomości literatury, wiedzy politycznej, prawnej, historycznej. Zamożne, bogacące się mieszczaństwo potrzebowało kształcenia nie tylko ze względów zawodowych i ekonomicznych, ale także do zdobywania wpływów politycznych i prestiżu społecznego.
NOWE ROZWIĄZANIA W ZAKRESIE TEORII I PRAKTYKI PEDAGOGICZNEJ:
Oparte na krytyce średniowiecznej szkoły i edukacji
Oparte na znajomości oryginalnych pism starożytnych dotyczących wychowania (np. Kwintyliana)
Rozwój renesansowej pedagogiki i edukacji w Europie zapoczątkowały przede wszystkim włoskie dwory książęce i powstające tam ogniska edukacji szkolnej. Największy rozgłos miały szkoły prowadzone przez Guarina z Werony i Vittorina da Feltre.
Vittorino da Feltre (1378-1446)
Najwybitniejszy pedagog Renesansu we Włoszech. Uczeń Guarina z Werony. Profesor retoryki na Uniwersytecie w Padwie
DZIAŁALNOŚĆ WYCHOWAWCZA VITTIORINA DA FELTRE:
W 1423 roku Vittorino przyjął zaproszenie księcia Mantui do objęcia kierownictwa nadwornej szkoły, przeznaczonej głównie dla dzieci księcia, ale z czasem obejmującej kilkadziesięcioro dzieli z zaprzyjaźnionych rodzin, a także ubogą młodzież z różnych części Włoch, która otrzymywała stypendia od księcia.
Vittorino urządził tereny do zabaw, sportów, jazdy konnej, hartował zdrowie wychowanków, stosował ćwiczenia gimnastyczne na wzór starożytnych Greków. Otaczał uczniów ojcowską opieką i życzliwością, brał udział w ich życiu, radościach i troskach. Kary stosował wyjątkowo, oddziaływał przede wszystkim na honor i ambicję.
DZIAŁALNOŚĆ EDUKACYJNA VITTIORINA DA FELTRE:
Vittorino nadał swej szkole nazwę Casa Giocosa (Dom Radości), chcąc podkreślić różnicę, jaka dzieliła jego szkołę od szkół średniowiecznych, zwłaszcza to, że kształcenie może być dla uczniów przyjemne. W trakcie nauki wprowadzono elementy zabawy, aby zachęcić tą drogą do nauki - zwłaszcza młodszych uczniów.
Po opanowaniu podstaw języka łacińskiego uczniowie czytali Wergiliusza i Cycerona oraz uczyli się początków języka greckiego. Uczyli się sztuki wypowiedzi (retoryki), a następnie sami przygotowywali oracje wiązane z życiem politycznym. Uczyli się także matematyki, która miała im pomóc ściślej rozumować. Po opanowaniu trivium i quadrivium przechodzono jeszcze kurs filozofii starożytnej.
NOWOŚCI WPROWADZONE DO PRAJTYKI WYCHOWAWCZEJ RENESANSU:
Wychowanie fizyczne
Ćwiczenia gimnastyczne, zabawy, przebywanie na świeżym powietrzu, hartowanie - było to przeciwieństwo średniowiecznego braku higieny i umartwianiu wlanego ciała.
Wychowanie moralne
Oddziaływanie na ambicję przez współzawodnictwo, nagrody i pochwały. Uznano, że tymi metodami można uzyskać lepsze efekty wychowawcze aniżeli surowymi karami - tak często stosowanymi w średniowieczu.
NOWOŚCI WPROWADZONE DO PRAKTYKI EDUKACYJNEJ RENESANSU:
Program kształcenia uległ największej zmianie. Odchodzi się od kształcenia, którego jądro stanowiła teologia i filozofia, lekceważącego formę kształcenia, a więc piękno języka. Humanizm położył nacisk właśnie na formę, na kształcenie językowe. Treść schodzi na drugi plan. Do sfery ludzi wykształconych należą tylko ci, którzy umieją się dobrze, pięknie wypowiadać.
Prędko przystępowano do lektury autorów starożytnych, skąd czerpano wzory językowe i pojęcia. Po gramatyce łacińskiej studiowano retorykę, opartą (jak w starożytności) na lekturze arcydzieł i ćwiczeń retorycznych.
WYKSZTAŁCENIE KOBIET Z WYŻSZYCH SFER W OKRESIE RENESANSU:
Było podobne do męskiego. Kształcono je w zakresie literatury, a nawet filozofii. Kobiety doskonale opanowywały łacinę, a nawet tworzyły w klasycznej łacinie canzony, sonety, improwizacje, wzbogacając tym samym literaturę włoską Biorą także udział w spotkaniach towarzyskich, na których porusza się zagadnienia związane z kulturą antyczną.
POWSTANIE NOWOŻYTNEJ LITERATURY PEDAGOGICZNEJ:
Zapoczątkowana traktatem Piotra Pawła Vergerio, O szlachetnych obyczajach i studiach wyzwolonych (1402r). Drugi traktat to dzieło Eneasza Sylwiusza Piccolominiego, późniejszego papieża Piusa II, O wychowaniu dzieci. Oba traktaty stały się wzorem wychowania arystokraty lub zamożnego mieszczanina - zdrowego, harmonijnie rozwiniętego, światłego, kulturalnego, wykształconego w zakresie rozszerzonych 7 nauk (sztuk)
wyzwolonych, dobrego obywatela. Był to świecki ideał wychowawczy Renesansu.
WPŁYW WŁOSKIEJ, HUMANISTYCZNEJ MYŚLI PEDAGOGICZNEJ NA EUROPĘ:
Odrodzenie i humanizm narodziły się na ziemi włoskiej i tam doszły już w XV w. do swego rozkwitu. Dla Italii były to prądy naturalne, o charakterze narodowym (nawiązywały do znajdujących się we Włoszech zabytków z okresu starożytności. Każde zetknięcie się innych narodów z Włochami (np. poprzez wyjazdy duchownych do Rzymu, młodzieży na studia we włoskich uniwersytetach, coraz liczniejszych drukowanych książek) przyczyniało się do rozkrzewiania idei odrodzeniowych i humanistycznych w Europie. Tak było także z humanistycznymi ideami pedagogicznymi.